του Δημήτρη Μαυρίδη, από το Άρδην τ. 89, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2012
Κ ατά τη διάρκεια του προηγούμενου χρόνου το γραφείο του πρωθυπουργού της Τουρκικής Δημοκρατίας, στο οποίο υπάγεται και η υπηρεσία για την Υποστήριξη των Επενδύσεων, δημοσίευε θριαμβευτική, ολοσέλιδη πληρωμένη καταχώρηση, στο εβδομαδιαίο πολιτικό περιοδικό Εκόνομιστ. Ο τίτλος της καταχώρησης ήταν εύλογος: «Οι επενδυτές αγαπούν την Τουρκία και η Τουρκία αγαπά τους επενδυτές». Το κύριο μήνυμα τόνιζε: «Πάνω από 27.000 επενδυτές έχουν ήδη επενδύσει στην Τουρκία. Εσείς, τι θα κάνετε;» Ακολουθούσε πίνακας με στοιχεία σχετικά με την Τουρκία και την οικονομία της. Αναλυτικά, δίνονταν τα ακόλουθα στοιχεία:
Πληθυσμός 74 εκατομμύρια από τους οποίους οι μισοί είναι ηλικίας κάτω των 29 ετών.
Περίπου 500 χιλιάδες απόφοιτοι κάθε χρόνο, από 150 πανεπιστήμια.
Περίπου 26 εκατομμύρια νεανικού, καλά μορφωμένου εργατικού δυναμικού.
Ευνοϊκές επενδυτικές συνθήκες.
Η χώρα προσφέρει μοναδικά κίνητρα έρευνας και ανάπτυξης όπως και φορολογικές ελαφρύνσεις.
Πρόσβαση προς την Ευρώπη, τον Καύκασο, την Κεντρική Ασία, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική.
17η σε σειρά μεγέθους οικονομία στον κόσμο (IMF-WEO, 2010).
15ος πιο ελκυστικός προορισμός FDI για το 2008-2010 (UNCTAD Έρευνα για τις προοπτικές επενδύσεων).
Η ταχύτερα αναπτυσσόμενη οικονομία του κόσμου, με εντυπωσιακή αύξηση ακαθάριστου προϊόντος 11% για το πρώτο τέταρτο του 2011.
Δεν υπάρχει λόγος να αμφισβητήσουμε τα στοιχεία αυτά, ο γιγαντισμός και η ανάπτυξη της Τουρκίας είναι γεγονότα, όσο γεγονότα είναι και η ελληνική οξεία κρίση και κάμψη. Παραθέτουμε και μερικά ακόμη στοιχεία για την Τουρκία και για το 2011, που συμπληρώνουν την εικόνα που παρουσιάσαμε:
Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν: $ 1.033 δισεκατομμύρια
Κατά κεφαλήν εισόδημα: $ 14.600
Κατανομή εθνικού προϊόντος: Γεωργία 8,6% , βιομηχανία 26,1% , υπηρεσίες 62,1%
Εξαγωγές: $ 133 δισεκατομμύρια
Ανεργία: 10,3%
Ανάπτυξη: 8,9%
Αύξηση βιομηχανικής παραγωγής: 8,2%
Πληθωρισμός: 7,8%
Θέση στον δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης (ΟΗΕ): 92
Διθυραμβικά σχόλια διαβάζουμε και στο έγκυρο The New York Review of Books το καλοκαίρι του 2011, όπου μεταξύ άλλων περιγράφεται μία επίσκεψη στο Εσκί Σεχίρ: «Πήραμε ένα καινούργιο τραίνο από την Άγκυρα προς το Εσκί Σεχίρ που απέχει 250 χιλιόμετρα. Το τραίνο αυτό ήταν ταχύτερο από οποιοδήποτε τραίνο των ΗΠΑ. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, το Εσκί Σεχίρ δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα μεγάλο, πολυπληθές χωριό. Ένα λασπώδες ρέμα που διέσχιζε την πόλη μύριζε εμετικά και μετά από βροχή πλημμύριζε, παρασύροντας τα σπίτια στις όχθες του. Σήμερα το Εσκί Σεχίρ είναι η έδρα δύο πανεπιστημίων και δεκάδων βιομηχανικών εγκαταστάσεων που παράγουν μηχανές αεροπλάνων, μηχανές τραίνων, αγροτικά μηχανήματα, τσιμέντο, χημικά, ζάχαρη και πολλά άλλα. Οι όχθες του ποταμού περιβάλλονται από πάρκα, ενώ τα τραμ κινούνται κατά μήκος των κυρίων δρόμων. Χιλιάδες τουρίστες καταφθάνουν από την Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη το Σαββατοκύριακο, ανυπόμονοι για τις βόλτες στο ποτάμι με τουριστικά σκάφη όπως αυτά του Άμστερνταμ, ή με γόνδολες όμοιες με της Βενετίας. Λειτουργούν 5-6 θέατρα, όπως και μια όπερα που παρουσιάζει τον Βέρντι και τον Ντονιτσέτι σε ένα ολοένα και πιο εκλεπτυσμένο κοινό. Οι φοιτητές γεμίζουν τα μπαρ και τους κήπους μόλις νυχτώσει…». Η περιγραφή αυτή είναι χαρακτηριστική για το πώς αίρονται τα αρνητικά στερεότυπα που οι Δυτικοί συντηρούσαν σχετικά με την εικόνα της Τουρκίας.
