Στη μνήμη του Ευάγγελου Τσάκωνα, υπερασπιστή της Κύπρου το 1974

653

Ομιλία σε τιμητική εκδήλωση του Δήμου Επιδαύρου στο ετήσιο μνημόσυνο του Ανθυπασπιστή Καταδρομών Ευάγγελου Τσάκωνα που σκοτώθηκε στην επιχείρηση «Νίκη» στη Λευκωσία τη νύχτα μεταξύ 21-22 Ιουλίου 1974

του Τάσου Χατζηαναστασίου

Θα ξεκινήσω λέγοντας ότι η σημερινή σεμνή τελετή μνήμης και τιμής όπως και κάθε παρόμοια εκδήλωση αφιερωμένη στους ηρωικούς νεκρούς του 1974 θα πρέπει να έχει τον χαρακτήρα ενός μαθήματος αυτογνωσίας, εθνικής.

Ειδικά όμως η ηρωική αντίσταση των Ελλαδιτών και των Κυπρίων που πολέμησαν εναντίον των Τούρκων εισβολέων θα πρέπει να αποτελεί θέμα για ειδική αναφορά στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στις στρατιωτικές σχολές, στις δημόσιες τελετές σε κάθε εθνική επέτειο. Δεν το λέω αυτό χάριν της συνηθισμένης ρητορικής υπερβολής σε ανάλογες περιπτώσεις ή γιατί οι γονείς και συγγενείς ηρώων όπως ο Βαγγέλης Τσάκωνας έχουν ανάγκη από τον δικό μου παρηγορητικό λόγο. Θα αναπτύξω στη συνέχεια με συντομία, αλλά πιστεύω με σαφήνεια και πειστικότητα τους λόγους για τους οποίους πιστεύω ακράδαντα αυτό που λέω και το επαναλαμβάνω για να γίνει καλύτερα αντιληπτό: η μάχη που έδωσαν οι Έλληνες στην Κύπρο θα πρέπει να διδάσκεται σε κάθε ευκαιρία ως ένα από τα πολυτιμότερα μαθήματα εθνικής αυτογνωσίας.

Πρώτα πρώτα, για να μην επαναληφθούν τα εγκληματικά λάθη και η εθνική προδοσία που επέτρεψε στην Τουρκία να εισβάλει στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974 απέναντι σε μία Κύπρο διαιρεμένη και την άμυνά της διαλυμένη, μία Ελλάδα διεθνώς απομονωμένη, με μία στρατιωτική ηγεσία απρόθυμη να κάνει αυτό που ήταν και η μόνη της αποστολή: να υπερασπιστεί την πατρίδα. Αντ’ αυτού εγκατέλειψε την Κύπρο και στη μόνη αποστολή βοήθειας προς αυτήν, ελέγχεται για εγκληματική ανευθυνότητα και αδιαφορία.

Κατά δεύτερο λόγο η υπεράσπιση της Κύπρου το 1974 πρέπει να υπενθυμίζεται σε κάθε ευκαιρία για το φρόνημα με το οποίο αυτά τα παλικάρια έσωσαν την τιμή του έθνους, πολεμώντας μέχρις εσχάτων για να μην παραδώσουν ούτε σπιθαμή εθνικού εδάφους. Προδομένοι, χωρίς τροφοδοσία, μέσα σε συνθήκες καλοκαιρινού καύσωνα, χωρίς αεροπορική και ναυτική κάλυψη, χωρίς τεθωρακισμένα απέναντι σ’ έναν πάνοπλο εχθρό, αυτοί οι νέοι Έλληνες είπαν το μεγάλο ΟΧΙ. Και κακώς υποτιμάμε αυτό το τεράστιο εθνικό κεφάλαιο, της ηρωικής αντίστασης, κακώς το ξεχνάμε πρώτα πρώτα γιατί έτσι προσβάλλουμε τη μνήμη των νεκρών μας, αντιμετωπίζοντάς τους περίπου ως θύματα κοροϊδίας, ότι χάθηκαν χωρίς λόγο. Γιατί, αλήθεια, ποιος κράτησε τους Τούρκους εισβολείς, στις σημερινές τους θέσεις στη Λευκωσία; Ποιος κράτησε το αεροδρόμιο Λευκωσίας; Ποιος κράτησε στις απανωτές επιθέσεις των Τούρκων την πρωτεύουσα; Αυτοί, οι λίγοι, Κύπριοι και Ελλαδίτες με ανεπαρκή οπλισμό απέναντι στα τεθωρακισμένα κάτω από συνεχείς αεροπορικούς βομβαρδισμούς.

