Ανεμβολίαστοι στην πατρίδα του εμβολιασμού

10,8K

Όταν ο απλός ελληνικός λαός εμβολιαζόνταν μόνος του τον 17ο αιώνα

Δημήτριος Γ. Σκαρλάτος*

Εισαγωγή

Είναι πλέον πασιφανές ότι το αντιεμβολιαστικό κίνημα του δυτικού κόσμου ^[1] κατά της COVID-19 επιστρατεύει επιχειρήματα που μόνο θλίψη και ανησυχία προκαλούν για το μέλλον. Και αυτό γιατί εν πολλοίς αντανακλούν ένα σημαντικό έλλειμμα παιδείας, απότοκο της κατάρρευσης των εκπαιδευτικών συστημάτων του. Αποστασιοποιούμενη διαρκώς η Δύση από τον φυσικό της γεννήτορα, που δεν είναι άλλος από τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό (ελληνικός πολιτισμός = φιλοσοφία, ανθρωποκεντρισμός με συναίσθηση της συλλογικής ευθύνης, επιστήμες, ιατρική / ρωμαϊκός πολιτισμός = δίκαιο), δημιουργεί σταδιακά τον σύγχρονο «πολίτη» της: Εγωκεντρικό (για να μην πω «παρτάκια»), μοριοδοτούμενο  εθελοντή,  ημιμαθή (αντικατάσταση της ουσιαστικής και επεξεργασμένης  γνώσης από τις περιβόητες «δεξιότητες»), βαυκαλιζόμενο ότι «γνωρίζει» (λόγω του βομβαρδισμού του από πληροφορίες  που, όμως,  έχει χάσει προ πολλού τη δυνατότητα να επεξεργάζεται και να αναλύει), δυστυχώς ανάλγητο [«είμαι σε ηλικία που δεν κινδυνεύει, οι άλλοι ας κόψουν το λαιμό τους» ή «εάν νοσήσω σοβαρά από COVID το κράτος υποχρεούται να μου εξασφαλίσει ΜΕΘ, το τι θα γίνει ο πάσχων από έμφραγμα ή το θύμα σοβαρού τροχαίου πρακτικά  λίγο με νοιάζει»] , βαθύτατα συμπλεγματικό («ποιος είναι ο επιστήμονας που θα μου πει τι θα κάνω») και τέλος γραφικό «ξερόλα» («δεν υπάρχει COVID-19»). Όλα αυτά, έχοντας πείσει παράλληλα τον εαυτό του ότι είναι  δημιούργημα του εκ παρθενογενέσεως Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, τον οποίο εκλαμβάνει μόνο ως μία παρακαταθήκη, που του επιτρέπει να λέει απλά «ό,τι γουστάρει». Το χειρότερο όλων είναι ότι, ενώ συνθλίβεται από  τα  επίχειρα  ανεπαρκών κρατικών δομών και τις επιλογές μέτριων ηγεσιών, που αδυνατούν να τον εμπνεύσουν και να τον βοηθήσουν να ζήσει αξιοπρεπώς, όντας ουσιαστικά πλέον μη πολιτικό όν, επιστρατεύει το θυμικό για να αντιδράσει: «δεν θα εμβολιαστώ και να καεί το πελεκούδι».

Ανάλογα διαμορφώνεται και ο σύγχρονος επιστήμονας, ο οποίος πολλές φορές, διαγκωνιζόμενος για προβολή, δεν κατανοεί ότι προκειμένου να πείσει τους μη ειδικούς πολίτες πρέπει να αποδείξει πρωτίστως ότι τους αγαπά και ενδιαφέρεται ειλικρινά γι’ αυτούς. Ότι το εμβόλιο αφορά πρωτίστως την υγεία και την πολύτιμη ζωή τους και όχι την οικονομία…

