Η Στρατονίκη Χαλκιδικής, στις διαχρονικές συμπληγάδες των μεταλλείων

1,2K

Ειδικού συνεργάτη

Η Στρατονίκη, είναι ένα απ’ τα ομορφότερα χωριά της Χαλκιδικής. Βρίσκεται στους πρόποδες του Στρατονικού όρους με μακραίωνη ιστορική παρουσία, κάποτε κεφαλοχώρι και επί Τουρκοκρατίας πρωτεύουσα της ιστορικής κοινότητας των Μαντεμοχωρίων. Διαθέτει μοναδικά φυσικά προτερήματα (εξαιρετικός προσανατολισμός, βουνό με πλούσιο δάσος, μπαλκόνι με εκπληκτική θέα στον Ακάνθιο κόλπο και τον Άθωνα, πολύ κοντά στη θάλασσα, παραδοσιακή αρχιτεκτονική, κοντά στη Θεσσαλονίκη κ.λπ.). Όμως παρ’ όλα τα πλεονεκτήματα, η μοίρα, της επιφύλαξε ένα επιζήμιο «προνόμιο»: βρίσκεται στο κέντρο της επίμαχης περιοχής των μεταλλείων της ανατολικής Χαλκιδικής (που εσφαλμένα ονομάζονται ακόμα «Μεταλλεία Κασσάνδρας»*). Kι εξαιτίας αυτού του «προνομίου», είναι το μόνο χωριό που έχει υποστεί τη μέγιστη επιβάρυνση απ’ τα μεταλλεία, απ’ τα αρχαία χρόνια ως σήμερα. Δίπλα απ’ τον οικισμό όσο και σε κοντινές τοποθεσίες της, υπήρξαν και υπάρχουν εκμεταλλεύσεις (Σιδηροκαύσια, Μαντέμ-Λάκκος, Μαύρες Πέτρες κ.λπ.) που άφησαν και αφήνουν περιβαλλοντικά και κοινωνικά αποτυπώματα, τα οποία συνέβαλλαν καθοριστικά στην παρακμή της.

Στις μέρες μας, συντελείται εκεί η μοναδική μεταλλευτική εξόρυξη: αυτή του μεταλλείου «Μαύρες Πέτρες» Στρατονίκης, η οποία και πραγματοποιείται για δεκαοκτώ –σχεδόν– χρόνια, κάτω απ’ τον δομημένο ιστό του χωριού. Τα φουρνέλα εξόρυξης δονούν καθημερινά τα σπίτια, τους ναούς, το πέτρινο αριστουργηματικό σχολείο (έργο του σπουδαίου αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη). Η εξόρυξη, άρχισε παράνομα στις αρχές του 2000 από την αλήστου μνήμης εταιρεία καναδικών συμφερόντων TVX Gold, στην οποία είχαν παραχωρηθεί τα μεταλλευτικά δικαιώματα της περιοχής από τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Απ’ το πρώτο φουρνέλο οι κάτοικοι αντιστάθηκαν δυναμικά. Για περισσότερο από οκτώ μήνες το χωριό βρισκόταν καθημερινά υπό την αυστηρή επιτήρηση τεσσάρων διμοιριών των ΜΑΤ και πλήθος άλλων αστυνομικών. Δεκάδες κάτοικοι –οικογενειάρχες και νομοταγείς πολίτες– σύρθηκαν στα δικαστήρια και πολλοί καταδικάστηκαν εξαιτίας αυτής της κατάστασης. Παράλληλα με τον αγώνα, προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας απ’ το οποίο δικαιώθηκαν με την 3615/2002 απόφασή του. Στις 7 Ιανουαρίου 2003, ο υφυπουργός ανάπτυξης Αλέξανδρος Καλαφάτης, εξέδωσε εντολή διακοπής των εργασιών εξόρυξης κάτω από τη Στρατονίκη, σε εκτέλεση της ανωτέρω απόφασης.

