Η Αριστερά και η Μεγάλη Ιδέα (Α΄ μέρος)
Χάρτης της Ελλάδας όπως καθορίστηκε από την συνθήκη των Σεβρών το 1920.
Απόσπασμα από το νέο βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά, 1909-1922, Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ελλάδα που κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις.
Παρότι είναι ευρύτατα γνωστή η στάση της κομμουνιστικής Αριστεράς, εναντίον της Μικρασιατικής Εκστρατείας αγνοείται το γεγονός έως το 1918-19 στο εσωτερικό της κυριαρχούν τα ρεύματα που αναδείκνυαν τη σημασία του εθνικού ζητήματος, παρότι διακινούνταν και αντίθετες απόψεις. Και αυτό διότι μετά το 1919 κυριάρχησε η κομμουνιστική Αριστερά στο σοσιαλιστικό κίνημα της Ελλάδα πνίγηκαν όλα τα άλλα ρεύματα και «ξεχάστηκε» η παλαιότερη ιδεολογία της ελληνικής Αριστεράς.
Πράγματι οι ρίζες της στον 19ο αιώνα ήταν μάλλον γαριβαλδινού χαρακτήρα, συναρτώντας την κοινωνική απελευθέρωση με την απελευθέρωση των υπόδουλων λαών της οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Παναγιώτης Πανάς, στην Αλήθεια, τόνιζε, ήδη το 1861, πως το νόημα του «ἀληθοῦς» ριζοσπαστισμού δεν έχει «ὡς μόνο του δόγμα τὴν ἐθνικὴν ἀποκατάστασιν, ἀλλὰ καί τὴν ἐπὶ τὰ βελτίῳ τῆς κοινωνίας ἀνάπλασιν»[1].
Οι γεννήτορες του ελληνικού σοσιαλιστικού κινήματος, ο Πλάτων Δρακούλης, (1858 – 1942) που εξέδιδε το Άρδην, και ο Σταύρος Καλλέργης την εφημερίδα Σοσιαλιστής, και είχαν οργανώσει από κοινού τον πρώτο εορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς, το 1893, συνδύαζαν τις κοινωνιστικές τους αντιλήψεις με τον πατριωτισμό. Ο Πλάτων Δρακούλης θα προχωρήσει στην ίδρυση του Συνδέσμου των Εργατικών Τάξεων της Ελλάδος (ΣΤΕΤ), στα 1908, και του Ελληνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, που συμπεριλάμβαναν στους στόχους τους και τις εθνικές διεκδικήσεις ενώ στη συνέχεια θα στηρίξει ανοικτά τους Φιλελευθέρους.
Ο Σταύρος Καλλέργης (1864-1926), που οργάνωσε τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο και εξέδιδε την εφημερίδα Σοσιαλιστής, θα συμμετάσχει μαζί με τον ομοϊδεάτη του Μαρίνο Αντύπα στην επανάσταση της Κρήτης και θα εκλεγεί αντιπρόσωπος στην Επαναστατική Συνέλευση του Αρκαδίου και βουλευτής στην εθνική εξέγερση του 1912. Ο Κεφαλλονίτης Μαρίνος Αντύπας (1872-1907), συνεχιστής του επτανήσιου ορθόδοξου ριζοσπαστισμού, μετά την Κρήτη θα συγκρουστεί με τους μεγαλοκτηματίες της Θεσσαλίας και θα δολοφονηθεί το 1907.
Ο Νικόλαος Γιαννιός (1885-1958) είχε χρηματίσει γραμματέας του Γιάννη Ψυχάρη στο Παρίσι, το 1903-1905, ενώ στην Κωνσταντινούπολη, το 1908-1910, υπήρξε αρχισυντάκτης της εφημερίδας Λαός –όργανο του δημοτικιστικού «Ἀδερφάτου τῆς Ἐθνικῆς Γλώσσας»– και συνεργάστηκε με τον Ίωνα Δραγούμη. Παράλληλα, ενεπλάκη στο σοσιαλιστικό κίνημα της οθωμανικής Αυτοκρατορίας με το «Σοσιαλιστικό Κέντρο της Τουρκίας» και εξέδιδε την εφημερίδα Εργάτης. Τελικώς, καταδιωγμένος από τους Νεότουρκους, θα καταφύγει στην Αθήνα και το 1911 θα ιδρύσει το Σοσιαλιστικό Κέντρο Αθήνας[2].
