Για την Ειδική Αγωγή στα σχολεία

Του Νίκου Ντάσιου από την Ρήξη φ. 134

Μεγάλη έξαρση παρουσιάζει το φαινόμενο μαθητών που χρήζουν ειδικής υποστήριξης κάθε χρόνο. Η προϋπολογισθείσα δαπάνη ειδικής αγωγής του ΕΟΠΥ για το 2017 φτάνει τα 80εκατ €. Πρώτη και βασική αιτία το ζήτημα του αυτισμού, όπου περίπου 150.000 άτομα αντιμετωπίζουν ένα μεγάλο φάσμα διαταραχών με τις προβλέψεις να είναι άκρως ανησυχητικές, αφού μέχρι το 2025 το 50% των παιδιών μπορεί να γεννιούνται με ανάλογα προβλήματα! Άτομα με αυτισμό μπορεί να διαφέρουν πολύ στη νοημοσύνη και στην ικανότητα ομιλίας, αλλά όλα σχεδόν έχουν μια ιδιαίτερη αντίληψη για τον κόσμο και περιορισμένα ενδιαφέροντα, ενώ αδυνατούν να έχουν τις κατάλληλες συναισθηματικές αντιδράσεις. Πολλά παιδιά έχουν ειδικές δεξιότητες, όπως πολύ ισχυρή μνήμη αριθμών, ενώ λίγα έχουν πολύ υψηλή νοημοσύνη ή «ιδιοφυία» για ορισμένα γνωστικά αντικείμενα, όπως τα μαθηματικά. Στον αυτισμό θα πρέπει να προστεθεί ένα σύνολο προβλημάτων ειδικών αναγκών, συνδρόμων (ντάουν, άσπεργκερ, Γουίλιαμς κ.λπ.), κινητικών προβλημάτων, δυσκολιών όρασης και ακοής , μαθησιακών δυσλειτουργιών.
Η χρηματοδότηση μέσω κοινοτικών κονδυλίων εκπαιδευτικών δομών στήριξης της ειδικής αγωγής και προσλήψεων προσωπικού συνέδραμε αναμφίβολα στην ανάδειξη του φαινομένου, που όμως σταδιακά φαίνεται να ξεπερνά τις τρέχουσες χρηματοδοτικές αντοχές της χώρας. Τμήματα ένταξης, παράλληλη στήριξη μαθητών με μαθησιακές και άλλες δυσκολίες και ειδικά σχολεία αποτελούν ένα σύνολο δομών που πλαισιώνουν την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση απασχολώντας ετησίως περί τους 13 χιλ. αναπληρωτές εκπαιδευτικούς ειδικής αγωγής –καθώς και ειδικό εκπαιδευτικό και βοηθητικό προσωπικό που υποστηρίζει εξατομικευμένα τις άμεσες ανάγκες των μαθητών- με ετήσια δαπάνη που πλησιάζει τα 200 εκατ €. Με την υπουργική απόφαση ΦΕΚ 1239/2017 επέρχεται μια σημαντική ανατροπή στο σύστημα προσλήψεων των αναπληρωτών εκπαιδευτικών, αφού στους Πίνακες Ειδικής Αγωγής δύνανται πλέον να συμπεριληφθούν δάσκαλοι Γενικής Αγωγής που έχουν παρακολουθήσει απλά σεμινάρια 400ων ωρών ανταγωνιζόμενοι αυτούς που έως τώρα είχαν τελειώσει σχολές Παιδαγωγικής Ειδικής Αγωγής ή είχαν αντίστοιχα μεταπτυχιακά και διδακτορικά. Ο σταδιακός περιορισμός των κονδυλίων της προγραμματικής περιόδου 2014-2020 θα οδηγήσει σε περιορισμό των προσλήψεων αναπληρωτών γενικής παιδείας τις επόμενες σχολικές χρονιές, γεγονός που αυξάνει τον ανταγωνισμό στο πεδίο της Ειδικής Αγωγής, όπου υπάρχουν περισσότερα περιθώρια προσλήψεων λόγω των προτεραιοτήτων του Κοινωνικού Ταμείου.
Παρά τα υψηλά ποσά που απαιτούνται για την κάλυψη των ετήσιων αναγκών της Ειδικής Αγωγής, αυτό που χαρακτηρίζει τη λειτουργία του συστήματος είναι η ανασφάλεια στο ξεκίνημα της κάθε σχολικής χρονιάς. Ανασφάλεια για τους χιλιάδες αναπληρωτές, που δεν γνωρίζουν αν και πού θα προσληφθούν, ανασφάλεια για τις οικογένειες και τους μαθητές, που δεν γνωρίζουν, παρά τις γνωματεύσεις των Κέντρων Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών (ΚΕΔΔΥ), αν θα τύχουν της υποστήριξης. Δεδομένης της αποσπασματικότητας και της τμηματικής καταβολής των πιστώσεων ανά Δ/νση, η επιλογή των μαθητών που λαμβάνουν υποστήριξη αποτελεί αγωνιώδη εκκρεμότητα, με τους γονείς να αιωρούνται μεταξύ προϊσταμένου Δ/νσης, αιρετών συνδικαλιστών και αντίστοιχης Δ/νσης του υπουργείου. Παράλληλα, ο μαθητής που θα έχει την τύχη της υποστήριξης δεν γνωρίζει τον δάσκαλο που θα είναι δίπλα του, αφού αυτός αλλάζει κάθε χρονιά, ανατρέποντας τα οφέλη της προσωπικής σχέσης και της εμπιστοσύνης που έχουν ιδιαίτερη σημασία σ’ αυτή την κατηγορία των μαθητών.
