του Μ. Ντέιβις, από το Άρδην 76, Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2009
Ο Μάϊκ Ντέβις, που με το βιβλίο του Τhe Monster at our Door (στμ. «Το θηρίο έξω από την πόρτα μας») μας προειδοποίησε το 2006 για την απειλή μιας πανδημίας από την γρίπη των πτηνών, εξηγεί πώς η παγκοσμιοποιημένη αγροτική βιομηχανία δημιούργησε το υπόβαθρο για το τρομακτικό ξέσπασμα της γρίπης των χοίρων στο Μεξικό.
27 Απριλίου 2009
Οι ορδές των φοιτητών γύρισαν φέτος από τις ανοιξιάτικες διακοπές τους στο Κανκούν (Μεξικό) κουβαλώντας μαζί τους ένα αόρατο αλλά επικίνδυνο αναμνηστικό.
Την μεξικανική γρίπη των χοίρων, μια γενετική Χίμαιρα που πιθανώς δημιουργήθηκε μέσα σε έναν περιττωματικό βούρκο κάποιου βιομηχανικά οργανωμένου χοιροστασίου, η οποία απειλεί ξαφνικά όλη την ανθρωπότητα. Τα αρχικά ξεσπάσματά της, κατά μήκος της Β. Αμερικής, αποκαλύπτουν ένα ρυθμό μετάδοσης που αυξάνεται με μεγαλύτερη ταχύτητα από το προηγούμενο είδος που επίσημα προξένησε πανδημία, την γρίπη του Χονγκ Κονγκ το 1968.
Τραβώντας τους προβολείς από τον επίσημα ανακηρυχθέντα δολοφόνο –τον ραγδαία μεταλλασσόμενο Η5Ν1, γνωστό σαν γρίπη των πτηνών– ο ιός των χοίρων είναι μια απειλή αγνώστου μεγέθους. Μπορεί να δείχνει λιγότερο θανατηφόρος από τον SARS το 2003, αλλά ίσως αποδειχθεί ανθεκτικότερος και λιγότερο διατεθειμένος να επιστρέψει στο κρυφό λαγούμι του.
Δεδομένου ότι η συνήθης εποχιακή γρίπη τύπου Α οδηγεί στον θάνατο περί το 1 εκατομμύριο ανθρώπους ετησίως, η παραμικρή αύξηση της δραστικότητάς της, ειδικά αν συνοδεύεται από υψηλή μεταδοτικότητα, θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα μακελειό αντίστοιχο ενός μεγάλου πολέμου.
Εν τω μεταξύ, ένα από τα πρώτα θύματα αυτής της γρίπης είναι η παρηγορητική πίστη, που επί μακρόν κήρυττε το ιερατείο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), ότι οι πανδημίες μπορούν να περιορισθούν από τις άμεσες αντιδράσεις της ιατρικής γραφειοκρατίας, ανεξάρτητα από την ποιότητα της δημόσιας υγείας σε τοπικό επίπεδο.
Μετά τους πρώτους θανάτους από τον Η5Ν1, το 1997 στο Χονγκ Κονγκ, ο ΠΟΥ, με την υποστήριξη των περισσότερων εθνικών οργανισμών υγείας, προωθεί μια στρατηγική αντιμετώπισης που επικεντρώνεται στην ταυτοποίηση του ιού και τον περιορισμό της εξάπλωσής του μέσα στην ακτίνα της αρχικής του εμφάνισης, με μαζική χορήγηση αντι-ϊικών φαρμάκων και εμβολιασμούς, εφ’ όσον υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο.
Ένας στρατός σκεπτικιστών όμως πολύ ορθά αντιδρά σ’ αυτού του είδους τις κατασταλτικές επιλογές, υποδεικνύοντας ότι ιοί και μικρόβια μπορούν πλέον κυριολεκτικά να πετάξουν ανά τον κόσμο (γρίπη των πτηνών), προλαβαίνοντας την όποια αντίδραση του ΠΟΥ ή των τοπικών παραγόντων στο σημείο εμφάνισης. Επισημαίνουν ακόμα την πρωτόγονη, συχνά ανύπαρκτη επιτήρηση της λεπτής διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα στις ασθένειες των ζώων και των ανθρώπων.
