Κεφαλονιά, 14 Σεπτεμβρίου 1848
Του Δημήτρη Ναπ. Γιαννάτου
Η εξέγερση ή η «Επανάσταση του Σταυρού», ήταν μια εξέγερση των αγροτών της Κεφαλονιάς, ενάντια σε ευγενείς του νησιού, που τους αποστράγγιζαν οικονομικά με τοκογλυφικούς όρους εκμετάλλευσης, οπότε σύντομα έχαναν τη μικροϊδιοκτησία τους. Οι άρχοντες του νησιού στήριζαν στο μεγαλύτερο ποσοστό, άμεσα ή έμμεσα, την αγγλική προστασία. Γι’ αυτό άλλωστε στόχος των εξεγερμένων ήταν η προσωρινή διακυβέρνηση του νησιού, εφόσον η επιτυχής έκβαση της εξέγερσης θα κατέληγε στην αιχμαλωσία του τοποτηρητή Ντ’ Έβερτον και της φρουράς του. Χωρικοί και κάτοικοι των χωριών Βαλσαμάτα, Τρωιαννάτα και Φραγκάτα, κατευθυνόμενοι προς το Αργοστόλι, κτυπήθηκαν από Άγγλους στρατιώτες και ντόπιους αστυνομικούς και είχαν τρεις νεκρούς και πολλούς τραυματίες.
Εξέγερση άναψε και στο Ληξούρι, με μεγαλύτερη επιτυχία, λόγω του μικρότερου αριθμού αστυνομικών, αλλά και της προσχώρησης πολλών εξ αυτών στις επαναστατικές ομάδες. Οι χωρικοί κατέλαβαν τα κρατητήρια, απελευθέρωσαν τους φυλακισμένους, ενώ δεν πρόλαβαν να καταλάβουν τα δικαστήρια, ώστε να καταστρέψουν τα χρεόγραφα και τα ομόλογα που τους κρατούσαν οικονομικούς δέσμιους της ολιγαρχικής εξουσίας ης εποχής. Οι μάχες συνεχίστηκαν στην ύπαιθρο, σε μικρότερη ένταση και έκταση, τις επόμενες μέρες. Στη διάλυση των επαναστατών βοήθησε η αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων από την Κέρκυρα και την Ιθάκη.
Ο αρμοστής Σίτον ξεκίνησε τις ενέργειες εντοπισμού και τιμωρίας των πρωτεργατών του κινήματος. Συνελήφθησαν 58 και 18 κρίθηκαν ένοχοι εσχάτης προδοσίας, ενώ οι υπόλοιποι αφέθηκαν ελεύθεροι. Πρωτεργάτες της αγροτικής εξέγερσης ήταν οι Γεώργιος Μεταξάς, Θεόδωρος Μπρόντζας, Μαρίνος Χαριτάτος, ο ιερέας Παΐσιος Μεταξάς, Νικόλαος Φωκάς ή «Ρεπούμπλικας», Ιωάννης Μεταξάς Ιακωβάτος, Ιωάννης Τυπάλδος Δοτοράτος Καπελέτος, Μένεγος Ξυδιάς και άλλοι. Αρκετοί εξ αυτών ήταν γόνοι αρχοντικών οικογενειών του νησιού, οι οποίοι συνέβαλαν στη διαμόρφωση της εθνικής αστικολαϊκής συνείδησης του ριζοσπαστικού κινήματος. Στους απελευθερωθέντες περιλαμβάνονταν οι Ριζοσπάστες Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος, Γεράσιμος Λιβαδάς, Ιερώνυμος Τυπάλδος Πρετεντέρης, ο Παΐσιος Μεταξάς κ. ά., γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση των ντόπιων αρχόντων, που ζητούσαν ευρύτερη τιμωρία, ενώ ο Σίτον ζήτησε να επανεξεταστεί η υπόθεση. Οι Άγγλοι επέβαλαν, ως επιπλέον μέτρο, χρηματικά πρόστιμα σ’ όλα τα χωριά.
Παρά την έλλειψη συνεκτικής οργανωτικής δομής και συντονισμού, η Επανάσταση της Σκάλας δυνάμωσε το ριζοσπαστικό κίνημα στα νησιά και ενίσχυσε την αγωνιστική αυτοπεποίθηση του λαού. Ενώ ταυτόχρονα συνέδεε το εθνικό ζήτημα των Επτανήσων με την υπαρκτή κοινωνική διάσταση της υποτέλειας. Στο επίπεδο της ελληνικής κοινωνικής ιστορίας, η Επανάσταση του Σταυρού, αλλά και αυτή της Σκάλας (Κεφαλονιά 1849), θα μας δώσουν άλλο ένα παράδειγμα για την αδυναμία ανάλυσής της με δανεικά και ασύμβατα εργαλεία δυτικής ιστοριογραφίας, είτε μαρξιστικής, είτε φιλελεύθερης. Η φεουδαρχία και οι παραγωγικές δυνάμεις δεν διαμόρφωσαν νομοτελειακά μια νέα «προοδευτική», κεφαλαιοκρατική αστική κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Η αγγλική κεφαλαιοκρατική προστασία ευνοούσε τους ευγενείς φεουδάρχες, οι οποίοι κρατούσαν δέσμιους του αγρότες μέσω της υπερχρέωσης και των δημεύσεων.
Η ταξική, λαϊκή φυσιογνωμία των κινημάτων αυτών, είχε ιδεολογική ραχοκοκαλιά το εθνικό ζήτημα. Πάνω σε αυτό στοιχίζονταν όλες οι αντιθέσεις. Η κατάλυση της υποτέλειας και η Ένωση με την Ελλάδα ήταν καθοριστικά στοιχεία. Γι αυτό, οι «ταξικές δυνάμεις» των εξεγερθέντων ήταν εμπλουτισμένες με εμπνευσμένους αστούς, ιεράρχες και απλούς κληρικούς, αλλά και αρκετούς άρχοντες τους νησιού οι οποίοι όμως έβλεπαν την ξένη κατάκτηση και την επιδίωξη της δημοκρατικής κοινότητας ως υπέρτερες των οικονομικών τους συμφερόντων.
Άλλωστε, το πλήθος οδηγούσε η ελληνική σημαία και ο σταυρός. Σύμβολα Ελευθερίας, Δημοκρατίας και Κοινότητας!
Δημήτρης Ναπ. Γιαννάτος
