Από τους Alexandre Devecchio και Martin Bernier
Δημοσιεύθηκε στις 05/04/2024 Le Figaro
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ – Στο νέο του βιβλίο, Holocaustes (Plon), ο καθηγητής πανεπιστημίου περιγράφει τη νέα γεωπολιτική κατάσταση που προέκυψε μετά την 7η Οκτωβρίου και το ξέσπασμα του πολέμου στη Γάζα. Επισημαίνει τα αδιέξοδα ενός «παγκόσμιου Νότου», οι υπερασπιστές του οποίου δεν έχουν τίποτε άλλο κοινό παρά το μίσος για τη Δύση.
GILLES KEPEL. – Ο στόχος δεν είναι να εξισώσουμε την εκατόμβη στη Γάζα με το πογκρόμ της Χαμάς, αλλά να καταδειχθεί ότι, με την 7η Οκτωβρίου και τα επακόλουθά της, γινόμαστε μάρτυρες μιας προσπάθειας πλήρους αναθεώρησης της ηθικής τάξης του κόσμου. Μετά την εξολόθρευση των Εβραίων από τους Ναζί, υπήρξε μια συναίνεση ανάμεσα στο σοβιετικό μπλοκ και τη Δύση – οι δίκες της Νυρεμβέργης, το 1947, ήταν η σημαντικότερη έκφραση της. Σήμερα, ωστόσο, σε μεγάλο αριθμό χωρών του «παγκόσμιου Νότου», ακόμη και σε ορισμένους ευρωπαϊκούς κύκλους και στη φοιτητική νεολαία, η μνήμη της 7ης Οκτωβρίου έχει σβήσει εξαιτίας του αιματοκυλίσματος που ακολούθησε στη Γάζα.
Το ηθικό θεμέλιο της παγκόσμιας τάξης δεν είναι πλέον το “ποτέ ξανά” μετά τη χιτλερική φρίκη, αλλά ο αγώνας κατά του αποικισμού, που εκ των υστέρων επαναπροσδιορίζεται ως γενοκτονία. Αυτό αλλάζει τη γεωπολιτική τάξη, αφού η αντιπαράθεση μεταξύ της Δύσης και του σοβιετικού μπλοκ αντικαθίσταται από μια σύγκρουση μεταξύ ενός Βορρά που είναι ο φορέας όλης της ηθικής φρίκης και του «παγκόσμιου Νότου», ο οποίος είναι ο φορέας όλων των θετικών αρετών. Για να επιτευχθεί αυτή η επιστημολογική –και κυρίως ιδεολογική– αντιστροφή, χρησιμοποιείται το ζήτημα του ολοκαυτώματος. Η Νότιος Αφρική έχει προσφύγει ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου κατά του Ισραήλ, με την κατηγορία της γενοκτονίας , που σημαίνει ότι ο εβραϊκός λαός, θύμα της ναζιστικής γενοκτονίας, για την οποία ο ΟΗΕ δημιούργησε το εβραϊκό κράτος το 1947, έχει μετατραπεί σε λαό γενοκτόνο και επομένως το κράτος του στερείται νομιμότητας.
Μιλάτε για έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο μεταξύ του «παγκόσμιου Νότου» και της Δύσης. Δεν θα έπρεπε να τεθεί υπό αμφισβήτηση αυτή η έννοια του «παγκόσμιου Νότου», ειδικά μετά την επίθεση των τζιχαντιστών στη Ρωσία ;
Ναι, πράγματι. Η συλλήβδην έννοια του «παγκόσμιου Νότου» παραβλέπει το γεγονός ότι πολλά από αυτά τα κράτη, που υποτίθεται ότι ενσαρκώνουν το καλό και το κράτος δικαίου, διοικούνται από ανελεύθερα, καταστροφικά για την ελευθερία καθεστώτα, και κυρίως ότι ένα σημαντικό ποσοστό των λαών του εν λόγω Νότου, που καταπιέζονται από αυταρχικές εξουσίες ή υποφέρουν από τη χρεοκοπία και τη διαφθορά τους, επιθυμούν να έρθουν και να ζήσουν στον υποτιθέμενο μισητό, αλλά δημοκρατικό και ευημερούντα, Βορρά. Το τελευταίο παράδειγμα ήταν η απόφαση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και των άλλων αρχηγών κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να πληρώσουν στον στρατάρχη Σίσι 7,5 δισεκατομμύρια ευρώ για να αποτρέψουν το ενδεχόμενο μήπως μια ισραηλινή επίθεση στη Ράφα και μια πιθανή εισροή Παλαιστινίων στην Αίγυπτο οδηγήσει σε παράνομες εισόδους σε ευρωπαϊκές χώρες.