H διεθνής θέση της Τουρκίας βελτιώνεται θεαματικά. Εκτός από την ελκυστική οικονομική της επιτυχία, το μοντέλο της ισλαμικής χώρας που υιοθετεί τη δυτική τεχνολογία και τη δυτική κοινοβουλευτική δημοκρατία γοητεύει την κοινή γνώμη των δυτικών χωρών. Σε πολλούς, οι εκλογές του προηγούμενου Ιουνίου φάνηκαν σαν ένας θρίαμβος της δημοκρατίας. Σε μία εποχή μάλιστα, που η Αραβική Άνοιξη κατέστησε τη δυτική δημοκρατία εξαιρετικά δημοφιλή σε ολόκληρη την Μέση Ανατολή. Παρά τα γραφόμενα από τον Αχμέτ Νταβούτογλου, που θεωρητικά και πρακτικά θεμελιώνουν αυτό που στην Ελλάδα αποκαλέσαμε νεοθωμανισμό, η Τουρκία θεωρείται χώρα-πρότυπο, που μπορεί να βρει μιμητές στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία.
Μόνο το Ισραήλ και ορισμένοι Δυτικοί αναλυτές πιστεύουν ότι η Τουρκία μπορεί να πραγματοποιήσει μία ισλαμική συσπείρωση και να καταλήξει εχθρική προς τη Δύση, αν και πολλοί άλλοι το φοβούνται. Οπωσδήποτε, η άρνηση της τουρκικής Βουλής να επιτρέψει στον αμερικανικό στρατό να εισβάλει το 2003 στο Ιράκ δεν μπορεί να ξεχαστεί. Αλλά και η ευνοϊκή στάση προς το Ιράν και η πίεση προς το Ισραήλ, που έσπευσε να ασκήσει η Τουρκία, τροφοδοτούν τη δυσπιστία των Δυτικών.
Από πολιτική άποψη, η Τουρκία έχει αλλάξει στα τελευταία δέκα χρόνια σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από ό,τι άλλαξε ολόκληρο το διάστημα μετά το 1922. Οι ισχυρές μονοκομματικές κυβερνήσεις του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται ότι περιόρισαν την πολιτική δύναμη του στρατού και επέτρεψαν τη δημιουργία του οικονομικού θαύματος που περιγράψαμε. Με εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης, η Τουρκία μεταμορφώθηκε σε αυτό που πάντα ονειρευόταν μετά το 1922: Μια περιφερειακή δύναμη που δύσκολα κανείς μπορεί να αγνοήσει. Η βαθμιαία ανάδυση ενός πολυπολικού συστήματος δυνάμεων συμπίπτει με την άνοδο και ανάδειξη της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης.