Στις 9 Ιανουαρίου 2003 όλες οι δραστηριότητες της TVX Hellas στο μεταλλείο «Μαύρες Πέτρες» Στρατονίκης και στο εργοστάσιο εμπλουτισμού Στρατωνίου, σταματούν, μετά από επίκληση της ίδιας της εταιρείας, λόγων «ανωτέρας βίας». Τελικά τον Νοέμβριο του 2003 η εταιρεία TVX Gold, που παρουσιάστηκε από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ ως μεγαλοεπενδυτής και σωτήρας ολόκληρης της Βορείου Χαλκιδικής, πτωχεύει και τρέπεται «εις άτακτον φυγήν»! Όμως, στις 12 Δεκεμβρίου 2003, το Ελληνικό Δημόσιο επαναγοράζει τα μεταλλεία και την ίδια μέρα, υπό την καθοδήγηση του «χαλκιδικάρχη» υπουργού Χρήστου Πάχτα και την καθοριστική συναίνεση του τότε δημάρχου Σταγείρων-Ακάνθου Μιχάλη Βλαχόπουλου, τα μεταλλεία μαζί με άλλα 70 περιουσιακά στοιχεία μεταπωλούνται από το Ελληνικό Δημόσιο στην εταιρία «Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.» –που ιδρύεται γι’ αυτόν το σκοπό– η οποία τα κατέχει και τα εκμεταλλεύεται μέχρι σήμερα. Για τη μεταβίβαση των μεταλλείων και την εξαγορά της εταιρεία στη συνέχεια, από την καναδικών συμφερόντων Eldorado Gold, υπάρχει πλήθος δημοσιευμάτων στα οποία μπορεί να ανατρέξει κάθε ενδιαφερόμενος.

Στις αρχές του 2005 η νέα ιδιοκτήτρια, υποβάλλει Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για εκμετάλλευση του μεταλλείου «Μαύρες Πέτρες», κάτω από τη Στρατονίκη. Η Κυβέρνηση (της ΝΔ αυτή τη φορά) εγκρίνει ξανά την εξόρυξη. Οι κάτοικοι καταθέτουν νέα αίτηση ακυρώσεως στο ΣτΕ, παράλληλα με αίτημα αναστολής των εργασιών μέχρι την έκδοση της απόφασης. Στα τέλη Σεπτεμβρίου 2005, το μεταλλείο ξαναρχίζει να λειτουργεί. Τα φουρνέλα αρχίζουν ξανά να δονούν την Στρατονίκη. Η Επιτροπή Αναστολών του ΣτΕ, αν και δέχτηκε ότι οι κάτοικοι και το περιβάλλον της περιοχής υφίστανται ζημία από τη δραστηριότητα, απέρριψε το αίτημα αναστολής εργασιών.

Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων εγκρίνεται και προβλέπει ότι η εξόρυξη κάτω απ’ τον οικισμό της Στρατονίκης θα πραγματοποιείται κυρίως με μηχανικά μέσα (road head, ή –κοινώς– «μετροπόντικα»). Ο όρος δεν τηρείται, καθώς η εταιρεία δηλώνει αδυναμία να χρησιμοποιήσει το μηχάνημα. Η παραβίαση αυτού του βασικού όρου εκμετάλλευσης είναι σε γνώση των οργάνων της Πολιτείας και παρ’ όλα αυτά δεν αναιρούν την άδεια λειτουργίας της εξόρυξης. Για τη μη τήρηση αυτού του όρου (5α της ΜΠΕ) η Επιθεώρηση Μεταλλείων Β.Ε. καταλογίζει στην εταιρεία χρηματική ποινή 3000 Ευρώ (απ. ΕΜΒΕ/2844πε/6.3.2009) αλλά με προσφυγή που υποβάλλει ενάντια στην απόφαση καταλογισμού της ποινής, απαλλάσσεται απ’ την υπουργό Περιβάλλοντος Τίνα Μπιρμπίλη με την 14-12-2009 απόφαση της.

Η ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας με τις υπ’ αριθμ. 461-463/2010 αποφάσεις της, απορρίπτει τις προσφυγές των κατοίκων της Στρατονίκης. Οι αποφάσεις έρχονται να προστεθούν στον εφησυχασμό των κατοίκων εξαιτίας των εκλογών του 2004, αφού τα προηγούμενα χρόνια η Νέα Δημοκρατία για λόγους ψηφοθηρικούς υποστηρίζει τις αντιδράσεις σε τοπικό και άλλες φορές σε εθνικό επίπεδο με διαβεβαιώσεις κ.λπ. (φυσικά μόλις γίνεται κυβέρνηση όλ’ αυτά αποτελούν παρελθόν), αλλά και της ανάθεσής του αγώνα σε διάφορα «παρατηρητήρια επαγγελματιών αγωνιστών». Έτσι η ήττα, προκύπτει αναπόφευκτα. Οφείλουμε βέβαια να επισημάνουμε, ότι ο αγώνας των κατοίκων της Στρατονίκης για τη σωτηρία της πατρίδας τους, υπήρξε απολύτως μοναχικός. Ακόμα και οι κάτοικοι της Ολυμπιάδας αδιαφόρησαν ενώ μερικά μόνο χρόνια πριν αγωνιζόταν ενάντια στην εγκατάσταση μεταλλουργίας χρυσού δίπλα απ’ το χωριό τους, από την ίδια εταιρεία (φυσικά πλην ελαχίστων προσώπων κι οι Στρατονικιώτες δεν υποστήριξαν τον αγώνα τους). Όπως αδιαφόρησαν και οι κάτοικοι των χωριών που μετά την δημιουργία μεταλλευτικού εργοταξίου στις «Σκουριές» δημιούργησαν το λεγόμενο «κίνημα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού». Η Στρατονίκη για όλους αυτούς υπήρξε πολύ μακριά.

