Ο Ι. Ξενάκης και το Ίδρυμα Φορντ

941

από το Άρδην τ. 56, Οκτώβριος – Νοέμβριος 2005

Στο ζήτημα των επιχορηγήσεων Φορντ ενεπλάκη και ο Έλληνας συνθέτης Γιάννης (ή Ιάνης) Ξενάκης που είχε λάβει την αντίστοιχη χορηγία στη Γαλλία – και εμμέσως ο αδελφός του Κοσμάς που είχε επιχορηγηθεί στην Ελλάδα. Η εμπλοκή ξεκίνησε με μια συνέντευξη που δόθηκε από τον πρώτο και τη σύζυγό του, Φρανσουάζ, στη δημοσιογράφο Ροζίτα Σώκου, όπου η Φρανσουάζ Ξενάκη υποστήριξε πως το ίδρυμα Φορντ «είναι CIA». Αφού δημοσιεύτηκε η συνέντευξη στην Απογευματινή (10 Φεβρουαρίου 1973) υπήρξε πολύ σύντομα διάψευση της Ξενάκη (27-02-1973) που δημοσιεύτηκε στην Απογευματινή στις 22-03-1973. Στην διάψευση ανταπάντησε η Ροζίτα Σώκου η οποία υποστήριξε πως η διάψευση είχε γραφτεί από τον ίδιο τον Ξενάκη. όχι μόνο επιβεβαίωσε όσα είχε ήδη δημοσιεύσει, αλλά ανέφερε πως ο Γιάννης Ξενάκης υποστήριξε πως και άλλα ιδρύματα –και υπάρχει αιχμή για το Ινστιτούτο Γκαίτε– διενεργούν «κατασκοπία» σε βάρος της Ελλάδας. [Ο Ξενάκης την ίδια εποχή είχε οργανώσει τις μυθικές εορτές του Σάχη της Περσίας, στην Περσέπολη, για τα 2.500 χρόνια από την ίδρυση της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών και είχε καταγγελθεί στο Παρίσι τόσο από Ιρανούς φοιτητές που διώκονταν από το καθεστώς, όσο και από Έλληνες, σε συγκέντρωση όπου ήταν ομιλητής στη διάρκεια της δικτατορίας.]
Αναπαράγουμε το επίμαχο σημείο της πρώτης συνέντευξης, τη διάψευση της Φρανσουάζ Ξενάκη και την απάντηση της Ροζίτας Σώκου, όπως ακριβώς δημοσιεύτηκαν.
άρδην

Φορντ και CIA
-Ήθελα να σε ρωτήσω κάτι: Ο Γιάννης έχει πάρει επιχορήγηση Φορντ, δεν είναι έτσι;
-Ναι, τη δέχθηκε. Η πολιτική του Ιδρύματος Φορντ στη Γαλλία ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν που ακολουθεί στην Ελλάδα. Εδώ έδωσε ελάχιστες και σε ξεχωριστές περιπτώσεις. Στην επιλογή βοήθησε κι ένας φίλος μας, ο Νικόλας Ναμπόκωφ, αδελφός του Βλαντιμίρ. Τώρα…
-Τώρα;
-Τώρα είναι επισήμως πια γνωστό ότι το Ίδρυμα Φορντ είναι CIΑ και ο Ναμπόκωφ παραιτήθηκε.
-Επισήμως γνωστό;
-Μα πώβρ Ροζίτα, και οι πέτρες το ξέρουν στην Ευρώπη. Σεις ακόμη να το πάρετε είδηση;
[Απόσπασμα από την συνέντευξη της Φρανσουάζ Ξενάκη, Απογευματινή 10-02-73]

η διαψευση
Παρίσι 27-02-1973
Κύριε Διευθυντά, ασκώντας το δικαίωμα που έχω ν’ απαντήσω σε άρθρο δημοσιευμένο στην εφημερίδα σας και το οποίο έχει σχέση μ’ εμένα, παρακαλώ να έχετε την καλοσύνη να δημοσιεύσετε το παρακάτω κείμενο σε ανάλογη και εμφανή θέση.
Με τιμή,
(υπογραφή δυσανάγνωστη)

