Του Γιώργου Ατσαλάκη*
Τα δυο νέα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας είναι η ενεργειακή ανασφάλεια και η επισιτιστική ανασφάλεια, τα οποία θα κυριαρχήσουν στις προτεραιότητες των χωρών καθώς οδηγούν σε κρίση κόστους διαβίωσης. Η ύπαρξη κάποιων αποταμιεύσεων από την εποχή της πανδημίας δίνει τη δυνατότητα σε κάποιους να μπορούν ακόμα να πληρώνουν τις αυξημένες τιμές, οπότε η κρίση κόστους διαβίωσης θα γίνει πολύ πιο εμφανής το 2023.
Η παγκόσμια παραγωγή δημητριακών αναμένεται να μειωθεί το 2022 για πρώτη φορά μετά από τέσσερα χρόνια. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι άσχημες καιρικές συνθήκες, οι απαγορεύσεις των εξαγωγών τροφίμων που αρκετές χώρες έχουν αρχίσει να επιβάλλουν, το υψηλό κόστος καλλιέργειας που αντιμετωπίζουν οι αγρότες δημιουργούν ελλείψεις στις παραγόμενες ποσότητες. Ορισμένοι αγρότες αλλάζουν από τον αραβόσιτο στη σόγια, η οποία απαιτεί λιγότερο αζωτούχο λίπασμα. Η μείωση όμως της παραγωγής του αραβόσιτου, η οποία είναι βασική ζωοτροφή για το κοτόπουλο και κατ’ επέκταση για το αυγό, θα εκτοξεύσει τις τιμές των πουλερικών και των αυγών.
Παρά τις υψηλότερες τιμές που αντιμετωπίζουν οι καταναλωτές, οι πραγματικές τιμές για τους αγρότες είναι πολύ μικρότερες εξ αιτίας του υψηλού κόστους καλλιέργειας. Έτσι δημιουργούνται αντικίνητρα για να αυξήσουν την παραγωγή τους στο μέλλον. Χρειάζεται παγκόσμια προσπάθεια να διατεθεί η περσινή σοδειά της Ουκρανίας κυρίως μέσω της Ρουμανίας.
Η Ρουμανία ήταν από τους μεγαλύτερους πωλητές σιτηρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και είναι ενεργός εξαγωγέας στη Μέση Ανατολή, με κύριο αγοραστή την Αίγυπτο. Εξάγει μέσω του λιμανιού της Κωνστάντζας, το οποίο η Ουκρανία χρησιμοποιεί ως εναλλακτική διαδρομή από τότε που η Ρωσία απέκλεισε τα λιμάνια της στη Μαύρη Θάλασσα, πριν από σχεδόν τέσσερις μήνες.
Η Ρουμανία συγκέντρωσε καλλιέργειες με υψηλή περιεκτικότητα σε σιτηρά το 2021, συμπεριλαμβανομένων 11,3 εκατομμυρίων τόνων σίτου. Οι καλλιέργειες σιτηρών της είναι γενικά δύο έως τρεις φορές υψηλότερες από τις εγχώριες ανάγκες της, οπότε έχει μεγάλα περιθώρια εξαγωγών. Οι ασιατικοί αλευρόμυλοι είναι πιθανό να αυξήσουν τις αγορές σιταριού από τη Γαλλία και τη Ρουμανία το νέο καλλιεργητικό έτος, καθώς οι προμήθειες από τον βασικό παγκόσμιο εξαγωγέα Ουκρανία παραμένουν ελάχιστες μετά την εισβολή της Ρωσίας.
Η Ουκρανία έχει στείλει μέσω της Ρουμανίας λιγότερο από το 4% των 25 εκατομμυρίων τόνων σιτηρών που χρειάζεται για να εξάγει από την περσινή σοδειά. Για τη νέα συγκομιδή που ξεκινά στα τέλη Ιουλίου δεν θα υπάρχουν άδεια σιλό για να αποθηκευτεί. Για τη Ρουμανία η αποθήκευση σιτηρών δεν θα αποτελέσει πρόβλημα, καθώς έχει χωρητικότητα 29 εκατομμυρίων τόνων οπότε θα μπορούσε να παράσχει προσωρινή αποθήκευση σιτηρών για την Ουκρανία μετά τη νέα συγκομιδή, εάν χρειαστεί. Επίσης θα μπορούσαν να αποθηκευτούν τα σιτηρά της Ουκρανίας και σε σιλό της Πολωνίας.