Κι αυτούς πρέπει να τους μνημονεύουμε. Το 336 τάγμα του πεζικού της Εθνικής Φρουράς με διοικητή τον Μανιάτη στην καταγωγή λοχαγό Δημήτρη Αλευρομάγειρο, την ΕΛΔΥΚ και την Α΄ μοίρα καταδρομών μαζί με τους 22 άντρες της Γ΄ Μοίρας Αμφίβιων Καταδρομών που έφτασε στην Κύπρο με την επιχείρηση με κωδική ονομασία ΝΙΚΗ. Σ’ αυτήν την τελευταία, θα αναφερθώ εκτενέστερα παρακάτω. Και κοντά σ’ αυτούς χιλιάδες ανώνυμοι άλλοι Κύπριοι, κληρωτοί και εθελοντές που πολέμησαν ηρωικά.

Είναι ψέμα λοιπόν ότι οι Έλληνες δεν πολέμησαν το 1974. Πολέμησαν και πολέμησαν με αυταπάρνηση. Το μαρτυρούν οι 170 νεκροί Ελλαδίτες της εισβολής που πολέμησαν φυλάττοντας Θερμοπύλες. Και περισσότερο τιμή τους πρέπει όχι γιατί προέβλεπαν όπως στο ομώνυμο ποίημα του Καβάφη, «Θερμοπύλες», ότι ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος κι ότι οι Μήδοι θα διαβούνε, αλλά γιατί ο Εφιάλτης είχε ήδη φανεί και ήταν παραπάνω από βέβαιο ότι με αυτούς τους συσχετισμούς δύναμης, οι Τούρκοι θα διαβούνε. Κι όμως στάθηκαν εκεί, όρθιοι.

Να δώσω ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του φρονήματος. Πριν από την επιχείρηση ΝΙΚΗ, στις 20 Ιουλίου το αρματαγωγό «Λέσβος» μετέφερε από την Κύπρο στην Ελλάδα τους φαντάρους που απολύονταν από την ΕΛΔΥΚ εκείνη την ημέρα. Την προηγούμενη μέρα, το ίδιο πλοίο είχε φτάσει στο λιμάνι της Αμμοχώστου μεταφέροντας τους νέους ΕΛΔΥΚάριους που θα τους αντικαθιστούσαν. Ε, λοιπόν, όταν πληροφορήθηκαν εν πλω οι απολυόμενοι στρατιώτες τα νέα για την εισβολή που ξεκίνησε με τον αεροπορικό βομβαρδισμό του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ, ζήτησαν αμέσως ν’ αποβιβαστούν και να επιστρέψουν να συμπολεμήσουν με τους αξιωματικούς και τους νέους συναδέλφους τους. Κι όντως έτσι έγινε. Και κάποιοι δεν επέστρεψαν ζωντανοί. Αυτή είναι η πραγματική Ελλάδα˙ αυτό είναι το φρόνημα που πρέπει σε κάθε ευκαιρία να διδάσκεται.