Το όνειρο-παρακαταθήκη του Κεμάλ για εκδυτικισμό της Τουρκίας, που μεταφράστηκε σε έντονη επιθυμία συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εξασθενεί μέρα με τη μέρα. Για τους Ευρωπαίους, η πλούσια Τουρκία των 80 εκατομμυρίων είναι ακόμη λιγότερο επιθυμητή από τη φτωχή Τουρκία του 1980. Για τους Τούρκους, οι μεταρρυθμίσεις που απαιτεί απ’ αυτούς η Ευρωπαϊκή Ένωση και η απειλή προς τη σημερινή ευημερία τους, που εκπροσωπεί ο μελλοντικός ανταγωνισμός με τις ευρωπαϊκές οικονομίες, γίνονται ολοένα και πιο απωθητικές.
Ωστόσο, οι θριαμβευτικές περιγραφές σταματούν στην Ανατολική Τουρκία, όπου οι παλαιότατες πόλεις της αρχέγονης τουρκικής Ανατολής αναπλάθονται και εκσυγχρονίζονται και όπου το τεράστιο σύστημα φραγμάτων και άρδευσης GAP, που διαχειρίζεται τα νερά του ποταμού Ευφράτη, δημιουργεί μια κοσμογονία και αρδεύει τεράστιες εκτάσεις που θα δεχθούν εκατομμύρια νέων κατοίκων. Όμως, εδώ φαίνονται, έστω και μεταμφιεσμένα, ορισμένα από τα αρνητικά χαρακτηριστικά του τουρκικού θαύματος: Οι πόλεις που αναπλάθονται χάνουν το παραδοσιακό κέντρο τους, όπου ήταν εμφανής η ιστορική παρουσία των Κούρδων και των Ασσύριων, και γίνονται απλώς τουρκικές πόλεις. Ο αυτόχθων πληθυσμός απωθείται στο περιθώριο και δεν φαίνεται. Τα νεστοριανά μοναστήρια της περιοχής έχουν ανακαινισθεί και έχουν στελεχωθεί με νέους μοναχούς, που όμως αποφεύγουν να δηλώσουν ότι ανήκουν στην Ασσυριακή Εκκλησία. Ανάλογα, η περιοχή των έργων του GAP αλλοτριώνεται και τα κουρδικά χωριά βυθίζονται κάτω από τα νερά και εξαφανίζονται. Πρόκειται για εθνοκαθάρσεις αντάξιες του τουρκικού παρελθόντος. Μετά τη μεταφορά και την ανάμειξη ή την απομάκρυνση των πληθυσμών αλλοτριώνεται και ο φυσικός και ιστορικός χώρος, ώστε να μη θυμίζει και να μην παραπέμπει σε ιστορικά πολιτισμικά σύνολα που είναι διαφορετικά από το τουρκικό. Στην Ανατολική Τουρκία συμβαίνει σήμερα αυτό που συνέβαινε επί δεκαετίες και μετά το 1922 στη Δυτική Τουρκία, η «Τρίτη Άλωση», όπως την αποκαλέσαμε: ο μη τουρκικός πληθυσμός εξαφανίζεται ή απομακρύνεται και στη συνέχεια ο χώρος αλλοτριώνεται και χάνει την ιστορική του διάσταση.
Η συνεννόηση με τους Κούρδους και η συναινετική λύση του προβλήματος φαίνεται να βρίσκονται ακόμη μακριά. Λίγα έχουν γίνει, παρά τα λεγόμενα. Η κουρδική γλώσσα εξακολουθεί, αν και σε πολύ μικρότερο βαθμό, να τελεί υπό απαγόρευση. Ένα κέντρο κουρδικών μελετών λειτουργεί στο πανεπιστήμιο του Μαρντίν. Αυτά όμως είναι ελάχιστα. Η δυσπιστία και η απόρριψη συνεχίζουν να κυριαρχούν. Ένας από τους εφιάλτες των ιθυνόντων του τουρκικού στρατιωτικοπολιτικού κατεστημένου στην Τουρκία είναι και η ενδεχόμενη ίδρυση κουρδικού κράτους στα ανατολικά σύνορα της χώρας, που μάλιστα θα έχει τις ευλογίες των ΗΠΑ και του Ισραήλ.
Η ευημερία επίσης δεν αγγίζει τα 15 εκατομμύρια αυτών που βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας και που συγκροτούν το τεράστιο σώμα του λούμπεν πληθυσμού, που ανέκαθεν υπήρχε στην Τουρκία. Οι κοινωνικές αντιθέσεις εξακολουθούν να εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη. Η τουρκική ευημερία δεν επεκτείνεται σε όλο τον πληθυσμό.