Από τότε ως σήμερα όλο και περισσότερο διαπιστώνονται ρωγμές σε κατοικίες, στις παραδοσιακές εκκλησίες και το δημοτικό σχολείο, ρηγματώσεις στους λιθοστρωμένους δρόμους, καθιζήσεις κλπ. Η εταιρεία των μεταλλείων δεν αναγνωρίζει καμιά υπαιτιότητα, αφού οι δονησιογράφοι που είναι εγκαταστημένοι σε κάποια σπίτια δείχνουν μετρήσεις κάτω απ’ τα όρια που προβλέπει η ΜΠΕ.

Σαν να μην έφτανε αυτή η κατάσταση για τη Στρατονίκη, έχουμε, με την έλευση της τελευταίας εταιρείας, και την εσκεμμένη απαξίωση του ονόματος της με ότι αυτό συνεπάγεται. Σ’ ένα ιδιότυπο Damnatio memoriae που προσπαθεί να επιβληθεί από διάφορα κέντρα, οι περιοχές εξόρυξης «Μαντέμ-Λάκκος» και «Μαύρες Πέτρες» Στρατονίκης και το φράγμα του «Κοκκινόλακα» Στρατονίκης, αποκαλούνται και δηλώνονται απροκάλυπτα σε έγγραφα ως «μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Στρατωνίου» με προφανή επιδίωξη, αφού η Στρατονίκη ως αρχαίο χωριό έχει –ακόμα και στη σημερινή παρακμή της– τεράστια διοικητική περιφέρεια. Και ως γνωστόν –από εποχής Θουκυδίδη– «το όνομα δημιουργεί τον αλυτρωτισμό»!

Είναι σημαντικό επίσης αν και θλιβερό να αναφερθεί, ότι για την εξόρυξη κάτω απ’ τη Στρατονίκη, οι «Επιτροπές αγώνα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού» (που δραστηριοποιούνται κυρίως στην Ιερισσό, Μεγάλη Παναγία, Νέα Ρόδα, Ουρανούπολη, Αμμουλιανή και αλλού) δεν αναφέρονται καθόλου. Κύριο μέλημά τους, η εκμετάλλευση που προσπαθούν να πραγματοποιήσουν οι μεταλλευτικές εταιρείες, στις «Σκουριές», του βουνού «Κάκκαβος». Τη στάση αυτή εκφράζει –ως επί το πλείστον– κι η σημερινή διοίκηση του Δήμου Αριστοτέλη, χαρακτηρίζοντάς την εξόρυξη στο μεταλλείο «Μαύρες Πέτρες» Στρατονίκης, ως «παραδοσιακή μεταλλευτική δραστηριότητα» που μπορεί να συνεχιστεί ως …φθίνουσα (sic)! Προφανώς διαφεύγει σε όλους, ότι όχι τόσο μακριά στο χρόνο, εφόσον ξεκινήσει κι η εξόρυξη στις «Σκουριές» αλλά και σε άλλες τοποθεσίες που προετοιμάζουν συστηματικά οι μεταλλευτικές εταιρείες («Πιάβιτσα», «Φυσόκα», Τσικάρα κ.λπ. όλες πολύ κοντά στις προαναφερθείσες) κι αυτές σύντομα, «παραδοσιακές μεταλλευτικές δραστηριότητες» θα είναι.

Στις 21.8.2015 ο Δήμος Αριστοτέλη με δελτίο τύπου ανακοινώνει «Διαπίστωση επικινδυνότητας σχολικού κτιρίου που στεγάζει το Δημοτικό Σχολείο, στη Στρατονίκη» κατόπιν αυτοψίας που διενήργησε η Πολεοδομία του Δήμου, η οποία σε έκθεσή της επισημαίνει ότι «…το γεγονός της λειτουργίας του μεταλλείου της περιοχής μπορεί να αποτελεί επίσης πιθανό αίτιο των εντοπισμένων βλαβών στις ανωτέρω περιγραφόμενες κατασκευές, ενώ δεν αποκλείεται η πιθανότητα μεγέθυνσης αυτών λόγω των υπόγειων στοών που έχουν διανοιχτεί και εξακολουθούν ενδεχομένως να επεκτείνονται εντός και πλησίον του οικισμού» και το σχολείο κηρύσσεται ακατάλληλο για χρήση! Παράλληλα με την με τη υπ’ αριθμ. 98/2015 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου συνάπτει προγραμματική σύμβαση με το ΑΠΘ για τη διερεύνηση του φαινομένου των επιφανειακών διαρρήξεων στη Στρατονίκη. Αποτελέσματα της σύμβασης αυτής δεν έχουν γίνει γνωστά ως σήμερα!