Αλλά η μυθολογία μιας ολοκληρωτικής, προληπτικής (και φθηνής) παρέμβασης εναντίον της γρίπης των πτηνών απεδείχθη ασύμβατη με τους στόχους των πλουσίων χωρών, όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία, που προτιμούν να επενδύουν στις δικές τους βιολογικές γραμμές Μαζινό, από το να αυξήσουν δραστικά την βοήθεια στις χώρες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της επιδημίας –καθώς και των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών, που αντέδρασαν στις εκκλήσεις του Τρίτου Κόσμου για δημόσια μαζική παραγωγή κάποιων σημαντικών αντι-ϊικών φαρμάκων όπως το Ταμιφλού της εταιρείας Roche.
Η γρίπη των χοίρων, σε κάθε περίπτωση, ίσως αποδείξει ότι η μέθοδος ΠΟΥ/Κέντρα Ελέγχου Ασθενειών (ΚΕΑ) για την πρόληψη πανδημιών –χωρίς μαζικές νέες επενδύσεις στην επιστημονική και ρυθμιστική υποδομή, την δημόσια υγιεινή και την παγκόσμια πρόσβαση σε σωτήρια για τη ζωή φάρμακα– ανήκει στην ίδια κατηγορία ανυποληψίας με τα «τοξικά ομόλογα» Ponzified, AIG και Madoff. Το θέμα δεν είναι τόσο ότι απέτυχε το σύστημα προειδοποίησης της πανδημίας, αλλά ότι στην ουσία δεν υπάρχει ούτε καν στην Β. Αμερική και την Ευρώπη.
Ίσως δεν προκαλεί έκπληξη ότι το Μεξικό δεν έχει την δυνατότητα και την πολιτική βούληση να ελέγξει τις ζωικές ασθένειες και τις επιπτώσεις στην δημόσια υγεία, όμως η κατάσταση είναι ελάχιστα καλύτερη βορείως των συνόρων του, όπου η εποπτεία είναι ένα αποτυχημένο συνονθύλευμα δικαιοδοσιών του κράτους και της αντιμετώπισης των κανονισμών υγείας από τις εταιρείες των μεγαλοπαραγωγών, που επιδεικνύουν την ίδια περιφρόνηση σε εργαζόμενους και ζώα.
Ομοίως, μια δεκαετία αγωνιωδών προειδοποιήσεων από τους επιστήμονες απέτυχε να εξασφαλίσει την μεταφορά εξελιγμένης τεχνολογίας μελέτης των ιών στις χώρες που αποτελούν την πιθανή διαδρομή πανδημιών.
Το Μεξικό μπορεί να έχει παγκοσμίου φήμης εμπειρογνώμονες της νόσου, αλλά αναγκαζόταν να στέλνει τα επιχρίσματα για μελέτη και ταυτοποίηση του γονιδιώματος στην Γουίνιπεγκ του Καναδά (που έχει πληθυσμό μικρότερο από το 3 τοις εκατό της πόλης του Μεξικού). Σαν αποτέλεσμα, χάθηκε σχεδόν μία εβδομάδα.
Αλλά κανείς δεν απεδείχθη λιγότερο έτοιμος από το φημισμένο κέντρο ελέγχου ασθενειών της Ατλάντα (CDC). Κατά την εφημερίδα Ουάσινγκτον Ποστ, το CDC πληροφορήθηκε για το ξέσπασμα της ασθένειας έξι μέρες μετά την έναρξη λήψης μέτρων εκτάκτου ανάγκης από την μεξικανική κυβέρνηση. Πράγματι, η εφημερίδα ανέφερε ότι, «Οι υπεύθυνοι της δημόσιας υγείας των ΗΠΑ έχουν ουσιαστικά μαύρα μεσάνυχτα για το τι συμβαίνει δύο εβδομάδες μετά τον εντοπισμό της ασθένειας».
Δεν θα πρέπει να υπάρξουν δικαιολογίες. Δεν έχουμε να κάνουμε με ένα μαύρο κύκνο που κουνάει τα φτερά του. Πράγματι, το μεγάλο παράδοξο με αυτή την γρίπη των χοίρων είναι ότι, παρ’ ότι εμφανίστηκε αναπάντεχα, είχε προβλεφθεί με ακρίβεια.
Προ εξαετίας, το περιοδικό Science αφιέρωσε ένα σημαντικό άρθρο (γραμμένο από την αξιοθαύμαστη Bernice Wuethrich) για να στοιχειοθετήσει τον ισχυρισμό ότι, «μετά από χρόνια σταθερότητας, η γρίπη των πτηνών στην Β. Αμερική έχει εισέλθει σε μια εξελικτική τροχιά μεγάλης ταχύτητας».