Είναι συμβατές τέτοιες στάσεις με την ουσιωδώς ανθρωποκεντρική παράδοση του ελλαδικού χώρου; Ασφαλώς όχι. Είναι κατανοητές και σεβαστές οι ανησυχίες μέρους του πληθυσμού, που φοβάται ένα εμβόλιο που παρήχθει σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, ιδιαίτερα εάν αντιμετωπίζει ιδιάζοντα προβλήματα υγείας (πόσοι, όμως, είναι αυτοί;). Είναι εμφανείς  και οι επιπτώσεις άστοχων ενεργειών της ελληνικής πολιτείας και των ελεγκτικών μηχανισμών της αλλά και της επιστημονικής κοινότητας της χώρας. Είναι σε κάθε περίπτωση  ακατανόητα  τα κίνητρα  που  εδράζονται σε αρρωστημένες προσεγγίσεις, πλημμελή γνώση και εκδικητική διάθεση απέναντι «στο σύστημα». Όπως ακατανόητες είναι και συμπεριφορές επιστημόνων σχετικά με το πώς επιλέγουν να πείσουν. Ιδιαίτερα στην πατρίδα μας: την γεννήτορα του εμβολιασμού από τα σπλάχνα και την εμπειρία του απλού λαού.

Ο «Περίπλους» του Διονύση Ρώμα ως έναυσμα

Πριν από αρκετά χρόνια ολοκλήρωσα την ανάγνωση του συγκλονιστικού «Περίπλου» του Διονύση Ρώμα. Ενός σπάνιου και πολυεπίπεδου ιστορικού μυθιστορήματος-πραγματείας που φιλοδοξούσε να περιγράψει την περιπέτεια του ελληνισμού από την ναυμαχία της Ναυπάκτου έως την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα^[2]. Παρακολουθώντας έναν ήρωά του στην Κωνσταντινούπολη του 18^ου αιώνα, έπεσα επάνω σε ένα συγκλονιστικό εδάφιο ^[3] , που αφορά στην επιδημία ευλογιάς που έπληξε την Πόλη το 1701.

Την εποχή εκείνη στην Πόλη, περιβόητος γιατρός παγκοσμίου εμβέλειας ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (ο «Eξ’ Aπορρήτων»), Μέγας Διερμηνέας (ουσιαστικά υπουργός εξωτερικών) της Υψηλής Πύλης. Το σπίτι του αποτελούσε έναν θύλακα επιστημονικών και φιλοσοφικών και πολιτικών συζητήσεων υψηλοτάτου επιπέδου. Ο Ρώμας αναφέρει ως συμμετέχοντα σε αυτές και τον πολύπειρο Έλληνα γιατρό Ιάκωβο Πυλαρινό (1659-1718) από την Κεφαλλονιά (με σπουδές στην Πάδουα, προσωπικό γιατρό του τσάρου της Ρωσίας Μεγάλου Πέτρου). Μια νύχτα προσήλθε έντρομος κάποιος φίλος του Μαυροκορδάτου, ονόματι  Καρυοφύλλης, ζητώντας τη συμβουλή τους σχετικά με μία πρακτική κατά της ευλογιάς, που είχε υποπέσει στην αντίληψή του. Μια γυναίκα από τη Θεσσαλία έπαιρνε «υλικό» από την πληγή ενός ασθενούς από ευλογιά με μία βελόνα  και  «κάρφωνε» (ουσιαστικά εμβολίαζε) τους  υγιείς της γειτονιάς της.  Όλοι τους φαίνεται να πέρναγαν  ανώδυνα την ασθένεια. Ρώτησε τους δύο γιατρούς εάν συνιστούσαν να κάνει το ίδιο στην οικογένειά του.  Στη διήγηση φαίνεται ότι οι δύο γιατροί αγνοούσαν το θέμα. Το βέβαιο είναι ότι ο Πυλαρινός το έλαβε πολύ σοβαρά υπόψιν του. Η οικογένεια  Καρυοφύλλη όντως φαίνεται να «εμβολιάστηκε» κατά τον τρόπο αυτό και σώθηκε. Αποτελεί τους πρώτους επώνυμους εμβολιασθέντες στην ιστορία.