Αυτό που έχουμε εδώ δεν είναι μόνο μια ιδεολογική απάτη, αλλά και ένας γεωπολιτικός παραλογισμός. Διότι αυτός ο λεγόμενος «παγκόσμιος Νότος» συγκεντρώνει τον πρώην Τρίτο Κόσμο και τα μεγαλύτερα τμήματα του πρώην σοβιετικού μπλοκ που δεν έχουν ενσωματωθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή την Κίνα του Σι και τη Ρωσία του Πούτιν. Ο τελευταίος προσπάθησε να συμφιλιώσει τους Παλαιστίνιους φέρνοντας κοντά τη Χαμάς και τη Φατάχ, χωρίς επιτυχία, και στρώνοντας το κόκκινο χαλί στον Ιρανό πρόεδρο Χαμενεΐ, ηγέτη του «άξονα αντίστασης» κατά του Ισραήλ. Όμως δέχθηκε ένα τρομερό πλήγμα με την επίθεση στη Μόσχα, την οποία ανέλαβε το Ισλαμικό Κράτος του Χορασάν. Η ομάδα αυτή συγκεντρώνει υπερ-ριζοσπαστικούς σουνίτες από τον μουσουλμανικό Νότο… από τη Ρωσία μέχρι την Κεντρική Ασία, το Αφγανιστάν και το σουνιτικό βορειοανατολικό Ιράν, το Μπαλουχιστάν.
Έχουν εκπαιδευτεί επί του πεδίου στη Συρία, στις τάξεις του Ισλαμικού Κράτους, όπου πολέμησαν εναντίον του Μπασάρ αλ Άσαντ και των Ρώσων που τον υποστήριζαν. Οι Ρώσοι, λοιπόν, βασανίζονται από τον δικό τους «Παγκόσμιο Νότο». Το Κρεμλίνο, πρωταθλητής των Brics+, όπως διακηρύσσει, αντιμετωπίζει μια τζιχαντιστική απειλή στο έδαφός του. Η δημογραφία της Ρωσίας είναι εξαιρετικά ασθενής, χαμηλότερη ακόμη και από εκείνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί της Ρωσίας, από τον Καύκασο μέχρι την Κεντρική Ασία, αποτελούν σήμερα το 20% της Ομοσπονδίας και θα φτάσουν το 30% σε δέκα χρόνια. Αυτό θα διαταράξει την ισορροπία δυνάμεων και η Μόσχα διαχειρίζεται αυτό το ζήτημα μάλλον άσχημα. Παραδόξως, αυτός ο πρωταθλητής του «παγκόσμιου Νότου» έχει τα εσωτερικά χαρακτηριστικά μιας χώρας του Βορρά!
Μιλάτε για μια «αντεστραμμένη σύγκρουση των πολιτισμών», την οποία υιοθετούν οι εχθροί της Δύσης. Ποιον «πολιτισμό» μπορεί να υπερασπιστεί αυτός ο «παγκόσμιος Νότος»;
Δεν υπάρχει ενιαίος πολιτισμός του «παγκόσμιου Νότου»· πρόκειται για μια φαντασίωση. Ο Σάμιουελ Χάντινγκτον, στο άρθρο του «Σύγκρουση των πολιτισμών;», το 1994, παρέπεμπε στο βιβλίο μου, La Revanche de Dieu (Η εκδίκηση του Θεού), και στη συνέχεια γευμάτισα μαζί του στο Χάρβαρντ. Ωστόσο, τότε του είχα πει πως δεν συμφωνώ με την ουσιοκρατική του άποψη για τους πολιτισμούς και τις θρησκείες. Κυρίως διότι, στη χώρα μας, έχουμε αναρίθμητα παραδείγματα συμπολιτών μας μουσουλμανικής κουλτούρας, που προέρχονται από μεταναστευτικές κοινότητεςς, οι οποίοι συμμερίζονται τις αξίες της πολιτειότητας, και μάλιστα συγκαταλέγονται στις οικονομικές, πολιτιστικές ή πολιτικές μας ελίτ.