Η υλικοτεχνική υποδομή και τα ειδικά εγχειρίδια που έχουν πληρωθεί από προγενέστερα προγράμματα σπάνια φτάνουν στα χέρια των εκπαιδευτικών, ενώ εναπόκειται στο προσωπικό τους φιλότιμο η προετοιμασία του σχετικού υλικού προσαρμοσμένου στις ανάγκες των μαθητών που παρακολουθούν κάθε χρονιά. Δεδομένης της αποσπασματικότητας και των ετήσιων μεταβολών, σπάνια υπάρχει ουσιαστική παρακολούθηση της κατάστασης του κάθε μαθητή τόσο στο γνωστικό όσο και στο συναισθηματικό-ψυχικό επίπεδο, με τις εκθέσεις αξιολόγησης απλά να στοιβάζονται στους ατομικούς φακέλους τους. Λόγω δε των περικοπών στη δαπάνη των μετακινήσεων των Συμβούλων Ειδικής Αγωγής, σπάνια αυτοί επισκέπτονται τις απομακρυσμένες σχολικές μονάδες της περιφέρειας, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν απολογιστικά ποιοτικά στοιχεία ανά περιοχή. Ούτε λόγος βέβαια για τη διαμόρφωση στρατηγικών κοινωνικής ένταξης και υποστήριξης στη μετασχολική περίοδο για τη συντριπτική πλειοψηφία αυτών που αδυνατούν να συνεχίσουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Το πρόβλημα της σχολικής στέγης, η οποία υπόκειται στην αιγίδα της τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελεί ίσως το σημαντικότερο πρόβλημα, δεδομένης της αυξητικής τάσης των αναγκών. Η έλλειψη χώρων αντανακλάται στην καθημερινή δυσκολία των εκπαιδευτικών να διαθέτουν το προσωπικό τους γραφείο με το απαιτούμενο υλικό, ενώ πολλοί είναι οι μαθητές που χρειάζεται με διανύσουν πολλά χιλιόμετρα καθημερινά –παρά τα κινητικά ή άλλα προβλήματά τους – με αντίστοιχη επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών μετακίνησης (σχολικοί οδηγοί, ταξί).
Αναμφίβολα, το ζήτημα χρήζει ιδιαίτερης και πολυεπίπεδης αντιμετώπισης, που υπερβαίνει ένα συνοπτικό άρθρο, αφού θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κοινωνικοί, οικολογικοί και πολιτιστικοί παράγοντες. Αν δε συνδυαστεί με το μεγάλο πρόβλημα της υπογεννητικότητας και της διάλυσης των οικογενειακών δομών, που παρουσιάζει έξαρση σε τουριστικές και αστικές περιοχές, αντανακλά το κεντρικό πρόβλημα αναπαραγωγής του εθνικού πληθυσμού τα αμέσως επόμενα χρόνια.
Παράμετροι μιας τέτοιας προσέγγισης θα ήταν μια εθνική καμπάνια για την πρόληψη των κινδύνων εγκυμοσύνης, σε συνδυασμό με τη στήριξη των νέων ζευγαριών προκειμένου να μειωθεί ο ηλικιακός μέσος όρος τεκνοποίησης. Η υποστήριξη των παιδιών θα πρέπει να αποκτήσει περισσότερο ολιστικά χαρακτηριστικά, εκκινώντας από την οργάνωση των υποδομών των πόλεων και των σχολείων, που θα επέτρεπαν την εξυπηρέτηση των καθημερινών αναγκών τους μέχρι τη δημιουργία κοινοτικών δικτύων κάλυψης αναγκών πέραν του στενού οικογενειακού πλαισίου, που στις περισσότερες των περιπτώσεων αδυνατεί ν’ ανταποκριθεί. Στο πλαίσιο τοπικών εκδηλώσεων θα έπρεπε να προβάλλονται και να επικροτούνται δημόσια οι ειδικές δεξιότητες και ικανότητες μαθητών, το σημαντικό έργο που επιτελούν λίγοι δάσκαλοι που τιμούν το λειτούργημά τους, αλλά και να εμψυχώνονται οικογένειες που σηκώνουν τον καθημερινό τους σταυρό. Τέλος, σε ό,τι αφορά τη διοίκηση, αποτελεί απαίτηση η ριζική διαφοροποίηση του ελέγχου και της παρακολούθησης των προγραμμάτων υποστήριξης, υπερβαίνοντας το υπάρχον σύστημα που εστιάζεται αποκλειστικά σε δαπάνες και απρόσωπους ποσοτικούς δείκτες.