Ιάκωβος Πυλαρινός (1659-1718):  Ένα πρότυπο επιστήμονα

Έψαξα αμέσως την ιστορική βάση της αφήγησης αυτής. Και έμεινα έκπληκτος! Ο Ρώμας υπήρξε ουσιώδης γνώστης και αναλυτής της ιστορίας, κάτι που φαίνεται αμέσως από τα πάμπολλα ιστορικά παραρτήματα, που συνοδεύουν τον «Περίπλου». Φαίνεται ότι ο Πυλαρινός, ευρισκόμενος στην Πόλη την περίοδο εκείνη, έγινε κοινωνός μίας διαδεδομένης στον ελληνικό χώρο πρακτικής από τη  Θεσσαλία μέχρι την  Πόλη και  τον Άθω!!  Προέβη σε συστηματική μελέτη της πρακτικής  και το 1714-15  δημοσιεύει την σχετική πλήρη μελέτη του στην Ιταλία, η οποία τυπώθηκε στα λατινικά στη Βενετία από τον τυπογράφο Hertz, αφού πρώτα έτυχε της έγκρισης της Ιεράς Εξέτασης, που δεν βρήκε κάτι το δογματικώς μεμπτό (η γνωμοδότηση του επώνυμου Ιεροεξεταστή επισυνάπτεται στην τυπωμένη εργασία)!!  Παράλληλα φαίνεται ότι η εργασία είχε αποσταλεί, ως έχει, και στο έγκριτο βρετανικό επιστημονικό περιοδικό της εποχής  “Philosophical Transactions”^[4]. Μετάφραση στα ελληνικά της εργασίας κατατέθηκε, σύμφωνα με τις ιστορικές σημειώσεις του Ρώμα, από τους καθηγητές Κ. Αλιβιζάτο και Γ. Πουρναρόπουλο στα Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών (Συνεδρίαση 12^ης Ιουνίου του 1952)^[5]. Ο Ρώμας ζήτησε από τους δύο επιστήμονες την άδεια να συμπεριλάβει τη μετάφραση στο σχετικό παράρτημα του «Περίπλου» του.  Έτσι είναι πλέον προσβάσιμη σε όλους. Σε αυτή αναφέρεται ξεκάθαρα η οικογένεια Καρυοφύλλη. Και μένει κανείς πραγματικά εκστατικός με το πως ξεκινά η εργασία. Παραθέτω το κείμενο αυτούσιο (από το Παράρτημα του «Περίπλου»):

Εδώ έχουμε να κάνουμε με τον απόλυτο ορισμό του επιστήμονα! Όχι μόνο δεν «σνόμπαρε» την πρακτική αυτή ως λαϊκό «μαντζούνι», αλλά διέγνωσε αμέσως ότι έχει σοβαρή βάση.  Αυτό, όμως, σημαίνει επιστήμονας. Γνώση, αλλά και διαίσθηση. Όχι μόνο δεν οικειοποιήθηκε την ανακάλυψη παρουσιάζοντάς την ως δική του (ποιός θα τον διέψευδε άλλωστε;), όπως θα έκαναν πολλοί σύγχρονοι «αστέρες»  της επιστήμης, που προτάσσουν πάνω από όλα την διεθνή αναγνώρισή τους (είμαι σίγουρος γι’ αυτό). Αντίθετα αποτίει τον δέοντα φόρο τιμής στον ανώνυμο Έλληνα που ζώντας μέσα στο σκοταδιστικό πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε βρεί τρόπο να αυτοπροστατευτεί  από την ευλογιά, εφαρμόζοντας ήδη από τον 17^ο αιώνα τον εμβολιασμό. Χωρίς θρησκοληψίες (εκτός εάν θεωρηθούν λιγότερο πιστοί οι Έλληνες του 17^ου αιώνα), χωρίς συνομωσιολογίες. Και η ευλογιά εκείνη την εποχή κάνει την COVID-19  του σήμερα να φαντάζει απλό φτέρνισμα….