Στο λιμάνι της Κωνστάντζας υπήρχε πίεση ακόμη και πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία σε περιόδους αιχμής συγκομιδής στη Ρουμανία και γίνεται αισθητή πιο έντονα τώρα. Σχεδιάζονται επενδύσεις για να επεκταθεί η χωρητικότητά του. Το λιμάνι απέστειλε ρεκόρ 25,2 εκατομμυρίων τόνων σιτηρών από τη Ρουμανία και τους περίκλειστους γείτονές της πέρυσι.
Στο παρελθόν, η χαμηλότερη τιμή του σίτου ήταν $85.3 ανά μετρικό τόνο τον Ιούλιο του 1999 και η υψηλότερη τιμή ήταν τον Μάρτιο του 2008 στα $419. Τον Ιούλιο του 2021 η τιμή ήταν $197, τον Μάιο του 2022 η τιμή έφτασε στα $438, δηλαδή αυξήθηκε κατά 131% σε διάστημα 10 μηνών. Σήμερα η τιμή έχει υποχωρήσει ελαφρά στα $397 όπως δείχνει το πενταετές διάγραμμα. Οι τιμές θα αυξηθούν και πάλι από τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο, καθώς θα διατεθούν στην παγκόσμια αγορά οι φετινές σοδειές σιτηρών, οι οποίες περιλαμβάνουν το υψηλό κόστος παραγωγής εξ αίτιας της αύξησης των τιμών των σπόρων, των λιπασμάτων, των ζιζανιοκτόνων και της ενέργειας. Πρόσφατη πρόβλεψη του εργαστηρίου μας δείχνει την τιμή του σίτου πάνω από τα $490 μέχρι το τέλος του έτους.
Οι αυξημένες τιμές των τροφίμων μαζί με τις τιμές σε άλλα προϊόντα και πρώτες ύλες θα συμβάλουν στη δημιουργία πληθωρισμού κόστους παραγωγής, ο οποίος σε συνδυασμό με τον πληθωρισμό ζήτησης, αποτελούν την «τέλεια καταιγίδα» για την οικονομία και θα οδηγήσουν την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση και σε στασιμοπληθωρισμό που θα διαρκέσει αρκετά έτη. Η αναμενόμενη αύξηση των επιτοκίων για να ξεκινήσει η αποπληθωριστική πολιτική θα τροφοδοτήσει περαιτέρω την αύξηση του κόστους παραγωγής, καθώς θα αυξάνεται το κόστος εξυπηρέτησης των δανείων το οποίο θα πρέπει να ενσωματωθεί στο κόστος παραγωγής και στις τιμές των προϊόντων.
Ο στασιμοπληθωρισμός εμφανίζεται όταν το κόστος παραγωγής αυξάνεται, ώστε να διαχέεται στην αγορά, δημιουργώντας πληθωρισμό, όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα. Ταυτόχρονα, αποτρέπει τις επιχειρήσεις να επενδύσουν περαιτέρω, άρα δεν αυξάνεται η προσφορά αγαθών, όπως απαιτεί ο νόμος της προσφοράς, για να μειωθούν οι τιμές
Οι διαδοχικές κρίσεις, η κρίση της πανδημίας του 2020, η ενεργειακή κρίση του 2021, η επισιτιστική κρίση του 2022, η κρίση κόστους διαβίωσης του 2023 και η κρίση του στασιμοπληθωρισμού του 2024 προαναγγέλλουν την κορυφή του μακροχρόνιου αναπτυξιακού μεγακύκλου της παγκόσμιας οικονομίας.
*Αναπλ. Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.