Όμως, η ενσωμάτωση των νέων εδαφών μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, και ιδιαίτερα εκείνων της Θεσσαλονίκης, θα προκαλέσει τεκτονικές μετατοπίσεις στο σοσιαλιστικό και εργατικό κίνημα. Στη Θεσσαλονίκη, τουλάχιστον το 40% του πληθυσμού ήταν εβραϊκής καταγωγής, οι δε Εβραίοι εργάτες αποτελούσαν την πλειοψηφία της εργατικής τάξης. Μέσα στον αναβρασμό που είχε προκαλέσει η επανάσταση των Νεοτούρκων, οι Εβραίοι εργάτες θα ιδρύσουν, τον Ιούλιο του 1909, τη «Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία», γνωστότερη ως Φεντερασιόν, η οποία επεκτάθηκε σε μια σειρά πόλεων της Μακεδονίας και αναγνωρίστηκε ως το επίσημο τμήμα της Σοσιαλιστικής Διεθνούς στην οθωμανική Αυτοκρατορία[3].
Όταν πραγματοποιήθηκε η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος, η Φεντερασιόν αρχικώς την αντιμετώπισε αρνητικά, καθώς δεν συμμεριζόταν την ιδεολογία και τους πόθους των Ελλήνων. Σταδιακώς, όμως, μετά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, θα αρχίσει να συμμετέχει ενεργά στην εργατική και σοσιαλιστική κίνηση της χώρας – τα δε σωματεία της Θεσσαλονίκης ήταν πολύ ισχυρότερα από εκείνα της νότιας Ελλάδας. Σύντομα, η Φεντερασιόν, που υποστήριζε την ουδετερότητα, θα συγκρουστεί με τον Γιαννιό και τον Δρακούλη, που τάσσονταν υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδας στον Α΄ ΠΠ. Η Φεντερασιόν θα συμμετάσχει στις εκλογές του 1915 μαζί με τη βασιλική Αντιπολίτευση και θα εκλέξει τον Αριστείδη Σίδερι και τον Άλμπερτ Κουριέλ ως τους πρώτους Έλληνες σοσιαλιστές βουλευτές. Όμως, εξαιτίας και της στενής σύνδεσης σημαντικού μέρους των Εβραίων της Θεσσαλονίκης με τη Γαλλία, η αντίθεσή τους προς τον πόλεμο σταδιακώς θα μετριαστεί.
Πάντως, μέχρι την εδραίωση της ρωσικής Επανάστασης, οι οπαδοί της στήριξης των εθνικών αιτημάτων της Ελλάδας θα κυριαρχούν στο εσωτερικό του εργατικού κινήματος· μάλιστα, το 1917, ο Νίκος Γιαννιός θα συμμετάσχει στην κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης και, μαζί με τον Γιάννη Πετσόπουλο, θα εκδώσουν τον Ριζοσπάστη που στήριζε τις εθνικές διεκδικήσεις της Ελλάδας. Ο Δημήτρης Γληνός θα αναλάβει τη γενική Γραμματεία του Υπουργείου Παιδείας ενώ ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος ο μεταφραστής του Κομμουνιστικού Μανιφέστου θα χρηματίσει το 1917 υπεύθυνος της κρατικής λογοκρισίας.[4] Σοσιαλιστές αντιπρόσωποι θα συμμετάσχουν και στις Διασκέψεις Ειρήνης: στο Λονδίνο –Πολυζόπουλος, Αλεξιάδης Δρακούλης, οι Σίδερις και Κουριέλ, και ο Π. Δημητράτος– με στόχο να επηρεάσουν τους Ευρωπαίους αντιπροσώπους υπέρ των ελληνικών θέσεων. Το ίδιο το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ), το μετέπειτα ΚΚΕ, θα δημιουργηθεί το 1918, με τις ευλογίες της κυβέρνησης, στα πλαίσια της ενίσχυσης της ελληνικής παρουσίας στο ευρωπαϊκό σοσιαλιστικό κίνημα. Άλλωστε, και οι «Κοινωνιολόγοι» του Παπαναστασίου και οι ριζοσπάστες του Φιλάρετου θα συνταχθούν με τον Βενιζέλο.