Εμμανουήλ Τιμόνης (1669-1720)

Παράλληλα με τον Πυλαρινό εστιάστηκε  στο ίδιο θέμα και ο επίσης Έλληνας γιατρός Εμμανουήλ Τιμόνης (1669-1720) από τη Χίο. Είχε σπουδάσει και αυτός στην Πάδουα αλλά και στην Οξφόρδη, όπου για κάποιο διάστημα διετέλεσε και καθηγητής. Λίγα είναι γνωστά για τη ζωή του. Φαίνεται, σύμφωνα με τον Κ. Αλιβιζάτο (βλ. επόμενη ενότητα), να συναντήθηκε με τον Πυλαρινό στη Σμύρνη. Δημοσίευσε σχεδόν ταυτόχρονα με τον Πυλαρινό ανάλογη μελέτη το 1714 (πιθανόν να προηγήθηκε ελάχιστα, αφού έστειλε την εργασία του από την Κωνσταντινούπολη στο τέλος του 1713), επίσης στο βρετανικό περιοδικό “Philosophical Transactions”, με ανταποκριτή (ουσιαστικά μεταφραστή και εγγυητή της σοβαρότητας του άρθρου) τον βρετανό γιατρό John Woodward, ο οποίος μετάφρασε στα αγγλικά την περίληψή της, που προηγείται του τυπωμένου (επίσης στα λατινικά) κυρίως άρθρου. Τυπικά δημοσίευσε πρώτος. Ο Κ. Αλιβιζάτος θεωρεί, όμως,  σαφώς τον Πυλαρινό ως αυτόν που άρχισε τη συστηματική μελέτη της πρακτικής νωρίτερα. Δεν έχει, όμως, καμία σημασία ποιος δημοσίευσε πρώτος ή δεύτερος. Φέρονται άλλωστε ως συνεργάτες και συγγραφείς κοινού σχετικού συγγράμματος [βλ. αναφορά (4) στην επόμενη ενότητα]. Έδωσαν στατιστικά δεδομένα στις μελέτες τους.  Ήταν οι πρώτοι ανοσολόγοι…

Οι εργασίες τους άνοιξαν το δρόμο του εμβολιασμού στη  Δύση. Φανατικός προπαγανδιστής αυτής της «ελληνικής μεθόδου» υπήρξε και η Lady Mary Wortley Montagu, σύζυγος του βρετανού πρέσβη στην Πόλη, που εμβολιάστηκε κατά τον τρόπο αυτό μαζί με τον γιό της στην Κωνσταντινούπολη το 1717 [βλ. αναφορές (1) και  (4) στην επόμενη ενότητα]. Η μέθοδος δημοσιεύεται και στην Ολλανδία το 1722 από τον επίσης Έλληνα γιατρό Le Duc (;) [βλ. αναφορά (1) στην επόμενη ενότητα].

Η ελληνική ιατρική κοινότητα και η προσπάθειά της

Το θέμα της πρωτοπόρου  εργασίας των  Πυλαρινού και Τιμόνη  είναι πασίγνωστο στην  ελληνική  ιατρική  κοινότητα, τόσο της χώρας όσο και του εξωτερικού, τουλάχιστον από το 1934 (η παλαιότερη αναφορά που βρήκα) με τη μελέτη του καθηγητή Κ.Αλιβιζάτου. Αναφέρω σχετικά ενδεικτικά άρθρα:

•   C.N. Alivisatos, “The First Immunologist, James Pylarino (1659-1718), and the Introduction of Variolation”, Proceedings of the Royal Society of Medicine, Vol27(8), p. 1099-1104, (1934). Σαφώς αναφέρει τη γνώση του εμβολιασμού στην οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα. Οι Οθωμανοί την αποκαλούσαν «η ελληνική μέθοδος». Αναφέρει επίσης και την εργασία του Τιμόνη. Αναφέρει δε την καταλυτική επίδραση της εργασίας τους στην ανάπτυξη του εμβολιασμού.
•   Effie Poulakou-Rebelakou and John Lascaratos, “Emmanuel Timonis, Jacobus Pylarinus and Inoculation”, Journal of Medical Biography, Vol.11(3),p.181-182, (2003).
•   Dimitrios Karaberopoulos, “The first scientific application of vaccination by the Greek physicians Emmanuel Timonis and Jacob Pylarinos at the beginning of the 18th century”, Annales  Clinicae Paediatricae Universitatis Atheniensis, vol. 53, p. 347-352, (2006).
•   Th. Kyrkoudis , G. Tsoucalas , V. Thomaidis , I. Bakirtzis , E. Nalbandi , A. Polychronidis , A. Fiska, “Vaccination of the Ethnic Greeks (Rums) Against Smallpox in the Ottoman Empire: Emmanuel Timonis and Jacobus Pylarinos as Precursors of Edward Jenner”, (Review paper), Erciyes Med J ,Vol. 43(1) ,p. 100–6, (2021). Είναι πρόσφατο, ιδιαίτερα καλαίσθητο, άρθρο επισκόπησης που επιχειρεί  να αποδείξει ότι οι Τιμόνης-Πυλαρινός  είναι πρόδρομοι  του Jenner (τέλη 18^ου αιώνα), που μάλλον θεωρείται στη Δύση ο πατέρας του εμβολιασμού.