Από την στιγμή της ταυτοποίησής του, στο ξεκίνημα της μεγάλης οικονομικής ύφεσης (Στμ. του 1930), ο ιός της γρίπης των χοίρων Η1Ν1 είχε διαφοροποιηθεί ελάχιστα από το αρχικό του γονιδίωμα. Το 1998, όμως, άνοιξαν οι πύλες της κόλασης.
Ένα εξαιρετικά παθογόνο στέλεχος άρχισε να αποδεκατίζει τους θηλυκούς χοίρους ενός χοιροστασίου της Β. Καρολίνας και νέες ισχυρότερες εκδοχές του άρχισαν να εμφανίζονται κάθε χρόνο, συμπεριλαμβανομένης μιας παράξενης παραλλαγής του Η1Ν1 που περιείχε τα εσωτερικά γονίδια του ιού Η3Ν2 (ο άλλος τύπος της γρίπης Α που προσβάλλει τους ανθρώπους).
Οι ερευνητές, που ρωτήθηκαν από την Wuethrich, ανησυχούσαν μήπως κάποιο από αυτά τα υβρίδια μεταλλαχθεί σε ανθρώπινη γρίπη (οι πανδημίες του 1957 και του 1968 πιστεύεται ότι προήλθαν από την ανάμειξη, μέσα στα σώματα χοίρων, ιών που προσβάλουν πτηνά και ανθρώπους), και απαίτησαν την δημιουργία επισήμου συστήματος επιτήρησης της γρίπης των χοίρων. Αυτή η παραίνεση, όπως ήταν φυσικό, έπεσε στο κενό σε μια Ουάσινγκτον έτοιμη να πετάξει δισεκατομμύρια για φαντασιώσεις βιοτρομοκρατίας ενώ αγνοεί προφανείς κινδύνους.
Αλλά τι προκάλεσε την επιτάχυνση της εξέλιξης της γρίπης των χοίρων; Πιθανόν το ίδιο που ευνόησε την αναπαραγωγή της γρίπης των πτηνών.
Επί μακρόν, οι ιολόγοι πίστευαν ότι το εντατικό αγροτικό σύστημα της νότιας Κίνας –μια απέραντη παραγωγή ρυζιού, ιχθύων, χοίρων και οικιακών ή άγριων πτηνών– είναι η κύρια μηχανή μεταλλάξεων της γρίπης: τόσο των μικρών, που παρουσιάζει η εποχική, όσο και της όποιας επεισοδιακής γονιδιακής «στροφής». (Σπανιότερα, μπορεί να συμβεί μια απ’ ευθείας μετάβαση από τα πτηνά στους χοίρους ή ακόμα και στους ανθρώπους, όπως με τον Η5Ν1 το 1997).
Όμως η εκβιομηχάνιση της ζωικής παραγωγής έσπασε το φυσικό μονοπώλιο της Κίνας στην εξέλιξη της γρίπης. Όπως έχουν δείξει αρκετοί συγγραφείς, τα εκτροφεία ζώων, τις πρόσφατες δεκαετίες, έχουν μετατραπεί σε κάτι που μοιάζει περισσότερο με την πετροχημική βιομηχανία παρά με την ευτυχισμένη οικογενειακή φάρμα που απεικονίζεται στα σχολικά βιβλία.
Για παράδειγμα, το 1965, εκτρέφονταν 53 εκατομμύρια αμερικανικά γουρουνάκια σε περισσότερες από 1 εκατομμύριο φάρμες. Σήμερα, 65 εκατομμύρια από αυτά συγκεντρώνονται σε 65.000 εγκαταστάσεις, με τα μισά από αυτά να συνωστίζονται σε γιγαντιαίες υποδομές που φιλοξενούν περισσότερα από 5.000 ζώα η κάθε μία.
Αυτή ήταν στην ουσία μια μετάβαση από τα παλιομοδίτικα χοιροστάσια στις αχανείς περιττωματικές κολάσεις, πρωτόγνωρες για την φύση, που περικλείουν δεκάδες, ακόμα και εκατοντάδες χιλιάδες ζώων, με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, να ασφυκτιούν από τη ζέστη και την κοπριά, ενώ ανταλλάσσουν τυφλά παθογόνους παράγοντες με τους υπόλοιπους φυλακισμένους συντρόφους και συγγενείς τους.
Όποιος έχει ταξιδέψει μέσω του Tar Heel, N.C., ή του Milford, Utah, όπου κάθε παράρτημα της εταιρείας Smithfield Foods εκτρέφει περισσότερους από 1 εκατομμύριο χοίρους, παράγοντας ταυτόχρονα εκατοντάδες λίμνες γεμάτες από τοξικά βοθρολύματα – θα καταλάβει διαισθητικά την κολοσσιαία παρέμβαση στους νόμους της φύσης που κάνει η βιομηχανία εκτροφής ζώων.