Απεχθάνονται την αποσχιστική τάση που πρεσβεύει το ισλαμιστικό κίνημα, το οποίο τους στιγματίζει επίσης ως “αποστάτες”. Σήμερα, αυτή η ουσιοκρατική θεώρηση των πραγμάτων συναντάται ξανά, αλλά αντιστρέφεται από τους δογματικούς του “παγκόσμιου Νότου”. Γι’ αυτούς, κάθε άτομο που προέρχεται από τον “παγκόσμιο Νότο” είναι ηθικά καλό και ο Βορράς ανάγεται στην ηθική κηλίδα του αποικισμού. Είναι σαν ο Χάντινγκτον να περπατάει με το κεφάλι! Όλα αυτά είναι μια ιδεολογική μπλόφα, της οποίας κατ’ εξοχήν εκφραστής είναι η Νότια Αφρική, όπου το ANC βρίσκεται στην εξουσία.
Με τη Νότια Αφρική να κατηγορεί το Ισραήλ για γενοκτονία, θα λέγατε ότι και ο ΟΗΕ υποκύπτει σε αυτή τη ρητορική ;
Ο ΟΗΕ βρίσκεται σήμερα σε μια πολύ βαθιά κρίση. Τα κράτη που αυτοαποκαλούνται «παγκόσμιος Νότος» θέλουν η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, παλιές δυνάμεις σε δημογραφική παρακμή και εμβληματικοί ένοχοι για το έγκλημα της αποικιοκρατίας, να εκδιωχθούν από το Συμβούλιο Ασφαλείας και να αντικατασταθούν από πολυπληθέστερες αναδυόμενες χώρες όπως η Ινδία και η Βραζιλία. Ο ΟΗΕ βρίσκεται σε μια πρωτοφανή θέση αδυναμίας λόγω της αναντιστοιχίας μεταξύ των θεσμών του και αυτών των διεκδικήσεων. Αυτό φαίνεται, για παράδειγμα, στην περίπτωση της Unrwa, της Υπηρεσίας Αρωγής και Έργων των Ηνωμένων Εθνών για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες: ένα σκάνδαλο ξέσπασε όταν οι Ισραηλινοί κατάφεραν να αποδείξουν ότι 12 από τους υπαλλήλους της βρίσκονταν μεταξύ των επιτιθέμενων της 7ης Οκτωβρίου.
Ο Philippe Lazzarini, ο επικεφαλής της Υπηρεσίας, μίλησε για το θέμα αυτό ακριβώς την ημέρα που ένα άλλο όργανο του ΟΗΕ, το Διεθνές Δικαστήριο, εξέδωσε τα συμπεράσματά του σχετικά με το αίτημα της Νότιας Αφρικής· δεν έκρινε μεν ότι το Ισραήλ είναι «ένοχο γενοκτονίας» –όπως επιθυμούσε η Πρετόρια– αλλά ζήτησε από το εβραϊκό κράτος να «λάβει μέτρα για την πρόληψη κάθε γενοκτονικής πρακτικής». Για το Ισραήλ, αυτός ήταν ένας τρόπος να αναδείξει τις αντιφάσεις του ΟΗΕ, ο οποίος δεν έλεγχε την UNRWA, την ίδια στιγμή που το Διεθνές Δικαστήριο έβγαζε μια ετυμηγορία που δυσαρεστούσε το Ισραήλ…
Αλλά δεν είναι μόνο ο ΟΗΕ που επηρεάζεται από αυτή την αναδιαμόρφωση της παγκόσμιας ηθικής τάξης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επηρεάζονται επίσης. Παραδοσιακά, η αμερικανική πολιτική στη Μέση Ανατολή υπαγορευόταν πρωτίστως από το φιλοϊσραηλινό λόμπι, τόσο από την πλευρά των Δημοκρατικών όσο και από την πλευρά των Ρεπουμπλικανών. Σήμερα, όμως, ορισμένοι Αραβοαμερικανοί, που έχουν συγκεντρωθεί στο Ντίρμπορν του Μίσιγκαν, έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα είδος αντι-ισραηλινού λόμπι σε πολιτειακό επίπεδο, το οποίο επηρεάζει τις προεδρικές εκλογές χάρη στον αριθμό των εκλεκτόρων του. Σε αυτή την «ταλαντευόμενη Πολιτεία», την οποία ο Τζο Μπάιντεν κέρδισε το 2020 με μόλις 150.000 ψήφους, 100.000 ψηφοφόροι ψήφισαν «uncommited» («αδέσμευτοι») στις προκριματικές εκλογές των Δημοκρατικών, τιμωρώντας τον υποψήφιο πρόεδρο επειδή προμήθευσε το Ισραήλ με τις βόμβες που συνέτριψαν τη Γάζα.