Το παρόν άρθρο δεν διεκδικεί δάφνες επιστημολογίας. Δεν είμαι άλλωστε ειδικός στο θέμα. Για το λόγο αυτό ζητώ συγγνώμη από συναδέλφους και επιστήμονες εάν δεν υπέπεσαν στην αντίληψή μου εργασίες τους σχετικά με τους δύο πρωτοπόρους  Έλληνες  γιατρούς.  Όφειλα,όμως, σε κάθε περίπτωση  να αποδώσω  τα  εύσημα  στον  Ρώμα,  γιατί, όντας ένας σπάνιος μελετητής της ιστορίας, ενετόπισε το θέμα εντάσσοντάς το στο μνημειώδες έργο του, ήδη από το 1975, κάνοντας και εμάς, τους μη ειδικούς,  κοινωνούς αυτής της συγκλονιστικής ιστορίας.

Με ιδιαίτερη χαρά διαπιστώνω, όμως, ότι άρθρα των Ελλήνων επιστημόνων, που αναφέρονται στους Πυλαρινό-Τιμόνη, τυγχάνουν της προσοχής και αναφέρονται πρόσφατα και από ξένους συναδέλφους τους.

Ίσως έρχεται η ώρα της παγκόσμιας δικαίωσής τους. Εδώ καλείται η διεθνής επιστημονική κοινότητα να σταθεί στο ύψος, που κάποτε στάθηκε ο ίδιος ο Πυλαρινός… Θα το πράξει άραγε; Δυστυχώς δεν είμαι βέβαιος… Με προβληματίζει η μη απόδοση βραβείου Νόμπελ  Ιατρικής στον μέγα Παπανικολάου.

Τα επιστημολογικά ερωτήματα που αναδύονται και η θέση των δύο γιατρών στο Πάνθεον του Νεοελληνικού Διαφωτισμού

Που εδράζεται όμως η λαϊκή αυτή πρακτική του εμβολιασμού στον ελλαδικό χώρο; Ο Τιμόνης αναφέρει ότι εφαρμόζονταν από τα μέσα του 17^ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη.  Ισχυρίζεται δε ότι οι Τούρκοι την πήραν από Γεωργιανούς και Κιρκάσιους. Οι Τούρκοι, όμως, κατά τον Αλιβιζάτο, την αποκαλούσαν «ελληνική μέθοδο». Εφαρμόζονταν στη Θεσσαλία και τον Άθω. Από πότε όμως; Είναι κατάλοιπο της ιδιαίτερα προηγμένης βυζαντινής ιατρικής^[7];  Αυτό θα δικαιολογούσε τη γνώση της από τους Γεωργιανούς. Ή  ήταν απλά μια συγκλονιστική έκφανση εντόπιας λαϊκής παρατηρητικότητας, σοφίας και τόλμης; Πόσες στοχευμένες διδακτορικές διατριβές θα έδιναν απάντηση σε αυτό το ερώτημα;