Η κα Ρωζίτα Σώκου, στο άρθρο της «Απογευματινής», της 10.02.1973, βάζει στο στόμα μου, ανάμεσα σε πολλά, ότι το Ίδρυμα Φορντ είναι ταυτόσημο με την αμερικανική υπηρεσία κατασκοπίας C.Ι.Α. Το διαψεύδω. Αποκλείεται να έκανα τέτοια δήλωση διότι δεν έχω απολύτως καμία τέτοια πληροφορία. Ασφαλώς, θα παρεξήγησε το Ίδρυμα Φορντ με το «Συνέδριο για την Ελευθερία του Εκπολιτισμού» (Congrès pour la Liberté de la Culture) που, αλήθεια ,κατά τον διεθνή τύπο, είχε σχέσεις με τη CΙΑ και για το οποίο μιλήσαμε κατά τη φλυαρία μας. Εξ ου θέλω να τονίσω ότι δεν είχα δώσει καμία αληθινή συνέντευξη στην κα Σώκου. Πραγματικά, όταν ένας εξ επαγγέλματος δημοσιογράφος μου ζητά μια συνέντευξη, τη δέχομαι με την προϋπόθεσι, τον όρο, ότι θα υπογράφω κάθε της σελίδα πριν βέβαια δημοσιευθή.
Είναι κρίμα ότι η κα Σώκου νόμισε καλό να χρησιμοποιήση σημειώσεις παρμένες στην τύχη από την κόρη της, και να τις σείση σαν μέσα σ’ ένα σείστρο ποτών (SHAKER) παρουσιάζοντάς με υπερασπιζόμενη θέσεων που αναμφισβήτητα είναι μάλλον δικές της παρά δικές μου.
Ο Ιάννης Ξενάκης, παρ’ όλο που δεν συνηθίζει να ανασκευάζει ανακρίβειες ή και ψεύδη δημοσιογράφων, με παρακάλεσε να προσθέσω για λογαριασμό του ότι συμφωνεί με τα παραπάνω και ότι λυπάται για την ελαφρότητα και ανευθυνότητα της κας Σώκου που παραποίησε ή και επενόησε πολλά απ’ τα λεχθέντα μαζί του σε απλή περαστική συνομιλία.
Αντίγραφο στέλνω στον αδερφό μου (υπογρ. του Αρδην), Κοσμά Ξενάκη.
[Απογευματινή, στις 22/03/1973…]