Έτσι, ο Μπάιντεν βρίσκεται πιασμένος σε μια παγίδα: είτε υποχωρεί σε αυτές τις αραβικές και αφρικανικές μειονότητες στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη νεολαία των Δημοκρατικών και χάνει την ψήφο των Αμερικανών Εβραίων που εξακολουθούν να τον ψηφίζουν στην πλειοψηφία τους, είτε δεν υποχωρεί και χάνει αυτό το νεαρό εκλογικό σώμα από τις μειονότητες. Πρόκειται για ένα εντελώς νέο φαινόμενο. Και γι’ αυτό, κατά την άποψή μου, η 7η Οκτωβρίου είναι πολύ πιο σημαντική από την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Μετά την «ευλογημένη διπλή επιδρομή» του Μπιν Λάντεν στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον, δεν υπήρξε διχασμός στο εσωτερικό της Δύσης. Αντιθέτως, όλοι στάθηκαν στο πλευρό των Αμερικανών. Το Χάρβαρντ δεν κόπηκε στα δύο, ούτε η Σχολή Πολιτικών Επιστημών της Γαλλίας, και η École normale supérieure δεν αποφάσισε να διδάξει τα δόγματα του «Νότου» καταργώντας το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Μέσης Ανατολής-Μεσογείου[1]… Η Τζούντιθ Μπάτλερ δήλωσε στην οργάνωση Indigènes de la République ότι «η 7η Οκτωβρίου ήταν μια πράξη αντίστασης» – κάτι που δεν είχε πει για την 11η Σεπτεμβρίου ή για το Μπατακλάν… Βρισκόμαστε μπροστά σε μια ανατροπή όλων των αξιών, η οποία, πρέπει να πούμε ότι ενθαρρύνθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές του Νετανιάχου.
Γράφετε πως, σε απάντηση στην ισλαμιστική τρομοκρατία της Χαμάς, η κυβέρνηση του Νετανιάχου προσδίδει στον πολιτικό λόγο της μια χροιά μεσσιανική. Άραγε αυτό είναι που εμποδίζει να βρεθεί μια διέξοδος στη σύγκρουση;
Η 7η Οκτωβρίου είναι η κατάληξη του μείγματος μυστικιστικών και πολιτικών χαρακτηριστικών και στα δύο στρατόπεδα. Οι σφαγές βιώθηκαν από τα θύματα ως το χειρότερο πογκρόμ που έχουν υποστεί οι Εβραίοι μετά το Ολοκαύτωμα, ενώ οι επιτιθέμενοι το είδαν ως μια βίαιη επιδρομή, με αναφορά στις επιδρομές που έκαναν οι στρατιές του Προφήτη εναντίον των Εβραίων του 628 μ.Χ. Αυτή η πρακτική αξιοποιείται από ορισμένους ιεροκήρυκες και, αν δεν αποστασιοποιηθούμε ιστορικά, αυτή δικαιολογεί κάθε βιαιότητα εναντίον των Εβραίων στο όνομα των ιερών κειμένων. Αλλά στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου συμμετέχει επίσης και ο εθνικιστικός παράγων: όπως είδαμε στα βίντεο απί τις κάμερες επιτήρησης, οι εισβολείς της Χαμάς φώναζαν: «Ήρθαμε στο σπίτι μας!».
Η εκατόμβη στη Γάζα, στην οποία προέβη σε απάντηση ο ισραηλινός στρατός, αποτελεί μια πραγματική καμπή. Ο Νετανιάχου είναι ένας σαιξπηρικός χαρακτήρας: έχει ανάγκη από τον πόλεμο για να μην πάει στη φυλακή. Μάλιστα, πριν από τον πόλεμο, όλες οι κατηγορίες εναντίον του τον απειλούσαν με 16 χρόνια φυλακή. Και θα κατηγορηθεί επίσης για έλλειμμα επαγρύπνησης γιατί, απέναντι στην ιουδαϊκή ιστορία, θα φανεί ως ένας κακός βασιλιάς του Ισραήλ που οδήγησε τον λαό του στην καταστροφή. Από την κατάσταση αυτή δεν μπορεί να γλιτώσει παρά μόνο αν καταγάγει μια στρατιωτική νίκη. Αλλά μετά από μάχες έξι μηνών στη Γάζα, δεν το έχει καταφέρει. Το 1973, ο πόλεμος είχε διαρκέσει 19 ημέρες. Αυτή η αποτυχία προοιωνίζεται αυτά που πρόκειται να συμβούν, δηλαδή μια διευρυμένη σύγκρουση.