Ακόμη πιο αξιοθαύμαστη ωστόσο είναι η επιχείρηση ΝΙΚΗ. Ακόμη πιο διδακτική για την εθνική μας αυτογνωσία. Ακούω κατά καιρούς ότι διδάσκεται σε κάποιες στρατιωτικές σχολές ως παράδειγμα μίας σχεδόν απίστευτης αερομεταφοράς ενώ άλλοι τη χαρακτηρίζουν ως επιχείρηση αυτοκτονίας Πρέπει όμως να αναφέρεται και στα σχολεία ως ένα από τα ηρωικότερα κατορθώματα της ελληνικής και της παγκόσμιας ιστορίας αλλά και ως ένα τραγικό παράδειγμα ανευθυνότητας, ανικανότητας και εγκληματικού σχεδιασμού ως αποτέλεσμα της απροθυμίας της χουντικής ηγεσίας να συγκρουστεί με την Τουρκία. Να σημειωθεί για να μην το ξεχνάμε: η επιχείρηση ΝΙΚΗ ήταν η πρώτη και τελευταία προσπάθεια ενίσχυσης της Κύπρου από την Ελλάδα, παρότι από το πρώτο λεπτό της εισβολής βαλλόταν το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ, παρότι οι πρώτοι νεκροί αξιωματικοί της εισβολής ήταν Έλληνες αξιωματικοί, παρότι τόσο θεσμικά, ως εγγυήτρια δύναμη της Κυπριακής Δημοκρατίας, όσο, κυρίως ηθικά, αφού η Κύπρος είναι κομμάτι του ελληνικού έθνους, ήταν υποχρέωση της Ελλάδας να υπερασπιστεί το κυπριακό έδαφος.

Τα γεγονότα εν συντομία, γιατί πρέπει να σας πω ότι έχουν γραφτεί ήδη τρία βιβλία μόνο για αυτήν την επιχείρηση και δεκάδες άρθρα, έχουν ως εξής: στις 21 Ιουλίου 15 μεταγωγικά αεροσκάφη, χωρίς δηλαδή οπλισμό, τύπου ΝΟΡΑΤΛΑΣ, του Β’  Παγκοσμίου Πολέμου, μεταφέρουν 300 καταδρομείς της Α΄ μοίρας καταδρομών από το Μάλεμε της Κρήτης, με καταγωγή από ολόκληρη την Ελλάδα και διοικητή τον ταγματάρχη Γεώργιο Παπαμελετίου και 44 άντρες της Γ΄ Μοίρας Αμφίβιων Καταδρομών.  Απογειώνονται το ένα πίσω από το άλλο με διαφορά λίγων λεπτών, από το στρατιωτικό αεροδρόμιο της Σούδας με πρώτο το ΝΙΚΗ 1 που απογειώθηκε στις 10.35 τη νύχτα.

Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι και μόνο η επιτυχής πτήση αυτών των αεροσκαφών που ήδη θεωρούνταν γερασμένα και ήταν φορτωμένα πάνω από τα ανώτατα όρια επιτρεπόμενου φορτίου θεωρείται άθλος. Γιατί, να σας πω και μία λεπτομέρεια, πολύ ενδεικτική του κλίματος: οι διαταγές προς τον Παπαμελετίου, τον διοικητή, ήταν να μη μεταφέρουν τον βαρύ, κυρίως αντιαρματικό οπλισμό τους και ο μεγάλος αυτός πατριώτης, αγνόησε την εντολή και φόρτωσε τα βαρέα όπλα και τα ανάλογα πυρομαχικά. Τα αεροπλάνα πετούσαν πολύ χαμηλά, όχι πάνω από 500μ από τη θάλασσα, με σιγή ασυρμάτου και πλήρη συσκότιση για την αποφυγή των ραντάρ και μόνο χάρη στην εμπειρία των χειριστών κατάφεραν ν’ αποφύγουν τις κορυφές του όρου Τροόδους και να εντοπίσουν το επίσης σκοτεινό αεροδρόμιο με το οποίο απέκτησαν επαφή μόλις λίγα λεπτά πριν από την προσγείωσή τους. Κι ενώ τα μέλη των πληρωμάτων έκαναν αυτήν την υπεράνθρωπη προσπάθεια, πραγματοποιώντας έναν πρωτοφανή αεροπορικό άθλο, τι έκανε η «υπεύθυνη» ηγεσία; Όπως γράφει ο αντιπτέραρχος Παπανικολάου, αρχηγός τότε της Πολεμικής Αεροπορίας, «εν εκ των αεροσκαφών κατερρίφθη εις την περιοχήν Λευκωσίας υπό αντιαεροπορικού πυρός της Εθνοφρουράς διότι υπό τας συνθήκας πλημμελούς ελέγχου υπό τας οποίας ετέλουν τα τμήματά της, δεν κατέστη δυνατόν να ενημερωθούν άπαντα επί της προσεγγίσεως των ημετέρων αεροσκαφών». Ποιος όμως ήταν ο υπεύθυνος για τον έλεγχο των τμημάτων της Εθνικής Φρουράς αν όχι η ηγεσία της η οποία λίγες μέρες νωρίτερα είχε τον πλήρη έλεγχο όχι μόνο  του στρατού της Κύπρου αλλά και της διακυβέρνησης του τόπου μετά την ανατροπή του Μακαρίου; Ρητορικό φυσικά το ερώτημα όπως και το ποιος είχε σχεδιάσει, οργανώσει και πραγματοποιήσει το πραξικόπημα. Κι όμως το πόρισμα της ένορκης προανάκρισης του Οκτωβρίου 1974 είναι απαλλακτικό για κάθε φυσικό πρόσωπο για την εγκληματική αν όχι και προδοτική αυτή παράλειψη ή καθυστέρηση. Το σήμα για τη δέσμευση των αντιαεροπορικών όπλων, είτε δεν έφτασε ποτέ είτε έφτασε πολύ αργά.