Δύο σοσιαλιστές διανοούμενοι που έλκουν την καταγωγή τους από τον μικρασιατικό ελληνισμό, ο Δημήτρης Γληνός (καταγόμενος από τη Σμύρνη) και ο Γεώργιος Σκληρός (από την Τραπεζούντα), διέκριναν, ήδη από το 1909-1910, με ενάργεια την πραγματική φύση των Νεοτούρκων και προέβλεπαν, ενίοτε προφητικά, το μέλλον.
Ο Γεώργιος Σκληρός (1878-1919) είχε συμμετάσχει στη ρωσική επανάσταση του 1905 ως φοιτητής στην Ιατρική Σχολή της Μόσχας θα γράψει, στην Ιένα το 1907, Το Κοινωνικό μας Ζήτημα,. Με την ευκαιρία της έκδοσης του βιβλίου του, θα πραγματοποιηθεί στο όργανο των δημοτικιστών, Νουμάς, η σημαντικότερη ιδεολογική συζήτηση της εποχής, για τη σχέση μεταξύ σοσιαλισμού, εθνισμού και δημοτικισμού, ανάμεσα στον ίδιο τον Σκληρό, τον Ίωνα Δραγούμη, τον Κώστα Χατζόπουλο, τον Αλέξανδρο Δελμούζο, τον Νίκο Γιαννιό, τον Φώτο Πολίτη, τον Μάρκο Ζαβιτσιάνο, τον Πέτρο Βλαστό κ.ά. (Βλ. Ρένα Σταυρίδου-Πατρικίου (επιμ.), Δημοτικισμός και κοινωνικό πρόβλημα, «Ο Νουμάς»,Ερμής, Αθήνα 1978)
Ο Σκληρός, παρά τον κάποιο μαρξικό δογματισμό του βιβλίου του, κατανόησε ταχύτατα τη σημασία του εθνικού ζητήματος και ήδη το 1909, στη μελέτη του, Το ζήτημα της Ανατολής, θεωρεί την επανάσταση των Νεοτούρκων ως την αφετηρία της γένεσης του νεότερου τουρκικού σωβινισμού.
«… Εἶναι τώρα σάπια ἡ Τουρκία; Ἄρα πάντα θὰ εἶναι σάπια. Κι’ ἡ κληρονομιά της ἱστορικὰ ἀνήκει στὴν Ἑλλάδα, τὴν ἄλλοτε κυρίαρχη…. Οἱ Τοῦρκοι δὲ θὰ μᾶς πειράξουν ποτέ. Εἴμαστε σχεδὸν σύμμαχοι μαζύ τους. Τοὺς ἐπίφοβους Βουλγάρους ἄς κοιτάξουμε! «
Και συνεχίζει για τις συνέπειες της νεοτουρκικής επανάστασης:
Ὁ ἀσθενὴς τῆς χτές, ὄχι μόνο θὰ λείψῃ πλέον, ἀλλὰ στὸν τόπο του θὰ μπῇ ἕνας νέος, γερὸς καὶ γεμᾶτος παράγοντας ποὺ θὰ ὑπερτερῇ κατὰ πολὺ στὴ δύναμη ἀπὸ ὅλους τοὺς ἄλλους… Ἑπομένως μόνον μιὰ γενικὴ ἕνωση ὅλων τῶν μὴ τουρκικῶν στοιχείων (Ἑλλήνων, Βουλγάρων, Σέρβων, Ἀλβανῶν, Βλάχων κ.τ.λ.) σὲ ἕνα πολιτικὸ συνασπισμό, καὶ μιὰ ἀνάλογη πανβαλκανικὴ συμμαχία τῶν κρατῶν τοῦ Αἵμου θὰ μπορέσῃ νὰ ισοφαρίσῃ τὶς δυνάμεις τοῦ μουσουλμανικοῦ τουρκικοῦ ὄγκου (Νουμᾶς, φ. 360, 362-364, Αθήνα 1909).