η ανταπαντηση
Έφθασε λοιπόν η περίφημη διάψευσις και πανηγυρίζουν οι Φορντιανοί που είχαν περάσει μέρες αγωνίας. Ακριβώς όπως το έλεγαν, έστω και μετά ενάμισυ μήνα –άρα ύστερα από πολλούς δισταγμούς, συμβού­λια και διαβούλια– ακόμη έ­νας εκ των επιχορηγηθέντων, την ώρα της ανάγκης, έδειξε τον απαιτούμενο «σεβασμό» στον γκοντφάδερ! Δεν κατη­γορώ στην τύχη. Το γράμμα που δεν είναι οπωσδήποτε της Φρανσουάζ Ξενάκη κυκλοφόρησε σε φωτοτυπίες πριν ακόμη φθάσει στην «Α» από χειρός Κοσμά Ξενάκη και όλοι οι Φορντιανοί ήξεραν το περιεχόμε­νό του πριν το μάθωμε εμείς. Το έχει γράψει ο Γιάννης και εκείνη δεν έχει καν υπογρά­ψει το προς δημοσίευσιν κείμενον. Εκείνη πού δήθεν υ­πογράφει σαν σε συμβολαιο­γραφείο την κάθε σελίδα των συνεντεύξεων της! Μα ούτε ο Μάρλον Μπράντο δεν μου ζή­τησε τέτοιο πράγμα, που είναι πολύ μεγαλύτερη βεντέττα α­πό την κακομοίρα την Φρανσουάζ.
Αυτά όμως δεν ενδιαφέρουν. Ενδιαφέρει το κείμενο. Τελι­κά, τι είναι; Διαψεύδει πρα­γματικά αυτό που έγραφα; Ή μήπως, σαν όλα τα άτιμα πρά­γματα, είναι κουτό και ενισχύει τις απόψεις μου; Τα δύο βα­σικά του σημεία είναι (α) ότι δεν μου έδωσαν συνέντευξι, αλλά «φλυαρίες» (β) ότι η Φρανσουάζ δεν είπε ότι η Φορντ είχε σχέσι με την CΙΑ και εγώ την παρεξήγησα. Στην πραγματικότητα, λέει, μιλούσαμε για κάποιο συνέδριο για την ελευθερία του εκπολιτισμού !
Από τη μία το κείμενο λέει αυτά. Από την άλλη όμως, λέ­ει ακριβώς τα αντίθετα. Ας δούμε πως αυτοδιαψεύδεται το ζεύγος Ξενάκη:
(α) Παραδέχεται ότι η κόρη μου κρατούσε σημειώσεις και οι αναγνώστες μας είδαν ότι έβγαλε και φωτογραφίες μας στην κλασσική πόζα των συ­νεντεύξεων (κάναμε πως μι­λάμε). Και μόνον αυτά τα δύο στοιχεία αποδεικνύουν ότι ε­πρόκειτο περί συνεντεύξεως. Τι ενόμισε; Πώς ήθελα την φωτογραφία για το οικογενειακό μας άλμπουμ; Και γιατί δέχθη­καν να κρατηθούν σημειώσεις;
(β) Παραδέχεται ότι έγινε συζήτησις περί CΙΑ μόνον που –προτείνει–, ενώ μου έλε­γε «Συνέδριο για την Ελευ­θερία του Εκπολιτισμού», εγώ άκουγα Φορντ. Διότι, προσθέ­τει, το Συνέδριο «αλήθεια, κα­τά τον διεθνή τύπο, είχε σχέ­σεις με την CΙΑ». Θαυμάζω την αντικειμενικότητα του γρά­φοντος.
Όταν πρόκειται για το «Συνέδριο», αποφασίζει τελεσίδικα ότι έχει σχέσεις με την CΙΑ μόνον και μόνον γιατί το έ­γραφε ο διεθνής Τύπος. Όταν πρόκειται για την Φορντ που μας έδωσε τα δολλάρια, δεν πι­στεύουμε τίποτε από τον διε­θνή Τύπο ο οποίος έχει βουήξει για τις σχέσεις Φορντ – CΙΑ (Ελέχθη επισήμως ακόμη και στην πρες-κόνφερανς του κ. Λόουρυ).
(γ) Γράφει ότι την παρουσιά­ζω υπερασπιζομένην θέσεων που αναμφισβήτητα είναι μάλ­λον δικές μου παρά δικές της. Εδώ ερωτώ; Πώς ξέρει η κ. Ξενάκη ποιες είναι οι θέσεις μου –και μάλιστα «αναμφισβή­τητα»– αν δεν μιλήσαμε περί Φορντ;