Έστω και αργά, με δελτίο τύπου της 19.4.2018, η Δημοτική Αρχή του Δήμου Αριστοτέλη αναφέρει για το επίμαχο θέμα ότι «το μεταλλείο αυξάνει αισθητά την πιθανότητα μεγέθυνσης των εντοπισμένων βλαβών και των μόνιμων παραμορφώσεων και μετακινήσεων του εδάφους λόγω των υπόγειων στοών που έχουν διανοιχτεί κι εξακολουθούν να επεκτείνονται εντός και πλησίον του οικισμού» και ζητά «να σταματήσει κάθε εξορυκτική δραστηριότητα στο δομημένο οικισμό της Στρατονίκης, καθώς είναι σαφές ότι ακόμα κι αν οι υπόγειες καθημερινές εκρήξεις δεν αποτελούν τη μόνη αιτία αυτού του φαινομένου, σίγουρα το επιτείνουν».

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, ως αντιπολίτευση στήριξε αναφανδόν το «κίνημα των Σκουριών» (αρχηγοί και βουλευτάδες παρέλασαν απ’ την περιοχή πολλάκις, εξελέγη βουλευτής απ’ την περιοχή) και διατυμπάνιζε ανέξοδα ότι θα «έδιωχνε τους χρυσοθήρες» με την ανάληψη της εξουσίας. Οι υποσχέσεις τηρήθηκαν, …χορηγώντας αφειδώς τις απαιτούμενες άδειες στην εταιρεία των μεταλλείων! Όπως «με ένα νόμο και ένα άρθρο» θα καταργούσε τα μνημόνια, με την ίδια αξιοπιστία αντιμετώπισε και αυτόν και όσους αγώνες αφορούσαν τοπικές κοινωνίες: Ελληνικό, φράγμα Μεσοχώρας, γήπεδο Φιλαδέλφειας, Σκουριές, διόδια κ.λπ., όπου όλοι είχαν την ίδια κατάληξη. Προφανώς τους στήριξε ως σκαλοπάτι προς την εξουσία. Κι οι Στρατονικιώτες που ήλπισαν και τους εμπιστεύτηκαν για κάτι καλύτερο για το χωριό τους, βίωσαν τα ίδια απογοητευτικά συναισθήματα με την υπόλοιπη ελληνική κοινωνία!

Είναι φανερό ότι το ευρωπαϊκό κεκτημένο απέχει παρασάγγες από τη καθημαγμένη και ασήμαντη Στρατονίκη. Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς σε ποιο μέρος της (δυτικής) Ευρώπης θα μπορούσε να υπάρξει μεταλλευτική εκμετάλλευση δια της επιβολής κάτω από κατοικημένη περιοχή, με ή χωρίς όρους. Αστεία πράγματα· προφανώς πουθενά! Η «ανάπτυξη» που επικαλούνται μεταλλευτικές εταιρείες, δημοσιογράφοι και πάσης φύσεως «παπαγαλάκια», που στηρίζουν λυσσαλέα αυτήν την κατάσταση, προσβάλλει τη μέση νοημοσύνη. Ο παρασιτικός αθηνοκεντρισμός των γραφειοκρατικών μηχανισμών του νεοελληνικού κράτους, συμβάλλει άλλωστε καθοριστικά σε αποικιοκρατικά φαινόμενα –αν δεν τα τροφοδοτεί κιόλας– ενάντια και παρά τη θέληση, κάθε τοπικής κοινωνίας. Η Στρατονίκη φαντάζει πολύ μακριά κι απ’ την Ιερισσό, κι απ’ τον Πολύγυρο, κι απ’ τη Θεσσαλονίκη κι απ’ την Αθήνα.

 

*«Κασσάνδρα» ονομαζόταν επί Τουρκοκρατίας, η υποδιοίκηση Χαλκιδικής της «Οθωμανικής διοίκησης Θεσσαλονίκης» και έτσι τα μεταλλεία του Στρατονικού Όρους ονομάζονται μέχρι και σήμερα εσφαλμένα ως «Μεταλλεία Κασσάνδρας». Αναφέρονται έτσι πρώτη φορά το 1893 από την Γαλλο-οθωμανική «Ανώνυμη Οθωμανική Εταιρεία Κασσάνδρας» στην οποία παραχωρήθηκαν μεταλλευτικά δικαιώματα στον Ίσβορο (Στρατονίκη).

Οι φωτογραφίες του άρθρου παραχωρήθηκαν από τον φωτογράφο Δημήτρη Γ. Λουζικιώτη (©) στον οποίο ανήκουν και τα πνευματικά δικαιώματα!