Το αποτέλεσμα γνωστό: οι 187 και 189 Μοίρες Πυροβολικού της Εθνικής Φρουράς, αλλά και κάθε διαθέσιμο όπλο από στρατευμένους και εθελοντές έβαλλαν κατά των ελληνικών αεροσκαφών καθώς δεν είχαν ειδοποιηθεί για την αποστολή και ήταν λογικό να θεωρούν ότι επρόκειτο για τουρκικά βομβαρδιστικά που τα δύο προηγούμενα 24ωρο βομβάρδιζαν στόχους στο νησί. Το ότι κατερρίφθη μόνο ένα αεροσκάφος και ότι προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές και απώλειες σε ένα ακόμη οφείλεται στις ικανότητες των πιλότων και στην έστω και καθυστερημένα δέσμευση των αντιαεροπορικών όταν αντιλήφθηκαν ότι δεν είναι δυνατόν να επιμένουν να προσγειωθούν εχθρικά αεροσκάφη με τα φώτα τους όλα πλέον αναμμένα ή ν’ αναβοσβήνουν. Το ατιμώρητο αυτό έγκλημα είναι το πρώτο από τα μαθήματα που πρέπει ν’ αντλούμε από την επιχείρηση ΝΙΚΗ. Η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων θα πρέπει να έχει μία και μόνη αποστολή: την υπεράσπιση του πατρώου εδάφους.

Το δεύτερο, όπως προείπαμε ήταν το φρόνημα των Ελλήνων καταδρομέων, του Βαγγέλη Τσάκωνα και των συναδέλφων του.

Μια ιδέα μόνο, παίρνουμε από τις αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων με βάση τις οποίες όταν πληροφορήθηκαν ότι αντί για τον προγραμματισμένο χώρο διασποράς της μοίρας, που ήταν τα νησιά του ΝΑ Αιγαίου, προορισμός τους ήταν η Κύπρος, επικράτησε μεγάλος ενθουσιασμός! Και ενώ είχαν διαταγή να είναι ήσυχοι σε όλη τη διαδρομή με πολιτικά και όχι στρατιωτικά λεωφορεία μέχρι το αεροδρόμιο, δήθεν για λόγους συνωμοτικότητας, αυτοί τραγουδούσαν δυνατά με αποτέλεσμα να τους αντιληφθεί ο κόσμος, να βγει στους δρόμους και να τους συνοδεύει με ζητωκραυγές και ευχές για καλή επιτυχία.

