Του Λεωνίδα Σταματελόπουλου
Μόλις έγινε γνωστό ότι γυριζόταν η ταινία για τον άγιο Νεκτάριο είχα έντονη την προσδοκία να την δώ. Ήθελα να δώ πως μπορεί κανείς να καταπιαστεί με ένα εκκλησιαστικό θέμα. Για το ζήτημα του Θεού έχουμε τις αξεπέραστες ταινίες του Ταρκόφκσι και του Μπέργκμαν, ενώ οι Ρώσοι, ακόμη και στις μέρες μας, συνεχίζουν να γυρίζουν καταπληκτικές ταινίες με εκκλησιαστικό περιεχόμενο όπως «το νησί».
Δυσάρεστη η έκπληξη από την κριτική. Η πλειοψηφία των κριτικών – για την ακρίβεια όλοι οι κριτικοί με μόνη εξαίρεση τον Ιάσονα Τριανταφυλλίδη – ήσαν αρνητικοί απέναντί της. Είδαμε μία ομοβροντία αρνητικών κριτικών με συχνούς αφορισμούς και σχήματα γενικόλογα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε πλήθος ταινιών. Μου δόθηκε η εντύπωση ότι ακολουθούνταν ένα είδος πεπατημένης. Από την άλλη υπήρχε στα γραφόμενα των κριτικών ένα είδος αποστροφής απέναντι στα λεγόμενα «θρησκευτικά» θέματα. Πώς αλλοιώς μπορεί κανείς να εξηγήσει ότι κάποιες κριτικές συνοδεύονταν από ένα άσχετο με την ταινία μοτίβο όπως: «Πίστευε και μη ερεύνα». Μία κριτικός έγραψε ότι «η Τέχνη δεν μπαίνει σε θρησκευτικά καλούπια, πώς να το κάνουμε». Δεν ξέρω τι σημαίνει «θρησκευτικά καλούπια». Δεν το γνωρίζω εκ πείρας θέλω να πώ.
Αν κάποιος αναζητά την διαλεκτική στο εσωτερικό μιας δονούμενης ύπαρξης που αναζητά τον Θεό δεν θα ικανοποιηθεί από την ταινία. Από την αρχή της ταινίας η προσωπικότητα του αγίου είναι αρτιωμένη. Δεν υπάρχει καμία διαλεκτική εντός του μεταξύ πίστεως και απιστίας, μολονότι ο ίδιος δείχνει κατανόηση για την απιστία των γύρω του. Ο Νεκτάριος πορεύεται στον δρόμο της αγιότητας αρχής εξ αρχής. Ο άγιος είναι μονίμως απροετοίμαστος απέναντι στη συκοφαντίες εκείνων που τον μετέτρεψαν σε εχθρό δίχως ο ίδιος να το γνωρίζει. Ζητά μονάχα να το δοθεί η δυνατότητα να απολογηθεί αλλά αυτό δεν συμβαίνει ποτέ. Μόνη του αγωνία η αναζήτηση του θελήματος του Θεού. Καταλαβαίνουμε ότι δεν επιζητεί τα εκκλησιαστικά αξιώματα. Ακόμη κι αυτά που του δόθηκαν δεν τα επιζήτησε. Με τα πολλά είναι υποψήφιος για τη θέση του Πατριάρχη δίχως να κερδίσει την πλειοψηφία. Οι γύρω του, οι αφοσιωμένοι σε αυτόν και πεπεισμένοι για την αξία του συντρίβονται, αυτός ευχαριστεί την Παναγία για την έκβαση. Η αγιότητά του συγχρόνως είναι, πώς να το πώ, διακριτική, δεν σε πιάνει από τα μούτρα. Σε αντίθεση με αυτό που είπε μία κριτικός είναι ανθρώπινη. Μία άλλη κριτικός το είπε ωραία: υπάρχει σεμνότητα στον τρόπο που εκφράζεται η ταινία, καμία υπερβολή.
Αν κάποιος αναζητά την πλοκή πάλι θα απογοητευθεί. Η πλοκή είναι υποτυπώδης. Βλέπουμε ελάχιστα τους κληρικούς που συνωμοτούν εναντίον του. Ξέρω ότι πολλοί θα ήθελαν να δούν μία έμφαση σε μοχθηρούς κληρικούς που δρούν παρασκηνιακά αλλά, πιστέψτε με, μία πιο υποψιασμένη προσέγγιση θα μπορούσε να τους δεί να διώκουν και να συκοφαντούν με αγαθή συνείδηση, για το καλό της Εκκλησίας. Η λύση που προκρίθηκε για μία διαρκώς παρούσα δίωξη με τον θεατή να αγνοεί σχεδόν του διώκτες έχει την χάρη της.
Δεν μαθαίνουμε επίσης σχεδόν τίποτε για τα πρόσωπα που διασταυρώνονται με τον Νεκτάριο. Λίγο περισσότερα μαθαίνουμε για έναν αφοσιωμένο σε αυτόν συνεργάτη του στη Ριζάρειο Σχολή ο οποίος λέγεται Κώστας. Ενώ ο Λούλης υποδύεται έναν καθηγητή ο οποίος συγκρούεται με τον άγιο Νεκτάριο λόγω της ασκητικότητας του τελευταίου. Δεν είναι ότι ο καθηγητής εκφράζει την λογική κατέναντι της πίστης όπως γράφτηκε κάπου. Όποιος είναι λίγο εξοικειωμένος με την ιστορία των θεολογικών ιδεών στην Ελλάδα καταλαβαίνει ότι πρόκειται για έναν ευσεβιστή που απεχθάνεται τον μοναχισμό. Τον θεωρεί μεσαιωνικό κατάλοιπο όπως λέει κάπου στην ταινία.
Η ταινία γλιστρά από ένα επεισόδιο σε άλλο με τον άγιο Νεκτάριο να ξεδιπλώνει την εδραία, αταλάντευτη προσωπική του στάση σε ποικίλες περιστάσεις. Αυτό πιστεύω ότι είναι το θέμα της ταινίας. Και μολονότι σεμνή στην έκφραση φορτίζει συναισθηματικά τον θεατή. Είναι ιδιαίτερα συγκινητική και μπορεί να συγκινήσει και αυτόν που δεν θρησκεύει.
Άλλωστε ας μην δίνουμε και μεγάλη σημασία στην πλοκή. Ο Παπαδιαμάντης έγραψε κάπου στον Λαμπριάτικο Ψάλτη: «Ἔπειτα οὐδαμοῦ σχεδὸν θὰ εὕρητε ὅτι ἐπεζήτησα βεβιασμένην θέσιν ἢ πλοκὴν ὅπως γαλβανίσω τὴν περιέργειαν τοῦ ἀναγνώστου».
Πηγή: cognoscoteam, https://www.facebook.com/leonstama/posts/3040643406172218
1 ΣΧΟΛΙΟ
Μία κριτικός έγραψε ότι «η Τέχνη δεν μπαίνει σε θρησκευτικά καλούπια, πώς να το κάνουμε». Δεν ξέρω τι σημαίνει «θρησκευτικά καλούπια». Δεν το γνωρίζω εκ πείρας θέλω να πώ.