Του Τσάρλι Κούπερ, Politico (8/3/23)
Σχεδόν έξι μήνες μετά τις εκρήξεις στον υποθαλάσσιο αγωγό φυσικού αερίου, οι οποίες προκάλεσαν γεωπολιτικούς κραδασμούς σε όλο τον κόσμο τον Σεπτέμβριο, δεν υπάρχει ακόμα καμία πειστική απάντηση στο ερώτημα ποιος ανατίναξε τον Nord Stream.
Ορισμένοι έσπευσαν να επιρρίψουν την ευθύνη στη Ρωσία – επικαλούμενοι το ιστορικό της στον υβριδικό πόλεμο και ένα πιθανό κίνητρο εκφοβισμού, εν μέσω ενός σκληρού οικονομικού πολέμου με την Ευρώπη για την προμήθεια φυσικού αερίου.
Όμως, έχει περάσει μισός χρόνος χωρίς να υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία γι’ αυτό – ή οποιαδήποτε άλλη εξήγηση -που να έχει προκύψει από τις συνεχιζόμενες έρευνες των αρχών σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες.
Από την ημέρα της επίθεσης, τέσσερα κράτη –Ρωσία, ΗΠΑ, Ουκρανία και Ηνωμένο Βασίλειο– έχουν κατηγορηθεί δημοσίως για τις εκρήξεις, στη βάση διαφόρων στοιχείων.
Ωστόσο, λίγα πράγματα είναι σίγουρα επιβεβαιωμένα.
Όπως έγινε ευρέως αποδεκτό λίγες ώρες μετά τις εκρήξεις, επρόκειτο για μια ενέργεια σαμποτάζ. Μία από τις τρεις έρευνες, με επικεφαλής την Εισαγγελική Αρχή της Σουηδίας, επιβεβαίωσε τον Νοέμβριο ότι στον «τόπο του εγκλήματος», δηλαδή τον πυθμένα, περίπου 100 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της Βαλτικής Θάλασσας, κοντά στο νησί της Δανίας, Μπόρνχολμ, βρέθηκαν υπολείμματα εκρηκτικών υλών και διάφορα «ξένα αντικείμενα».
Τώρα, δύο νέες αναφορές των μέσων ενημέρωσης –η μία από τους New York Times, η άλλη από μια κοινή έρευνα των γερμανικών δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων ARD και SWR, καθώς και της εφημερίδας Die Zeit– παρουσίασαν το σενάριο ότι μια φιλοουκρανική ομάδα μπορεί να ήταν υπεύθυνη, αν και όχι απαραίτητα υποστηριζόμενη από το κράτος. Την Τετάρτη, η γερμανική εισαγγελία επιβεβαίωσε ότι είχε ερευνήσει τον Ιανουάριο ένα πλοίο που ήταν ύποπτο για τη μεταφορά εκρηκτικών που χρησιμοποιήθηκαν στο σαμποτάζ, αλλά εξακολουθούσε να ερευνά τα κατασχεθέντα αντικείμενα, την ταυτότητα των δραστών και τα πιθανά κίνητρά τους.
Στο κενό της σχετικής πληροφόρησης που υπάρχει από το Σεπτέμβριο έχουν αναδυθεί διάφορες θεωρίες σχετικά με τον ένοχο και το κίνητρό του:
Θεωρία 1: Πούτιν, ο νταής της ενέργειας
Τις ημέρες αμέσως μετά την επίθεση, η υπόθεση εργασίας πολλών αναλυτών στη Δύση ήταν ότι επρόκειτο για μια θρασύτατη πράξη εκφοβισμού εκ μέρους του Κρεμλίνου και του Βλαντίμιρ Πούτιν.