Οι πρωτοπόρες και συστηματικές μελέτες των Πυλαρινού-Τιμόνη εντάσσονται αβίαστα στο πλαίσιο του ουσιωδέστατου Νεοελληνικού Διαφωτισμού του 17^ου-18^ου αιώνα.  Οι δύο τους έπονται του Κύριλλου Λούκαρι (1527-1638) και προηγούνται προσωπικοτήτων  όπως ο μεγάλος μαθηματικός Μπαλάνος Βασιλόπουλος (1694-1760), ο πολυπράγμων  Ευγένιος Βούλγαρης (1716-1806) και ο μέγας μουσικός Πέτρος Πελοποννήσιος (1730-1777). Οφείλουμε να τους κατατάξουμε στους σημαντικότερους εκπροσώπους του ως το πιο αντιπροσωπευτικό ίσως δείγμα καθαρού επιστήμονα αυτού του κινήματος.

Προβληματισμοί για τον  σύγχρονο  Έλληνα

(α) Δύο Έλληνες επιστήμονες του 18^ου αιώνα, δουλεύοντας μαζί ή/και παράλληλα, τοποθετήθηκαν με τεράστια ευρύτητα πνεύματος απέναντι σε μία λαϊκή πρακτική (πιθανώς με βαθιές επιστημονικές ρίζες), την οποία αγνοούσαν, και έγιναν πρωτοπόροι. Δεν είναι υπερβολή να τονιστεί  ότι οι  μελέτες τους ίσως να επιτάχυναν κατά  60-70  χρόνια περίπου την ανάπτυξη του εμβολιασμού. Θα είχε συμβεί αυτό εάν οι αγράμματες   ηλικιωμένες γυναίκες της εποχής και οι δύο γιατροί θεωρούσαν ότι αυτή η πρακτική είναι «του οξαποδώ»  ή  βάζει στο  σώμα «τσιπάκια»;  Ή της λογικής «αφού είμαστε υπόδουλοι, δεν πάνε να πεθάνουν από ευλογιά όλοι στην Οθωμανική  Αυτοκρατορία»;  Αντίθετα, η πρακτική του «καρφώματος» είχε δοθεί ακόμη και στους δυνάστες τους. Χωρίς να το συνειδητοποιούν  προφανώς, οι απλές γυναίκες ήταν φορείς μίας κληρονομιάς ευρύτητας  πνεύματος, εστιασμένης ουσιωδώς στον άνθρωπο. Ενός πνεύματος από τα κύρια συστατικά του ελληνισμού. Ενός ελληνισμού που στην μακραίωνη ιστορία του (από την πόλη-κράτος και την πίστη στον Δία έως τη συγκρότηση σε κοινή πολιτική/ κοινωνική/θρησκευτική οντότητα – κυρίαρχο συστατικό του Βυζαντίου με Χριστιανική  πίστη) δεν έκαψε ποτέ σε πλατείες επιστήμονες.

(β) Ο φορέας  της πιο  βάναυσης  διαστρέβλωσης  του Χριστιανισμού, η Ιερά Εξέταση,  δεν βρήκε κάτι το δογματικά ύποπτο στη μελέτη του Πυλαρινού. Και βρίσκει ο σύγχρονος  Έλληνας στο εμβόλιο;

(γ) Η επιστημονική κοινότητα, για να πείσει, πρέπει να αγαπήσει ουσιωδώς, και να το αποδείξει, τον αποδέκτη των απόψεών της. Το κάνει πάντα;

Η έλλειψη  ουσιαστικής  πνευματικής ηγεσίας μετά τη μεταπολίτευση, οι επιλογές της ελληνικής πολιτείας, όσον αφορά στην ουσιαστική εκπαίδευση, καθώς και η ατομική «βολή» μας, μας καταδίκασαν σε μία υπερ-τριακονταετή πνευματική και φιλοσοφική αφασία ή στασιμότητα συνθηματολογικού και ιδεοληπτικού χαρακτήρα. Δυστυχώς με σοβαρές επιπτώσεις στην διαμόρφωση των σύγχρονων αντιλήψεών μας. Αυτά, ευτυχώς, έρχονται και παρέρχονται. Είναι βέβαιο ότι κάποια στιγμή θα ανακάμψουμε περνώντας, έστω, «δια πυρρός και σιδήρου» κατά την πάγια παράδοσή μας.. Μέχρι να ανακάμψουμε, ας είμαστε εμπειρικοί θεματοφύλακες αυτής της ουσιωδώς ανθρωποκεντρικής παράδοσης με την καθημερινή συμπεριφορά μας, επενδύοντας παράλληλα στην ουσιαστική γνώση και όχι στις  «δεξιότητες». Φέρνοντας πάλι το βιβλίο στο σπίτι μας. Κλείνοντας μάτια και αυτιά στην κάθε κακογουστιά της σύγχρονης τηλεόρασης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (προαγωγούς του σύγχρονου «ξερόλα»).