Ελεύθερα και Καμαρωτά
Δυστυχώς για το ζεύγος Ξενάκη (δυστυχώς για την κρίσιμη θέσι που βρέθηκαν ο Γιάννης Ξενάκης και ο αδελφός του Κοσμάς απέναντι στους χρηματοδότες τους), η κ. Ξενάκη έδωσε συνέντευξη, είδε τις σημειώσεις, τις παραδέχθηκε, έβγαλε και φωτογραφίες μαζί μου για την εφημερίδα, οι οποίες δημοσιεύθηκαν, φώναξε και τις απόψεις της περί Φορντ ελεύθερα και καμαρωτά.
Δεν ήξερε τι θύελλες θα δημιουργούσε η καϋμένη γιατί δεν ήξερε πόσο ευαίσθητοι είναι οι εκπρόσωποι της Φορντ στην Ελλάδα και πως αντιδρούν όταν το ποίμνιό τους υποπίπτει σε τέτοια «λάθη».
Όρμησαν εναντίον του Κοσμά, που τον είχαν του χεριού τους, εδώ στην Αθήνα, και έσφιξαν τα λουριά. Έπρεπε ταχύτατα, να επιβάλη στον αδελφό του να πείση την Φρανσουάζ να διαψεύση τα λόγια της. Αλλιώς… Ας μην προτρέχουμε όμως.
Δυστυχώς και ο Γιάννης Ξενάκης «συνέντευξι» μου έδωσε. Δεν συνηθίζει να δέχεται κόσμο για «φλυαρία» (ας δοκιμάση κανείς και θα δη). Επιπλέον όμως, μια και καταντήσαμε να χρειαζόμαστε αποδείξεις, έχω στα χέρια μου γράμμα του που μου έστειλε ύστερα από άρθρο δικό μου σε αθηναϊκή εφημερίδα που είχα γράψει, με την ελπίδα να βοηθήσω στο να του δοθή χάρις. (Σημειώνω ότι, όταν άρχισα να γράφω εγώ για τους τρεις αδελφούς Ξενάκη μακροσκελή άρθρα στην Καθημερινή, κανένας στην Ελλάδα δεν εγνώριζε ούτε καν την ύπαρξή τους πόσο μάλλον την μουσική του Γιάννη και την ζωγραφική του Κοσμά!) Γράφει λοιπόν: «Μου ζήτησες «επαγγελματική» συνέντευξι ύστερα από σωρεία άλλων συνεντεύξεων με ζωγράφους κλπ. Αυτή η συστηματική διάθεσί σου με έπληξε (ετυμολογικά) και έμεινα στο καυκί μου. Την ερχόμενη φορά, τώρα μάλιστα που δείχτηκες άξια. Πάντως σ’ ευχαριστώ αν θέλης».
Από τότε πρώτη φορά εφέτος βρέθηκα στο Παρίσι εποχή που ήταν και εκείνος εκεί. Και από το τηλέφωνο του θύμισα την πρότασί του. «Ήρθε η ώρα να σου πάρω την συνέντευξι», του είπα. Και συμφωνήσαμε την ώρα της συνεντεύξεως εμπρός σε μάρτυρες.[ ]
Τώρα, όσον αφορά τo επίμαχον σημείον της συνεντεύξεώς μου με την Φρανσουάζ: Μου μίλησε αρκετή ώρα εναντίον του ιδρύματος Φορντ, γελώντας με την απορία μου. Τα «Μα πωβρ» για την άγνοια μου περί CΙΑ έπεφταν βροχή και, αργότερα, όταν πήγα στο στούντιο του Γιάννη (συγγνώμην, του Ιάννη!) και του είπα περί τίνος μιλούσε τόση ώρα η γυναίκα του, μου είπε: «Μα αυτά είναι γνωστά. Το Φορντ έχει πια ξεσκεπαστή! Τα ξένα ινστιτούτα που ασκούν κατασκοπία στην Ελλάδα, να προσέχετε τώρα!».
(Περιμένω και σ’ αυτό διάψευσι για να γελάσουν και οι πέτρες).
Τους λόγους της διαψεύσεως τους καταλαβαίνω. Είναι ανθρώπινοι όσο και αν είναι, συγχρόνως, θλιβεροί. Να απαντήσω, λοιπόν, σε όλα τα άθλια ψεύδη που γράφει το «χαρτί», κατηγορώντας την Φρανσουάζ που δεν τόλμησε καν να γράψη η ίδια το γράμμα της; Προτιμώ, επειδή είναι Γαλλίδα –και δεν την νοιάζει τι γίνεται στον τόπο μας έτσι κι’ αλλιώς ούτε αν αυτή τη στιγμή επιχειρή να διαψεύση, για πρώτη φορά σε μια καριέρα 25 ετών, τον άνθρωπο που ξενυχτούσε τον άνδρα της στον Ευαγγελισμό, όταν πληγώθηκε στο κίνημα και έχασε το μάτι του– να της θυμίσω ένα γαλλικό στίχο από το «Συρανό ντε Μπερζεράκ»: «Πόσο διασκεδαστικούς λεκέδες κάνουν επάνω στα ρούχα μας τα φτυσίματα των άνανδρων».

