από το Άρδην τ. 27, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2000
Μέσα Ιούνη, ζέστες και οι εικόνες να φτάνουν από την Ολλανδία και το Βέλγιο. Πανευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου. Ένα φαντασμαγορικό υπερθέαμα που καθηλώνει την Ευρώπη -και την Ελλάδα- στις τηλεοράσεις. Παρόλα αυτά η “γιορτή” δεν κράτησε για πολύ. Οι συγκρούσεις των χούλιγκαν στο Σαρλερουά και στις Βρυξέλλες αμαύρωσαν την φαντασμαγορική γιορτή του Καλοκαιριού. Οι ιθύνοντες της ΟΥΕΦΑ ταράχτηκαν, απεύθυναν εκκλήσεις, έκαναν συστάσεις. Η αστυνομία κινητοποιήθηκε για την αποφυγή χειρότερων συγκρούσεων. Εφάρμοσε μέτρα καταστολής, άλλοτε σκληρά και άλλοτε πρωτότυπα. Απ’ τη μια η αφίσα που κυκλοφόρησε στις πόλεις που διεξάγονται οι αγώνες, που καλούσε τους Αγγλους να καρφώσουν σ’ ένα συγκεκριμένο αριθμό ομοεθνείς τους οποίους υποπτεύονταν για συμμετοχή στα επεισόδια, ο υπέρμετρος ζήλος των Βέλγων αστυνομικών και απ’ την άλλη η περίφημη άρση της απαγόρευσης της χρήσης κάνναβης στο Σαρλερουά τις παραμονές του αγώνα Γερμανίας-Αγγλίας, προκειμένου να επικρατήσει η “νηφαλιότητα” στις κερκίδες και να αποφευχθούν οι βίαιες συμπεριφορές1 .
Τα μέτρα όμως δεν είχαν αποτέλεσμα και οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν, γεγονός που ανάγκασε την ΟΥΕΦΑ να απειλήσει την αγγλική αποστολή με αποκλεισμό, σε περίπτωση που Αγγλοι οπαδοί ξαναδημιουργήσουν πρόβλημα στην διοργάνωση. Πέρα όμως από τα γεγονότα, οι συγκρούσεις αυτές έγιναν το επίκεντρο των συζητήσεων στα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης. Η βίαιη συμπεριφορά των φιλάθλων ερμηνεύθηκε ως έξαρση του εθνικισμού, δεδομένου ότι η διοργάνωση αφορά εθνικές ομάδες. “Πού χωρά ο εθνικισμός σε μια ποδοσφαιρική γιορτή που για πρώτη φορά συνδιοργανώνεται από δυο χώρες και με κεντρικό σύνθημα ποδόσφαιρο χωρίς σύνορα;”2 . Το ερώτημα αυτό απασχόλησε την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη… Στην εποχή που το βάρος της πολιτιστικής ομογενοποίησης και οι τάσεις αποεθνικοποίησης εξασθενίζουν τις εθνικές ταυτότητες, στην εποχή όπου το άτομο βιώνει τραγικά τις συνέπειες του εγκλεισμού του στο χώρο που προσδιορίζεται όλο και πιο στενά ιδιωτικός, στην εποχή όπου τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα είναι θύματα της ανελέητης επίθεσης του νεοφιλελευθερισμού, η απάντηση στο ερώτημα ίσως να μην είναι δύσκολη. Πίσω από τις επιθέσεις των Αγγλων χούλιγκαν διαφαίνονται συγκινησιακά φορτία που πολλαπλασιάζονται σαν αντίσταση στην πολιτιστική ισοπέδωση της Ευρώπης. Πίσω από τις γνωστές “στο κρανίο” καταστάσεις στριμώχνεται στην κερκίδα η απελπισία μιας εργατικής τάξης που είδε την αίγλη του τέλους της εργασίας να θαμπώνει το μέλλον της. Στον απόηχο των ακατάληπτων “αμπαλαέα αλεό” ο οπαδός ουρλιάζει την παράνοια της αποξένωσης που βιώνει…