Παρά ταύτα, ο σύγχρονος ελληνισμός θεμελίωσε τα τελευταία σαράντα χρόνια σημαντική παρακαταθήκη ουσιωδών αντιδράσεων απέναντι σε κομβικά υπαρξιακά του θέματα υπερασπιζόμενος , ως όφειλε, τη δημοκρατική του παράδοση  (Πολυτεχνείο), την ιστορία του  (Σχέδιο Ανάν, Συμφωνία Πρεσπών), τη νοημοσύνη και την αξιοπρέπειά του (μνημόνια, «όχι» στο δημοψήφισμα του 2015). Αυτές είναι αντιδράσεις που αρμόζουν στο υγιώς ανθρωποκεντρικό πολιτισμικό και πολιτικό του DNA, την υποβόσκουσα αισθητική και το αίσθημα αυτοσεβασμού του. Δεν υπάρχει λόγος να υποβιβάζει  αυτή την παρακαταθήκη εκτονούμενος και διαμαρτυρόμενος  ως «γαλατικό χωριό», εξομοιώνοντας το θέμα ενός εμβολίου, που σίγουρα έσωσε ήδη ζωές, με τα προαναφερθέντα. Είναι σπατάλη «αγωνιστικού αποθέματος» που σίγουρα κάνει το «σύστημα»  να  «τρίβει τα χέρια του». Ενός «αγωνιστικού αποθέματος»  που δεν πρέπει να σπαταλάται άσκοπα, γιατί μπορεί να το χρειαστεί στο άμεσο μέλλον. Η καταρρέουσα παιδεία μας απαιτεί εγρήγορση και είναι πεδίο δόξης λαμπρό…

Όσο για την επιστημονική κοινότητα (διεθνή και εγχώρια), το να γίνουμε όλοι Πυλαρινοί «τω ήθει» είναι επιτακτικός μονόδρομος…

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 1: Δεν κατάγομαι από την Κεφαλλονιά, τα Επτάνησα, ή τη Χίο.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 2: Στις εποχές που ζούμε, το άρθρο αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί «εθνικιστικό», γιατί δήθεν υποστηρίζει  «ότι όλα τα βρήκαν οι Έλληνες». Προφανώς και γνωρίζω ότι εμβολιασμοί ως πρακτική αναφέρονται αποσπασματικά σε κάποιες κινεζικές ή αραβικές πηγές (φρόντισαν καλοί μου φίλοι επιστήμονες του εξωτερικού να μου το επισημάνουν). Η ώσμωση γειτονικών πολιτισμών (π.χ. Ελλήνων-Αράβων) είναι αναπόφευκτη, και εν πολλοίς ευεργετική, εάν αλληλοεξάγει τα καλύτερα στοιχεία κάθε πολιτισμού. Δεν έχει τόση σημασία ποιός πολιτισμός έδωσε κάτι σε έναν άλλο. Σημασία έχει πως ο δέκτης αντελήφθη, αξιοποίησε και μετουσίωσε αυτό που το δόθηκε. Ιδιαίτερα στην επιστήμη σημασία έχει το ποιος κάνει κοινωνό όλης της ανθρωπότητας μία  ανακάλυψη, ιδιαίτερα εάν αυτή πηγάζει από μία λαϊκή συνήθεια. Για το λόγο αυτό έχουν παγκόσμια αξία οι εργασίες  των Πυλαρινού-Τιμόνη. Έλεγξαν με δικά τους πειράματα  και ενδελεχώς την αποδοτικότητα μίας  λαϊκής πρακτικής και έκαναν αυτό που πρέπει να κάνει ο επιστήμονας: προσπάθησαν να τη διαδώσουν, αποδίδοντας τα δέοντα εύσημα στο ανώνυμο πλήθος. Χωρίς συμπλέγματα ανωτερότητας. Συγκρίνατε αυτή την αντίληψη με τη σύγχρονη «μάχη της καβάντζας» της μάσκας και του εμβολίου που έγινε στην Ευρώπη στην κορύφωση του πρώτου και του δεύτερου κύματος της πανδημίας αντίστοιχα: όπου κάποιες χώρες (βλ. Γερμανία) έδρασαν κοινώς «για την πάρτη τους». Κλείνω με την επισήμανση ότι η σχετική βραδύτητα διάδοσης της μεθόδου στην Βρετανία μετά τις δημοσιεύσεις των Πυλαρινού-Τιμόνη οφείλεται εν μέρει στη δυσπιστία των Αγγλοσαξώνων συναδέλφων τους, ακριβώς γιατί προέρχονταν από τους «πληβείους»…