Γιατί να έχουν θορυβηθή;
Τα χρήματα, το έγραφα και στην πρες κόνφερανς του κ. Λόουρυ, είναι κακό πράγμα, όσο κι αν δίνονται για καλό σκοπό! Ομολογώ, όμως, δεν πίστευα πως η δύναμί τους θα έφθανε ως εκεί. Θα το χρωστάω κι αυτό στο Ίδρυμα Φορντ.
Αλήθεια, όμως, τι πιστεύω εγώ για το Ίδρυμα Φορντ; Έχει δίκιο ο Γιάννης όταν με τόση σιγουριά γράφη στο «χαρτί» ότι εκφράζω τις δικές μου πεποιθήσεις; Ή έχει δίκιο ο ανώνυμος σχολιαστής απογευματινής εφημερίδος, ο οποίος, πριν λίγες μέρες, με κατηγόρησε από των στηλών του επί Φορντισμώ;
Και στους δύο, θα ομολογήσω κάτι: Ξεκίνησα εντελώς ουδέτερη. Χωρίς γνώμη. Μ’ αυτή τη φασαρία, όμως, που έχει δημιουργηθή από το μοιραίο Σάββατο που δημοσιεύθηκε το κομμάτι μου, από τις πιέσεις που μου έχουν γίνει, από τον πόλεμο νεύρων, τις απειλές, τις υποσχέσεις, τις προτάσεις, τα τηλεφωνήματα, τα στοιχήματα που μπαίνουν εδώ και ένα μήνα για το αν θα ερχόταν κάποτε ή όχι η «διάψευσις», από τον πανικό, τέλος, που ένοιωσα γύρω μου εκ μέρους όλων των Φορντιανών, μου φαίνεται πως θ’ αρχίσω να πιστεύω πως είχε δίκιο η καημένη η Φρανσουάζ, όταν στο Παρίσι (εκεί ήταν γενναία!) μου φώναξε πως πράγματι είχε σχέση με την CΙΑ. Αλλιώς γιατί να έχουν θορυβηθεί τόσο οι πάντες;

Υ.Γ. Όσο για την δυσαρέσκεια του Γιάννη με την δική του συνέντευξη, λυπάμαι αλλά αν η γυναίκα του συνηθίζει να υπογράφη τις σελίδες των συνεντεύξεων (πρώτη φορά το ακούω!), εγώ συνηθίζω να συντομεύω τις πολύωρες συνεντεύξεις κατά την κρίσιν μου. Στην προκειμένη περίπτωσι, αφαίρεσα μόνον ό,τι ήταν οικογενειακής φύσεως και ό,τι ήταν εις βάρος του ίδιου. Όπως π.χ. ερώτησι περί Ελλάδος στην οποία μου απάντησε «Ποια Ελλάδα;» ή τα περί Ινστιτούτου Γκαίτε, για να μην μπλέξουμε σε μια άλλη υπόθεση χωρίς τελειωμό. Τώρα γιατί γκρινιάζει; Κατά τη γνώμη μου: α) Γιατί του αφιέρωσα λιγώτερο χώρο από όσον αφιέρωσα στη Φρανσουάζ, η οποία ήταν η «σταρ» της σελίδος εκείνης της «Α», β) γιατί αυτά που είπε, όταν τα ξαναδιάβασε, ανεκάλυψε πως δεν ήταν ούτε σπουδαία, ούτε ενδιαφέροντα και δεν του περιποιούσαν τιμή (βλέπετε δεν αγόρασα το βιβλίο του να το συμπληρώσω, όπως μου πρότεινε ο ίδιος) και γ) γιατί η συνέντευξις γενικά απέδιδε – υπερβολικά σωστά- την ατμόσφαιρα εκείνης της βραδυάς. Έδειχνε πως, παρά την «δόξα» του, ο Γιάννης είναι τώρα ένας μοναχικός, στριφνός και απογοητευμένος άνθρωπος. Τον βεβαιώνω ότι γι’ αυτό λυπάμαι όσο και εκείνος.

Ροζίτα Σώκου
Απογευματινή, 22/03/1973…