Οι συγκρούσεις, τα επεισόδια, το ξύλο αποτελεί εκτόνωση 4 σε 1. Αλλά η Ευρώπη περισσότερο πανικοβλήθηκε παρά κατανόησε. Και η διοργανώτρια αρχή έσπευσε να μοιράσει “φούντες” στους φιλάθλους στοιχηματίζοντας στην καταστολή της αποχαύνωσης… Με τέτοια αντιμετώπιση, οι συγκρούσεις θα συνεχιστούν, τα επεισόδια θα επεκταθούν και οι φυλακές των πόλεων όπου διεξάγονται οι αγώνες θα συνεχίζουν να γεμίζουν, ο χουλιγκανισμός θα πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις και το πρόβλημα θα παραμένει. Και θα εντείνεται, από τη στιγμή που όλο και περισσότεροι μεγαλοεπιχειρηματίες, ιδιοκτήτες ομάδων, πολιτικοί, θα ανακαλύπτουν ότι ο εύκολος έλεγχος των θερμόαιμων και η κατεύθυνσή τους διαμορφώνουν ένα ιδιόμορφο αλλά και ισχυρό “λόμπι της βάσης”. Ο Μπερλουσκόνι είδε ότι ο δρομος προς την Πρωθυπουργική θέση περναε: από την ιδιοκτησία της Μίλαν. Η ΑΕ Αρης Θες/νίκης κατέβασε τα “μπουλντόγκ” της θύρας 3 για να εκβιάσει το κράτος για τη ρύθμιση των χρεών της ενώ ο Ακης Τσοχατζόπουλος ακόμα μετράει κουκιά απο την διαμεσολάβηση του για την ανεγερση του νέου γηπέδου μπάσκετ του Π,ΑΟ.Κ στη Θέρμη.
Πέρα όμως απο όλα αυτά, υπάρχει και η άλλη πλευρό του νομίσματος που η πολιτισμένη Ευρώπη το αγνοεί.
Γιατί όσο προβληματίζει η βία στα γήπεδα άλλο τόσο πρέπει να προβληματίζει ο πακτωλός των χρημάτων που ρέει πίσω απο τους βιρτουόζους ποδοσφαιριστές. Πώς να δεχτεί κανείς την υπερβολή ενός από τα πιο δημοφιλή πολιτιστικά προϊόντα της Δύσης όταν r. φτώχεια πλήττει τα 3/5 του πληθυσμού της γης; Ίσως η απάντηση να κρύβεται πίσω απ’ τη διαπίστωση ότι το ποδόσφαιρο είναι ίσως το πιο “παγκοσμιοποιημένο” άθλημα. Μα πως θα μπορούσε να μην είναι. Αποτελεί πεδίο δράσης πολλών πολυεθνικών (Adidas. NL<e κ,λπ), λειτουργεί με τους κανόνες του ελεύθερου εμπορίου, ασπάζεται την κουλτούρα της παγκοσμιοποίησης.
Μια ματιά στο άρθρο του Ανδρέα Ανδριανόπουλου3 – ενός από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του νεοφιλελευθερισμού στην Ελλάδα και κατάπτυστου για τις θέσεις του σε ζητήματα όπως αυτά του πολέμου στο Κόσοβο- είναι αρκετή για να αντιληφθεί κανείς τις επιχειρηματικές διαστάσεις που έχει πάρει ετούτο το άθλημα: “Το ποδόσφαιρο από παραδοσιακό λαϊκό άθλημα μετατρέπεται πια σε υψηλού επιπέδου επιχειρηματική δραστηριότητα”4. Η “νέα οικονομία” εισβάλλει στο ποδόσφαιρο και μεταβάλλει ολοκληρωτικά το σκηνικό. Οι ομάδες σιγά-σιγά εγκαταλείπουν τις χωροταξικές τους ρίζες, μεταφέρουν την έδρα τους σε άλλες χώρες. Πολλές από αυτές, βρίσκονται ήδη στην ιδιοκτησία γνωστών πολυεθνικών ομίλων. Οι φίλαθλοι παγκοσμιοποιούν σιγά-σιγά την ποδοσφαιρική τους συνείδηση. Η διαπίστωση του συγγραφέα για τους οπαδούς της Μάντσεστερ είναι χαρακτηριστική:”… είναι σκορπισμένοι στα τέσσερα σημεία της γης… δεν έχουν πατήσει ποτέ το πόδι στο γήπεδο της”…
Και -όπως είναι απόλυτα φυσιολογικό-ως πεδίο ανάπτυξης της “νέας οικονομίας” το ποδόσφαιρο διαπλέκεται με την πολιτική: Η παγκοσμιοποιημένη, ανθρωπιστική συνείδηση των Βέλγων πολιτών-φιλάθλων τους υπαγόρεψε την προσφυγή στην δικαιοσύνη5 για να απαιτήσουν να κηρυχθεί παράνομη η παρουσία των Γιουγκοσλάβων στην διοργάνωση. Μερικά χρόνια νωρίτερα, ο ΟΗΕ επέβαλε σε όλα τα αθλήματα αθλητικό εμπάργκο στην ίδια ομάδα . Εδώ διαφαίνεται πως περνάει στο άθλημα -και στα περισσότερα αθλήματα- ο ηθικός χουλιγκανισμός της Νέας Τάξης. To “Fair Play” της ΟΥΕΦΑ συναντά το πολιτικά ορθό εμπάργκο στη Γιουγκοσλαβία. Το ποδόσφαιρο είναι ο καθρέπτης της κοινωνίας και του πολιτισμού που απλόχερα σκορπά την φτώχεια και το θάνατο είτε με μπόμπες είτε με βραχυπρόθεσμες, επικερδείς, επενδύσεις στον τρίτο κόσμο. Μα σχεδόν κανένας δεν δίνει σημασία, μάλλον γιατί δεν θέλει να δώσει.