Παρά τη νίκη του Kόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης επί του στρατιωτικού διευθυντηρίου, νίκη που είναι και προσωπική νίκη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το σώμα της στρατοχωροφυλακής εξακολουθεί να είναι παντοδύναμο και πανταχού παρόν στην τουρκική επικράτεια. Η ύπαρξη και η δύναμη της στρατοχωροφυλακής αγγίζουν το κύριο πρόβλημα της τουρκικής κοινωνίας σήμερα: την αντιπαράθεση του κοσμικού κεμαλικού κράτους με το αναδυόμενο πολιτικοποιημένο Ισλάμ. Στις ανεπτυγμένες σήμερα πόλεις των τουρκικών παραλίων και του τουρκικού οροπέδιου στην Ανατολία, ο επισκέπτης δύσκολα θα υποπτευθεί τη δύναμη και τη διάδοση των θρησκευτικών οργανώσεων, με πιο χαρακτηριστική αυτή του Φετουλάχ Γκιουλέν. Ο Γκιουλέν, που ζει στις ΗΠΑ, ελέγχει μια τεράστια διεθνή οργάνωση που απλώνεται σε όλο το Ισλάμ με εκατομμύρια οπαδούς, τηλεοπτικούς σταθμούς και εφημερίδες, αλλά και χίλια σχολεία σε εκατό χώρες.
Η οικονομική επιτυχία της Τουρκικής Δημοκρατίας αντικατοπτρίζεται και στις ένοπλες δυνάμεις, που παρά τα λεγόμενα εξακολουθούν να απολαμβάνουν προνομιακής χρηματοδότησης. Συμπληρώνοντας τους τερατώδεις εξοπλισμούς των τελευταίων χρόνων και παρά τη θρυλούμενη αποδυνάμωση των στρατιωτικών, η Τουρκία αγόρασε, με το εξωφρενικό ποσό των 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων, έναν αεροπορικό στόλο από 150 αεροσκάφη. Τα αεροσκάφη αυτά ανήκουν σε νέα γενεά και διαθέτουν την τεχνολογία στελθ, ώστε να είναι αόρατα από ραντάρ, ενώ οι επιχειρησιακές δυνατότητές τους είναι ανώτερες από αυτές των σε χρήση σήμερα αεροσκαφών. Εκτός από πολιτικούς λόγους, δηλαδή τη διακαή επιθυμία και το άγχος των ΗΠΑ να καλύψουν το ιλιγγιώδες κόστος ανάπτυξης των αεροπλάνων F35, δεν φαίνεται να υπάρχει ανάγκη εκσυγχρονισμού των τουρκικών αεροπορικών δυνάμεων.
Η γιγάντωση της Τουρκίας, μαζί με την ελληνική οικονομική κάμψη, συμπληρώνουν την ανατροπή της ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ των δύο χωρών, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά το 1922. Η εγγενής επεκτατικότητα της Τουρκίας εξακολουθεί να αποτελεί δομικό στοιχείο του σύγχρονου τουρκικού μορφώματος. Ήδη η Τουρκία έχει από ετών και έμπρακτα θέσει τους στόχους που επιδιώκει εις βάρος μας: διαμοιρασμό του Αιγαίου, δορυφοροποίηση της Ελλάδας, κοσοβοποίηση της Θράκης, ολοκληρωτική κατοχή της Κύπρου. Πρόκειται για ισορροπίες ισχύος. Εμείς, από την πλευρά μας, δεν μπορούμε να επιδιώξουμε μόνοι μας ανάσχεση της Τουρκίας. Χρειαζόμαστε ερείσματα και συμμάχους για τους οποίους η ασφάλειά μας θα έχει ζωτική σημασία. Ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η Ρωσία εξαρτώνται από την ακεραιότητα της Ελλάδας, ούτε βέβαια από τους πόρους της. Ποια είναι η περιφερειακή υπερδύναμη για την οποία η ασφάλεια της Ελλάδας θα μπορούσε να έχει ζωτική σημασία;