Από τα 15 αεροσκάφη, έφτασαν τελικά στο αεροδρόμιο Λευκωσίας τα 13, διότι το μεν ΝΙΚΗ 13 μάλλον λόγω κάκιστης κατάστασης του αεροσκάφους βρέθηκε τελικά στη Ρόδο και το ΝΙΚΗ 14 δεν κατάφερε να προσγειωθεί κι επέστρεψε στη Σούδα.

Το ΝΙΚΗ 4 που είχε την ατυχία να προπορευθεί του ΝΙΚΗ 3, που έπαθε βλάβη στον κινητήρα, κατερρίφθη με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 29 καταδρομείς, ο Βαγγέλης ανάμεσά τους, τα τέσσερα μέλη του πληρώματος ενώ σώθηκε μόνο ο Θανάσης Ζαφειρίου που πήδηξε από το φλεγόμενο αεροσκάφος από ύψος 75 μέτρων και έζησε ανάπηρος ως το 2016 σε ηλικία 63 ετών. Κατά τραγική ειρωνεία, έφυγε από τη ζωή έναν περίπου μήνα, τον Σεπτέμβριο, πριν από την πρώτη αποστολή των λειψάνων των πρώτων 16 καταδρομέων – ο Βαγγέλης Τσάκωνας ήταν σ’ αυτήν την αποστολή – και που επιτέλους τάφηκαν με τις πρέπουσες τιμές ενώ τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης η θυσία τους είχε καταδικαστεί στη λήθη. Άλλο ένα αεροσκάφος, το ΝΙΚΗ 6, βλήθηκε επίσης με αποτέλεσμα να σκοτωθούν δύο και να τραυματιστούν εννέα καταδρομείς.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αναντιστοιχίας του ηρωικού φρονήματος των καταδρομέων και των άλλων απλών υπερασπιστών της Κύπρου από τη μια και της ηγεσίας από την άλλη ήταν ότι ο ίδιος ο αρχηγός της Αεροπορίας που, όπως είδαμε, απέδιδε την ευθύνη για την ασυνεννοησία στην Εθνική Φρουρά, διέταξε να πυρποληθούν και να ταφούν τα τέσσερα αεροσκάφη που δεν μπόρεσαν να απογειωθούν και να επιστρέψουν αμέσως στη βάση τους, το δε τραγικό ΝΙΚΗ 4 μαζί με τους απανθρακωμένους καταδρομείς και τα μέλη του πληρώματος! Τέτοιος φόβος μη και κατηγορηθεί η χούντα για την υπεράσπιση της Κύπρου!

Κι αυτοί οι καταδρομείς, οι καταπονημένοι σωματικά αλλά ακόμη περισσότερο ψυχικά από την απώλεια των συναδέλφων τους με αυτόν τον τρόπο, βρήκαν το σθένος να ανασυγκροτηθούν αμέσως και την επόμενη μέρα να πολεμήσουν τον εχθρό νικηφόρα υπερασπιζόμενοι το αεροδρόμιο Λευκωσίας. Ήταν τέτοια η λύσσα του ταγματάρχη Παπαμελετίου που δεν ησύχασε παρά μόνο όταν είδε ότι είχαν αποκρούσει όλες τις τουρκικές επιθέσεις και μάλιστα χωρίς απώλειες και δέχτηκε τη συμφωνία που τον πίεζαν οι επικεφαλής του να δεχτεί νωρίτερα για παράδοση του αεροδρομίου στα Ηνωμένα Έθνη. Η μάχη του αεροδρομίου στις 23 Ιουλίου 1974 είναι από τις ηρωικότερες και μάλιστα νικηφόρες μάχες λίγων Ελλαδιτών και Κυπρίων καταδρομέων εναντίον των Τούρκων στη διάρκεια της εισβολής. Αυτή και η υπεράσπιση της σήμερα ελεύθερης Λευκωσίας στη διάρκεια του δεύτερου Αττίλα, 14-16 Αυγούστου στην οποία επίσης συμμετείχε μονάδα της Α΄ Μοίρας Καταδρομών που και πάλι για ανεξήγητους έως σήμερα λόγους, παρέμεινε στο μεγαλύτερο μέρος της αδρανής ως την ολοκλήρωση των επιχειρήσεων του τουρκικού στρατού.