Ο Μιχαΐλο Ποντολιάκ, σύμβουλος του Βολοντιμίρ Ζελένσκι, διατύπωσε την υπόθεση μέσω ανάρτησής του στο Twitter στις 27 Σεπτεμβρίου –την επομένη από τον εντοπισμό της διαρροής. Χαρακτήρισε το περιστατικό «τίποτα περισσότερο [από] μια τρομοκρατική επίθεση που σχεδιάστηκε από τη Ρωσία και μια πράξη επιθετικότητας προς την ΕΕ» που συνδέεται με την αποφασιστικότητα της Μόσχας να προκαλέσει «πανικό ενόψει του χειμώνα» σχετικά με τις προμήθειες φυσικού αερίου στην Ευρώπη.
Ο Πολωνός πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέτσκι άφησε επίσης υπονοούμενα για ρωσική εμπλοκή. Η Ρωσία αρνήθηκε κάθε ανάμειξη.
Οι αγωγοί Nord Stream ανήκουν εν μέρει στη ρωσική Gazprom. Η εταιρεία είχε μέχρι τη στιγμή των εκρήξεων ανακοινώσει την «επ’ αόριστον» διακοπή της λειτουργίας των αγωγών Nord Stream 1, επικαλούμενη τεχνικά προβλήματα, τα οποία η ΕΕ χαρακτήρισε ως «ψεύτικα προσχήματα». Οι νέοι αγωγοί Nord Stream 2, εν τω μεταξύ, δεν είχαν τεθεί ποτέ σε λειτουργία. Μέσα σε λίγες ημέρες από την ανακοίνωση της Gazprom για τη διακοπή της λειτουργίας στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο Πούτιν απηύθυνε μια συγκαλυμμένη απειλή ότι η Ευρώπη θα «παγώσει» εάν εμμείνει στο σχέδιό της για ενεργειακές κυρώσεις κατά της Ρωσίας.
Αλλά γιατί να ανατινάξει τον αγωγό, αφού ο εκβιασμός με φυσικό αέριο μέσω της διακοπής λειτουργίας είχε ήδη αποδειχθεί αποτελεσματικός; Γιατί να τερματίσει την πιθανότητα να ρέει ξανά αέριο;
Ο Σιμόν Ταλιαπέτρα, ειδικός σε θέματα ενέργειας και ανώτερη συνεργάτης στο think tank Μπρούγκελ, δήλωσε πως ήταν πιθανό –αν επρόκειτο για τη Ρωσία– να υπήρχαν εσωτερικές διχογνωμίες σχετικά με οποιαδήποτε τέτοια απόφαση. «Σε εκείνο το σημείο, όταν ο Πούτιν είχε ουσιαστικά αποφασίσει να σταματήσει την προμήθεια [φυσικού αερίου στη] Γερμανία, πολλοί στη Ρωσία μπορεί να ήταν αντίθετοι σε αυτό. Γιατί ήταν μια πηγή εσόδων». Είναι πιθανό, είπε ο Ταλιαπέτρα, οι «σκληροπυρηνικοί» να πήραν την απόφαση να τερματίσουν τη συζήτηση ανατινάζοντας τους αγωγούς.
Η ανατίναξη του Nord Stream, σύμφωνα με αυτή την εκτίμηση, ήταν μια τελική δήλωση της βούλησης της Ρωσίας να διακόψει επ’ αόριστον τον εφοδιασμό της Ευρώπης με φυσικό αέριο, επιδεικνύοντας παράλληλα τις ικανότητές της στον υβριδικό πόλεμο. Τον Οκτώβριο, ο Πούτιν δήλωσε ότι η επίθεση έδειξε ότι «κάθε κρίσιμη υποδομή στον τομέα των μεταφορών, της ενέργειας ή των επικοινωνιών απειλείται – ανεξάρτητα από το σε ποιο μέρος του κόσμου βρίσκεται» – λόγια που θεωρήθηκαν από πολλούς στη Δύση ως συγκαλυμμένη απειλή για περισσότερα που θα ακολουθήσουν.