Αυτό φάνηκε καθαρά με το θεαματικό χτύπημα του Τσαχάλ στο ιρανικό προξενείο της Συρίας, από το οποίο σκοτώθηκε ο επικεφαλής των ιρανικών δυνάμεων στην περιοχή, που ελέγχει τη Χεζμπολάχ και ένα τμήμα της Χαμάς. Ο Νετανιάχου σκέπτεται επίσης ένα χτύπημα που θα μπορούσε να εξασθενίσει σοβαρά τη Χεζμπολάχ. Κάτι τέτοιο θα του επέτρεπε να πάει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να αποδεχθεί μια κατάπαυση του πυρός χωρίς να φανεί ότι βρίσκεται σε θέση αδυναμίας. Γιατί εκείνος που κρατάει τα κλειδιά της λύσης για τη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους σήμερα είναι η Σαουδική Αραβία και αυτή δεν πρόκειται να δεχτεί να το χρηματοδοτήσει παρά μόνο αν βεβαιωθεί ότι δεν θα ελέγχουν τα πάντα οι πράκτορες του Ιράν με τη Χεζμπολάχ.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι, παρά τη μεγάλη αποτελεσματικότητα των στοχευμένων επιθέσεων της Τσαχάλ στη Συρία, ήρθε το τρομακτικό χτύπημα στη Γάζα εναντίον μια ανθρωπιστικής αποστολής της οργάνωσης World Central Kitchen, που είχε νοικιάσει ένα πλοίο με 400 τόνους τροφίμων, με αφετηρία την Κύπρο, σκοτώνοντας μεταξύ των άλλων και υπηκόους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Βρετανούς και έναν Αμερικανό. Αυτό το γεγονός έκανε τρομακτική την εικόνα του Ισραήλ στον κόσμο και καταδεικνύει ότι η πλειοδοσία του Νετανιάχου δεν μπορεί να ελεγχθεί καθώς υπάρχουν και πληθυσμοί στην περιοχή. Έτσι, βρισκόμαστε μπροστά σε μια κατάσταση τεράστιας διεθνούς έντασης.
Αυτή η σύγκρουση εισάγεται επίσης στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών, πάνω στο έδαφος της μαζικής μετανάστευσης…
Το παράδοξο είναι πως οι χώρες του Βορρά έχουν γίνει πολυπολιτισμικές, σε αντίθεση με τα κράτη του «παγκόσμιου Νότου». Φαίνονται περισσότερο σαν ένα μόρφωμα που μοιάζει με τον πλανήτη στο σύνολό του παρά με χώρες όπου οι γηγενείς πληθυσμοί διατηρούν τον αποκλειστικό έλεγχο της εξουσίας. Χωρίς να θέλω να δώσω κάποια σημαντική πολιτική χροιά, στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο πρωθυπουργός είναι ινδικής καταγωγής, ο δήμαρχος του Λονδίνου είναι πακιστανικής καταγωγής και ο πρωθυπουργός της Σκωτίας επίσης πακιστανικής καταγωγής. Στη Γαλλία, το γεγονός ότι η Ρασιντά Ντατί θεωρείται πλέον η δυνητική νικήτρια στον Δήμο του Παρισιού δείχνει επίσης ότι οι ευρωπαϊκές κοινωνίες έχουν μια ικανότητα ενσωμάτωσης των πληθυσμών οι οικογένειες των οποίων προέρχονται από τον Νότο.
Επομένως, οι κατηγορίες που αποδίδονται στον Βορρά είναι πρωτίστως ιδεολογικής φύσης. Γεγονός που δεν εμποδίζει, ωστόσο, να αναπτύσσονται στις ευρωπαϊκές κοινωνίες διαχωρισμοί πολύ επικίνδυνοι, που ευνοούν την απόσχιση. Πρόκειται ασφαλώς για ένα πολύ σημαντικό διακύβευμα σε μια χώρα σαν τη Γαλλία, όπου η κατάσταση που αφορά στην ασφάλεια είναι ιδιαίτερα τεταμένη, εν όψει μάλιστα των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι. Όλοι θυμόμαστε τους Αγώνες στο Μόναχο, το 1972, όπου Ισραηλινοί αθλητές σκοτώθηκαν από Παλαιστίνιους μαχητές της οργάνωσης Μαύρος Σεπτέμβρης: αυτό μας δείχνει πώς ένα παγκόσμιο γεγονός μπορεί να γίνει όμηρος μιας τέτοιου τύπου σύγκρουσης.
[1] Εδώ, ο Ζιλ Κεπέλ αναφέρεται στην κατάργηση του μεταπτυχιακού προγράμματος Μέσης Ανατολής -Μεσογείου της γνωστής Μεγάλης Σχολής της Γαλλίας, επικεφαλής του οποίου ήταν ο ίδιος, με αποτέλεσμα να εκπαραθυρωθεί από τη θέση του (σ.τ.μ.).