Τα υπόλοιπα είναι γνωστά.

Έπρεπε να μεσολαβήσουν 41 χρόνια, έως δηλαδή το 2015 για να ξεκινήσει η εκταφή και η ανακομιδή των λειψάνων για να ταφούν και να τιμηθούν όπως τους πρέπει οι νεκροί καταδρομείς της επιχείρησης ΝΙΚΗ. Κι όμως πρόκειται για αυτούς που έσωσαν την τιμή της Ελλάδας σε μία μάχη προδομένη εκ των προτέρων, για τις Θερμοπύλες του νεότερου ελληνισμού. Έτσι, πιστεύω ότι γίνεται σήμερα κατανοητό στις πραγματικές του διαστάσεις και σε κάθε στίχο του το ποίημα «Θερμοπύλες» του Καβάφη, που μας καλεί να τιμούμε όσους φυλάττουν Θερμοπύλες «ποτέ από το χρέος μη κινούντες». Αυτό ακριβώς έκαναν και οι υπερασπιστές της Κύπρου το 1974. Ας τους τιμήσουμε λοιπόν φέρνοντάς τους ως παράδειγμα.

Θα κλείσω με τα λόγια του τότε ταγματάρχη Βασίλη Μανουρά διευθυντή του 3^ου γραφείου της Α΄ Μοίρας Καταδρομών από τους βασικούς συντελεστές της νίκης στη μάχη του αεροδρομίου:

«Το ωραιότερο πράγμα για τον άνθρωπο είναι να πιστεύει ότι υπερασπίζεται την πατρίδα του. Εμείς για ένα είμαστε υπερήφανοι. Ενώ η μοίρα μας έτυχε να υπερασπιστούμε το έδαφος της Ελλάδος, γιατί η Κύπρος είναι Ελλάδα, δεν παραδώσαμε ούτε μια σπιθαμή, ούτε ένα μέτρο». Κι αυτό δεν είναι τίποτ’ άλλο από το εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης, του Ομήρου.

Αιωνία η μνήμη του Ευάγγελου Τσάκωνα και όλων των υπερασπιστών της Κύπρου το 1974!

Κολιάκι Αργολίδας, 22 Ιουλίου 2024

Βιβλιογραφία:

Δημητρίου Θ. Σπύρος, Κύπρος 1974, Κωδικός αποστολής «Νίκη». Η αεροαποβατική αποστολή της Α΄ Μοίρας Καταδρομών στην Κύπρο. Η μόνη ελληνική βοήθεια, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2022

Κυριάκος Δημήτριος, «Σχέδιο “Νίκη”. Μεταφορά Συγκροτήματος Α΄ Μοίρας Καταδρομών στην Κύπρο», Λέσχη Καταδρομέων και Ιερολοχιτών, Οι καταδρομείς κατά Αττίλα. Κύπρος 1974. Επιχειρήσεις Δυνάμεων Καταδρομών κατά του Αττίλα, Πρακτικά της ημερίδας Ειδικών Δυνάμεων που οργανώθηκε από τη Λέσχη Καταδρομέων και Ιερολοχιτών και έλαβε χώρα στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών στις 9 Νοεμβρίου 2016, Αθήνα 2016, σσ. 157-170.

Παπαγεωργίου Σπύρος, Πεθαίνοντας στην Κύπρο, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία 2010

Φασουλάς Γιάννης, Σκάλκος Γιάννης, «Νίκη» στη νεκρή ζώνη. Η αντίσταση της Α΄ Μοίρας Καταδρομών στον «Αττίλα» και στην προδοσία, Εκδόσεις Αγαθός Λόγος, Αθήνα 2011

“Πολεμώντας το 1821”