Θεωρία 2: Οι Βρετανοί το έκαναν
Από την αρχή, οι Ρώσοι ηγέτες υπαινίχθηκαν ότι πίσω από την επίθεση βρισκόταν είτε η Ουκρανία είτε οι δυτικοί σύμμαχοί. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, δήλωσε δύο ημέρες μετά τις εκρήξεις ότι το σενάριο περί υπαιτιότητας των Ρώσων ήταν «αρκετά προβλέψιμες και αναμενόμενα ανόητες». Πρόσθεσε ότι η Μόσχα δεν είχε κανένα συμφέρον να ανατινάξει τον Nord Stream. «Χάσαμε έναν διάδρομο για τον εφοδιασμό της Ευρώπης με φυσικό αέριο».
Στη συνέχεια, ένα μήνα μετά τις εκρήξεις, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας προέβη στον πολύ συγκεκριμένο ισχυρισμό ότι «εκπρόσωποι του βρετανικού Πολεμικού Ναυτικού συμμετείχαν στο σχεδιασμό, την υποστήριξη και την εκτέλεση» της επίθεσης. Δεν δόθηκαν αποδείξεις. Οι ίδιοι υποτιθέμενοι Βρετανοί ειδικοί βοήθησαν επίσης την Ουκρανία να οργανώσει μια επίθεση με μη επανδρωμένα αεροσκάφη στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας, δήλωσε η Μόσχα.
Το υπουργείο Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου δήλωσε ότι οι «επινοημένοι» ισχυρισμοί είχαν ως στόχο να αποσπάσουν την προσοχή από τις πρόσφατες ήττες της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης. Σε κάθε περίπτωση, η Μόσχα σύντομα άλλαξε άποψη.
Θεωρία 3: Μυστικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ
Τον Φεβρουάριο, με τις επίσημες έρευνες στη Γερμανία, τη Σουηδία και τη Δανία να μην έχουν ακόμη ολοκληρωθεί, ένα άρθρο του Αμερικανού ερευνητή δημοσιογράφου Σήμουρ Χέρς πυροδότησε ένα νέο κύμα υποθέσεων. Ο ισχυρισμός του Χέρς: Οι αμερικανικές δυνάμεις ανατίναξαν τον Nord Stream κατόπιν άμεσων εντολών του Joe Biden.
Το συμπέρασμα –που βασίζεται σε μία και μόνη πηγή που φέρεται να έχει «άμεση γνώση του επιχειρησιακού σχεδιασμού»– υποστηρίζει ότι μια «λαθρόβια ομάδα βαθιών καταδύσεων από την Πόλη του Παναμά» ανέλαβε μυστικά να τοποθετήσει νάρκες με τηλεχειριζόμενο εκρηκτικό μηχανισμό στους αγωγούς. Υποδηλώνει ότι το σκεπτικό του Μπάιντεν ήταν να διακόψει μια για πάντα τη σύνδεση της Ρωσίας με τη Γερμανία στον τομέα του φυσικού αερίου, διασφαλίζοντας ότι κανένας εκβιασμός του Κρεμλίνου δεν θα μπορούσε να αποτρέψει το Βερολίνο από το να στηρίξει σταθερά την Ουκρανία.
Το άρθρο του Χέρς βασιζόταν επίσης στις δημόσιες δηλώσεις του Μπάιντεν, όταν, τον Φεβρουάριο του 2022, λίγο πριν από την έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής της Ρωσίας, δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι σε περίπτωση εισβολής της Ρωσίας «δεν θα υπάρχει πλέον ο Nord Stream 2. Θα βάλουμε ένα τέλος σε αυτό».
Ο Λευκός Οίκος χαρακτήρισε την ιστορία του Χέρς ως «εντελώς ψευδή» και «πλήρη μυθοπλασία». Το άρθρο περιελάμβανε ασφαλώς κάποιους αμφίβολους ισχυρισμούς, μεταξύ άλλων ότι ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ «συνεργάζεται με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες από τον πόλεμο του Βιετνάμ». Ο Στόλτενμπεργκ, γεννημένος το 1959, ήταν 16 ετών όταν τελείωσε ο πόλεμος.