Ο Σκληρός θα συνταχθεί με τον Βενιζέλο αλλά δυστυχώς θα πεθάνει νεότατος στην Αλεξάνδρεια.
Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η τοποθέτηση του Δημήτρη Γληνού (1882-1943) που γεννήθηκε στη Σμύρνη· θα ηγηθεί του δημοτικιστικού στρατοπέδου, θα χρηματίσει ΓΓ του υπουργείου Παιδείας στην κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, ενώ μετά το 1933 θα προσεγγίσει το ΚΚΕ και θα συντάξει το μανιφέστο του ΕΑΜ, το 1942. Το 1909 θα γράψει, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, «την πρώτη μελέτη με τη μαρξιστική μέθοδο» για την Επανάσταση των Νεοτούρκων και τον Ελληνισμό:
Οἱ Τοῦρκοι ἀστοί, οἱ Νεότουρκοι καλούμενοι… μίαν μόνον πατρίδα βλέπουσι, τὴν Τουρκία, ἓν μόνον κράτος, τὸ τουρκικόν, ἓν μόνον ἔθνος, τὸ τουρκικόν… δὲν θὰ διστάσουν νὰ βάλουν τὸ μαχαίρι εἰς τὸν λαιμὸν παντὸς ἀτόμου ἤ πόλεως ἤ χώρας, ἥτις θὰ θελήσῃ νὰ σώσει ἀνθισταμένη τὸ φρόνημά της καὶ τὸν ἐθνισμόν της… Ἂς σκεφθῇ τις, ὅτι ἡ τάξις αὕτη εἰς τὸ μέλλον θὰ γίνηται ὁλονὲν ἰσχυροτέρα καὶ φανατικωτέρα, ὅτι θὰ δημιουργήσῃ ἰσχυρότατον στρατὸν καὶ στόλον, ὅτι θὰ ἀναπτυχθῇ οἰκονομικῶς… ἂς ἀναλογισθῇ τέλος καὶ ὑπὸ οἵων παραδόσεων ἐμπνέεται ο τουρκικὸς λαὸς καὶ τότε θὰ ἐννοήσῃ τὰ μέλλοντα νὰ ἐπακολουθήσωσιν…[5]
Μέρος Β΄ Ο εθνομηδενιστικός «διεθνισμός» υπερισχύει μετά το 1919
1909-1922, Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ελλάδα
Σεμινάριο Ιστορίας Γ. Καραμπελιά
Ο Γιώργος Καραμπελιάς, με αφετηρία την έκδοση του βιβλίου του, 1909-1922, Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ελλάδα, εγκαινιάζει, από την Δευτέρα 3 Οκτωβρίου, μια σειρά ιστορικών σεμιναρίων για την περίοδο 1909-1922, που θα διεξάγονται κάθε δεύτερη Δευτέρα. Σύνοψη των Σεμιναρίων θα αποστέλλεται διαδικτυακά σε όλους τους συμμετέχοντες.