Πέρυσι, μια διακεκριμένη επιτροπή, που συνεκλήθη από το ερευνητικό κέντρο Pew, εξέδωσε μια αναφορά που αποτελεί ορόσημο για τη «βιομηχανική ζωική παραγωγή», υπογραμμίζοντας τον οξύτατο κίνδυνο ότι «η συνεχής ανακύκλωση ιών… μέσα στα μεγάλα κοπάδια πτηνών ή ζώων [θα] αυξήσει τις ευκαιρίες για την γέννηση νέων ιών μέσω μεταλλάξεων ή ανασυνδυασμών, που μπορεί να δημιουργήσουν μια αποτελεσματικότερη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο.»
Η επιτροπή επίσης προειδοποίησε ότι η απρόσεκτη χρήση αντιβιοτικών στα μεγάλα χοιροστάσια (που αποτελούν φθηνές εναλλακτικές λύσεις στα αποχετευτικά συστήματα ή σε ανθρωπινότερες συνθήκες) προκαλούν την αύξηση των αντιστάσεων του σταφυλόκοκκου, ενώ οι περιττωματικοί λάκκοι τους παράγουν τον εφιάλτη εμφάνισης του βακτηριδίου Ε. coli και το σφρίγος της Φιστέριας* (το εφιαλτικό φύκι που σκότωσε περισσότερα από ένα δισεκατομμύριο ψάρια στις εκβολές των ποταμών της Καρολίνας και έκανε να ασθενήσουν ντουζίνες από ψαράδες).
Κάθε προσπάθεια βελτίωσης αυτής της παθογόνου οικολογίας θα έχει φυσικά να αντιμετωπίσει την θηριώδη δύναμη αυτών που στοιβάζουν ζώα όπως οι εταιρείες Smithfield Foods (χοιρινό – βοδινό κρέας) και Tyson (κοτόπουλα). Οι αξιωματούχοι της Pew, υπό την διεύθυνση του πρώην κυβερνήτη του Κάνσας, John Carlin, ανέφεραν συστηματική παρακώλυση των ερευνών τους από τις εταιρείες, συμπεριλαμβανομένης της εκτόξευσης απειλών για παρακράτηση χρηματοδότησης σε συνεργάτες ερευνητές.
Επί πλέον, αυτή είναι μια ιδιαίτερα παγκοσμιοποιημένη βιομηχανία, με αντίστοιχη πολιτική επιρροή. Καθώς η εταιρεία Charoen Pokphand, γίγαντας στην εμπορία κοτόπουλου με έδρα την Μπανγκόνγκ, ήταν σε θέση να καταπνίξει τις έρευνες για τον ρόλο της στη εξάπλωση της γρίπης των πτηνών στην Νοτιοανατολική Ασία, έτσι και η ιατροδικαστική επιδημιολογική έρευνα για την εμφάνιση της γρίπης των χοίρων θα χτυπήσει το κεφάλι της πάνω στον τοίχο της βιομηχανικής χοιροτροφίας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα βρεθεί ποτέ το όπλο του εγκλήματος. Υπάρχει ήδη αρκετή φημολογία στον μεξικανικό τύπο για το επίκεντρο της γρίπης στην περιφέρεια του τεράστιου παραρτήματος της Smithfield, που εδρεύει στην πολιτεία Veracruz.
Αλλά αυτό που είναι σημαντικότερο (δεδομένης της συνεχιζόμενης απειλής από τον Η5Ν1) είναι η εικόνα αποτυχίας της στρατηγικής του ΠΟΥ για τις πανδημίες, η περαιτέρω υποβάθμιση της δημόσιας υγείας, ο ασφυκτικός έλεγχος της παραγωγής σωτήριων φαρμάκων από τις μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες και η πλανητικού μεγέθους οικολογική καταστροφή που προκαλεί η βιομηχανοποιημένη αλλοπρόσαλλη εκτροφή ζώων.
- Δινομαστιγωτό φύκι που μπορεί κάτω από ορισμένες συνθήκες, π.χ. φαινόμενο ευτροφισμού να παραγάγει τοξίνες που σκοτώνουν τα ψάρια, γι’ αυτό λέγεται και «δολοφόνος ψαριών. Το επιστημονικό του όνομα είναι Pfisteria piscicida.
Μετάφραση:
Γρηγόρης Σπηλιόπουλος