Οι περισσότεροι μοιάζουν μαγεμένοι από τη βασιλική αίγλη του σπορ που συγκεντρώνει όλο και περισσότερο ενδιαφέρον. Έτσι, όλο και περισσότερος ελεύθερος χρόνος αναλώνεται στην κερκίδα ή στην τηλεόραση και το ποδόσφαιρο τείνει να αναδειχθεί σε νέο “όπιο του λαού”. Χιλιάδες κόσμος ασχολείται καθημερινά και όχι μόνο σε στενά αθλητικά πλαίσια. Εκατοντάδες περιοδικά παρα-ποδοσφαιρολογίας κυκλοφορούν, ενώ τα στοιχήματα και τα ΠΡΟ-ΠΟ προσθέτουν τη γοητεία του τζόγου στη γοητεία της μπάλας. Στις ζωντανές αναμεταδόσεις των αγώνων, η μισή Ελλάδα καθηλωνόταν στις τηλεοράσεις ελπίζοντας στη νίκη ή στην ήττα, ανάλογα με το τι έπαιξε στο “πάμε στοίχημα”. Αυτός ο κόσμος ξυπνά ανατριχιασμένος μονάχα όταν αντικρίσει την παράκρουση όσων τραβήξανε την μαζική αποχαύνωση στα άκρα. Και τότε, ανατριχιάζει μπροστά στο σύμπτωμα αδιάφορος για τις αιτίες. Παρόλα αυτά η μπάλα συνεχίζει να σπινάρει στο χόρτο και οι ιαχές στα γήπεδα γίνονται ολοένα και πιο δυνατές. Σε λίγες μέρες κάποια ομάδα θα σηκώσει το τρόπαιο και θα πέσουν οι αυλαίες της διοργάνωσης. Στην Ελλάδα – και όχι μόνο- οι τηλεοράσεις θα κλείσουν και ο κόσμος θα ξεχυθεί στις παραλίες. Μπορεί να είμαστε τυχεροί να παρακολουθήσουμε ία εμείς από κοντά μια τέτοια διοργάνωση, ίσως το 2008, με την περίφημη ελληνοτουρκική συνδιοργάνωση του θεσμού, μιας και η “Νέα οικονομία” έχει καταστήσει σαφές πώς προτιμά την κατάσταση στο Αιγαίο…
Γιώργος Ρακκάς
1. Ελευθεροτυπία 17-06-00, “Ελεύθερο χασίς για ένα αναίμακτο παιχνίδι”
2. Καθημερινή 18-06-00, Γιάννης Ελαφρός: “Ποδόσφαιρο, το καταφύγιο του εθνικισμού”
3. Ανδρέας Ανδριανόπουλος : “Ποδόσφαιρο, λαϊκό σπορ ή προϊόν της νέας οικονομίας;”, ΤαΝέα 1-2/7/2000
4. Όπ.π.
5. Ελευθεροτυπία 13-06-00, Αλεσσάντρο Μεριαόρι: “Όπου η πολιτική συναντά το ποδόσφαιρο και η Σλοβενία την Γιουγκοσλαβία”