Οι Ρώσοι ηγέτες, ωστόσο, εκμεταλλεύτηκαν την έκθεση, την ανέφεραν ως αποδεικτικό στοιχείο στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ αργότερα τον Φεβρουάριο, και ζήτησαν να διεξαχθεί έρευνα υπό την αιγίδα του ΟΗΕ για τις επιθέσεις, γεγονός που ώθησε τη Γερμανία, τη Δανία και τη Σουηδία να εκδώσουν κοινή δήλωση λέγοντας ότι οι έρευνές τους βρίσκονται σε εξέλιξη.
Θεωρία 4: Οι μυστηριώδεις βαρκάρηδες
Οι τελευταίες ενδείξεις –μετά από αναφορές που είδαν το φως της δημοσιότητας την Τρίτη, τόσο στους New York Times όσο και τα γερμανικά ΜΜΕ– επικεντρώνονται σε ένα σκάφος, έξι άτομα με πλαστά διαβατήρια και το μικροσκοπικό δανέζικο νησί Christiansø.
Σύμφωνα με τις αναφορές αυτές, ένα σκάφος που απέπλευσε από το γερμανικό λιμάνι του Ροστόκ, σταματώντας αργότερα στο Christiansø, βρίσκεται στο επίκεντρο των ερευνών για τον Nord Stream.
Ο ομοσπονδιακός εισαγγελέας της Γερμανίας επιβεβαίωσε την Τετάρτη ότι τον Ιανουάριο είχε γίνει έρευνα σε πλοίο ύποπτο για μεταφορά εκρηκτικών –και ορισμένοι από τους περίπου 100 κατοίκους του μικροσκοπικού Christiansø δήλωσαν στο TV2 της Δανίας ότι η αστυνομία είχε επισκεφθεί το νησί και είχε κάνει έρευνες. Οι κάτοικοι κλήθηκαν να δώσουν πληροφορίες μέσω μιας ανάρτησης στη σελίδα του νησιού στο Facebook.
Τόσο οι New York Times όσο και τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι οι πληροφορίες υποδεικνύουν σύνδεση με φιλοουκρανική ομάδα, αν και δεν υπάρχουν στοιχεία ότι οι εντολές προήλθαν από την ουκρανική κυβέρνηση και οι ταυτότητες των φερόμενων ως δραστών είναι επίσης ακόμη άγνωστες.
Ο Podolyak, σύμβουλος του Zelenskyy, έγραψε στο Twitter ότι απολαμβάνει τη «συλλογή διασκεδαστικών θεωριών συνωμοσίας» σχετικά με το τι συνέβη στον Nord Stream, αλλά ότι η Ουκρανία δεν είχε «καμία σχέση» με αυτό και ότι δεν είχε «καμία πληροφορία για φιλοουκρανικές ομάδες σαμποτάζ».
Εν τω μεταξύ, ο υπουργός Άμυνας της Γερμανίας Μπόρις Πιστόριους προειδοποίησε να μην «βγάζουμε βιαστικά συμπεράσματα» σχετικά με τις τελευταίες αναφορές, προσθέτοντας ότι είναι πιθανό να υπήρξε προβοκάτσια (false flag operation) για να κατηγορηθεί η Ουκρανία.
Η Υπηρεσία Ασφαλείας και Πληροφοριών της Δανίας δήλωσε μόνο ότι η έρευνά της βρίσκεται σε εξέλιξη, ενώ εκπρόσωπος της Εισαγγελικής Αρχής της Σουηδίας δήλωσε ότι οι πληροφορίες θα κοινοποιηθούν όταν είναι διαθέσιμες –αν και δεν υπάρχει «κανένα χρονοδιάγραμμα» για το πότε θα ολοκληρωθούν οι έρευνες.
Το μυστήριο συνεχίζεται.