Σημειώσεις – Παραπομπές

 [1]: Αναφέρομαι αποκλειστικά στον δυτικό κόσμο, γιατί δεν μπορώ να  γνωρίζω  τις ρίζες του αντιεμβολιασμού στην Ανατολική Ευρώπη και την υπόλοιπη Βαλκανική, δεδομένου ότι δεν έχω «σπουδάσει» αυτές τις χώρες.

 [2]: Ιστορικό μυθυστόρημα-πραγματεία χωρισμένο σε τρείς τριλογίες. Εκδόσεις Εστίας. Ο αναγνώστης θα δυσκολευτεί, ίσως, αρχικά  με τη γλώσσα (χρησιμοποιείται η «ντοπιολαλιά» ανάλογα με την περιοχή που λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα και το μορφωτικό επίπεδο  κάθε προσώπου που παρουσιάζεται), αλλά θα καταλάβει πραγματικά «από που κρατάει η σκούφια του».

[3] Διονύση Ρώμα, «Περίπλους». Τριλογία 2^η «Το φώς που καίει». Μέρος 1^ο «Ο Κόντες». Τόμος 1^ος , σελίδες 257-262 και 508-515, (1975).

[4] Giacomo Pylarini, Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Volume 29, Issue 347, p. (01 January 1714)

[5] Αλιβιζάτος Κ.Ν , Πουρναρόπουλος Γ.Κ  «ΤΟ ΠΕΡΙ “ΕΥΛΟΓΙΑΣΜΟΥ” ΕΡΓΟΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΣ ΙΑΤΡΟΥ ΤΟΥ ΙΗ’ ΙΑΩΝΟΣ ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΥΛΑΡΙΝΟΥ», Πρακτικά ακαδημίας Αθηνών, (1952). [https://digitallibrary.academyofathens.gr/archive/item/17682]

[6] Emanuel Timonius, Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Volume 29, Issue 339, p. 72, (01 January 1714).

[7] Οι Βυζαντινοί μας πρόγονοι είχαν αναπτύξει ιατρική υψηλότατου επιπέδου. Ίδρυσαν δημόσια νοσοκομεία, ίδρυσαν τα «έξωθεν ιατρεία» (τα σημερινά εξωτερικά ιατρεία). Η προσπάθεια είχε αρωγούς τόσο τον Αυτοκράτορα (μνημονεύονται αυτοκράτορες-γιατροί) όσο και την Ορθόδοξη Εκκλησία που ποτέ δεν έφερε εμπόδια. Αντίθετα καλόγεροι, μεταμφιεσμένοι σε ασθενείς, παρακολουθούσαν τους ειδικευόμενους γιατρούς γνωμοδοτώντας για το ήθος τους (ιδιαίτερα για το εάν χρηματίζονται), προκειμένου να πάρουν το πτυχίο τους. Παραπέμπω στο αφιέρωμα του «Κ» της Καθημερινής στη βυζαντινή ιατρική.

*Αναπληρωτής Καθηγητής Μικροηλεκτρονικής του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Πατρών