Πρόγραμμα σεμιναρίων:
1. Δευτέρα 3 Οκτωβρίου 2022
Εισαγωγή
2. Δευτέρα 17 Οκτωβρίου 2022
Από το 1897 στο 1909 – Κρητική Επανάσταση και Μακεδονικός Αγώνας
3. Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 2022
Η επανάσταση του 1909 και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι
4. Δευτέρα 14 Νοεμβρίου 2022
1915: Καλλίπολη και Εθνικός Διχασμός
5. Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 2022
Η ανάκαμψη του ελληνισμού το 1917 και η Συνθήκη των Σεβρών –Βόρειος Ήπειρος
6. Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου 2022
Οι εκλογές του 1920 και η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 – Πόντος
7. Δευτέρα 9 Ιανουαρίου 2023
Προσφυγικό ζήτημα – Μεσοπόλεμος, γενιά του ’30
8. Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2023
Συμπεράσματα – Για να μη συνεχιστεί το 1922
Εισηγητής: Γιώργος Καραμπελιάς
Ώρα έναρξης 19:00 και χρόνος διάλεξης 60-70 λεπτά, θα ακολουθεί διάλογος.
Οι διαλέξεις απευθύνονται σε νέους: μαθητές, φοιτητές, σπουδαστές, μεταπτυχιακούς ή διδακτορικούς φοιτητές, αλλά και σε νέους εργαζόμενους και είναι άνευ αντιτίμου για αυτές τις κατηγορίες. Για τους υπόλοιπους που επιθυμούν να παρακολουθήσουν το αντίτιμο για τον κύκλο των 8 διαλέξεων είναι 30€ και η μεμονωμένη διάλεξη 5€.
Θα δοθεί βεβαίωση παρακολούθησης για όσους και όσες το επιθυμούν.
Οι διαλέξεις θα πραγματοποιούνται στον χώρο πολιτισμού & πολιτικής «Ρήγας Βελεστινλής», 6ος όροφος, Ξενοφώντος 4, πλ. Συντάγματος.
Για δηλώσεις συμμετοχής και περισσότερες πληροφορίες καλέστε στο 210-3826319, καθημερινά από τις 09:00 έως τις 19:00, ή επικοινωνήστε στο perardin@gmail.com
Ενισχύστε την προσπάθειά μας κάνοντας μια δωρεά στο Άρδην πατώντας ΕΔΩ.
Γνωρίστε τα βιβλία των Εναλλακτικών Εκδόσεων
Ακολουθήστε το Άρδην στο Facebook
Εγγραφείτε στο κανάλι του Άρδην στο Youtube
[1] Ερασμία-Λουΐζα Σταυροπούλου, Παναγιώτης Πανάς (1832-1896), Ένας ριζοσπάστης ρωμαντικός, Επικαιρότητα, Αθήνα 1987, σσ. 84-106· Παναγιώτης Νούτσος, Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα, τόμος Α΄ (1875-1907), σσ. 48-52.
[2] Βλ. Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 11ος-12ος και Ιστορία του Εργατικού Κινήματος, Αθήνα 1956· Π. Νούτσος, Η Σοσιαλιστική Σκέψη, ό.π., τ. Α΄, σσ. 188-189.
[3] Βλ. Αβραάμ Μπεναρόγια, Η πρώτη σταδιοδρομία του ελληνικού προλεταριάτου, ΕΕ, Αθήνα 1986· KME, H σοσιαλιστική οργάνωση Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης, 1909-1918, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1989.
[4] Βλ. Γ. Αλισανδράτος, « Ο Κ. Χατζόπουλος και το κοινωνικό πρόβλημα» στο, Ο Κ. Χατζόπουλος ως συγγραφέας και θεωρητικός, Πρακτικά, Δωδώνη, Αθήνα 1998, σσ. 383-390.
[5] Δημήτρης Γληνός «Ἡ τουρκικὴ μεταπολίτευσις καὶ αἱ συνέπειαι αὐτῆς», Άπαντα,τ. Α΄,Θεμέλιο, Αθήνα 1983, σσ. 171-188· εδώ, σσ. 181-183· Γ. Καραμπελιάς (επιμ.), Η αριστερά και το ανατολικό ζήτημα (Σκληρός, Γληνός Δραγούμης),ΕΕ, Αθήνα 1998.
