Η Δύση βρίσκεται, σήμερα σ΄ ένα σταυροδρόμι όπου δε θέτει πανανθρώπινους προβληματισμούς και αυτό αντανακλάται στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο.
του Αντώνη Σπυρόπουλου
Η επαναφορά της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και του τρόπου σκέψης δεν αποτελεί απλώς μια ακαδημαϊκή επιδίωξη, αλλά μια επιτακτική ανάγκη για την ανασύνταξη του πολιτισμικού οράματος της Δύσης. Σε μια εποχή που η Δύση και η συλλογική συνείδηση – όπως την προσδιόρισε ο Durkheim, δηλαδή ως μια έννοια η οποία αναφέρεται στις κοινές πεποιθήσεις, αξίες και στάσεις που συνδέουν τα μέλη μιας κοινωνίας- διέρχεται κοινωνική, πολιτική και ηθική παρακμή, η επιστροφή στις απαρχές της φιλοσοφίας, της πολιτικής σκέψης και των αξιών που θεμελιώθηκαν στην αρχαία Ελλάδα αλλά και στην φιλοσοφική παράδοση που στηρίχθηκε και δημιουργήθηκε, βασισμένη στα έργα και τα ζητήματα που έθεσαν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι θα επαναφέρει τον κόσμο και τις κοινωνίες στα πρωταρχικά και πανανθρώπινα ερωτήματα. Κοινωνίες που σήμερα δείχνουν παραζαλισμένες και συγχυσμένες από τη ολοένα βύθισή τους στον ατομισμό, την εγωπάθεια και τον τεχνολογικό καταναλωτισμό.
Η αρχαία ελληνική γραμματεία αναδεικνύει διαχρονικές αξίες που βρίσκονται στον πυρήνα του δυτικού πολιτισμού: η λογική, η δημοκρατία, η ελευθερία του λόγου, η κριτική σκέψη και η αναζήτηση της αλήθειας. Οι ιδέες του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, αλλά και τα πολιτικά επιτεύγματα της Αθηναϊκής δημοκρατίας είναι θεμέλια που όχι μόνο οικοδόμησαν τον δυτικό κόσμο, αλλά προσφέρουν και μια κατεύθυνση για το μέλλον. Η παρακμή που παρατηρούμε σήμερα—με την πολιτική αποξένωση του ανθρώπου, την απαξίωση της γνώσης και την έλλειψη συλλογικών αξιών—καθιστά πιο εμφανή από ποτέ την ανάγκη επιστροφής σε αυτές τις αρχές.
Οι αρχαίοι Έλληνες δεν έβλεπαν τον άνθρωπο αποκομμένο από την κοινωνία του· αντίθετα, αντιλαμβάνονταν την πολιτική και την ηθική ως συλλογικά έργα που απαιτούν συμμετοχή, διάλογο και ευθύνη. Στις μέρες μας, η πολιτική συχνά χάνει το βάθος της, και οι πολίτες απομακρύνονται από τα κοινά, παγιδευμένοι σε μια παθητική κατανάλωση πληροφοριών. Η επαναφορά της αρχαίας ελληνικής σκέψης και του τρόπου στην καθημερινή ζωή μπορεί να αποτελέσει μια αντίσταση στον κατακερματισμό της κοινότητας, προσφέροντας ένα όραμα συμμετοχής και ελπίδας για τη δημοκρατία.
Ακόμα πιο κρίσιμη είναι η ανάγκη για αναζήτηση του νοήματος. Η σύγχρονη κοινωνία, με την υπερβολική έμφαση στον καταναλωτισμό και την τεχνολογία, συχνά απομακρύνεται από την εσωτερική αναζήτηση της αλήθειας και της ευτυχίας. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι μάς υπενθυμίζουν ότι η αληθινή ευδαιμονία προκύπτει από τη γνώση του εαυτού, την ηθική αρετή και την αρμονία μεταξύ ατόμου και κοινωνίας. Το παράδειγμα της σωκρατικής φιλοσοφίας, η οποία εστιάζει στην αυτογνωσία και την ηθική ανάπτυξη, μπορεί να αναζωογονήσει τον διάλογο γύρω από το τι σημαίνει να ζει κανείς μια πλήρη και ευτυχισμένη ζωή.
Η αρχαία ελληνική γραμματεία δεν είναι μια νοσταλγική επιστροφή στο παρελθόν, αλλά ένας ζωντανός οδηγός για το μέλλον. Ο διάλογος, η κριτική σκέψη και η συνειδητή πολιτική συμμετοχή αποτελούν το κλειδί για την αντιμετώπιση των σημερινών κρίσεων. Η επαναφορά του στοχασμού στην αρχαία ελληνική σκέψη μπορεί να εμπνεύσει τη Δύση να επανεξετάσει τις αξίες της, να αναστοχαστεί τις πολιτικές και κοινωνικές της δομές και να οικοδομήσει ένα όραμα που θα υπηρετεί όχι μόνο τις υλικές ανάγκες, αλλά και την πνευματική και ηθική ανάταση της ανθρωπότητας.
Σε μια περίοδο όπου ο σύγχρονος κόσμος φαίνεται να χάνει την αίσθηση του σκοπού, η επιστροφή στην αρχαία ελληνική γραμματεία μπορεί να προσφέρει τις απαραίτητες κατευθυντήριες αρχές για τη δημιουργία ενός νέου οράματος για την κοινωνία. Ένα όραμα που δεν θα αναλώνεται σε επιφανειακές λύσεις, αλλά θα αναζητά τις ρίζες της ανθρώπινης ύπαρξης και θα επαναφέρει την πολιτική και κοινωνική ζωή στην ουσία τους: την υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας.
Μπορεί να διορθώσει τη στρεβλή ανάγνωση από τη Δύση της φιλοσοφίας και της σκέψης αυτής που την οδήγησε στον ντετερμινισμό, την αιτιοκρατία και αφαίρεσε από τη συλλογική συνείδηση τη φαντασία, το απρόβλεπτο, την τάση του ανθρώπου για δημιουργία, και εν τέλει ενταφίασε κάθε διάλογο και κριτική στο όνομα αυτής της ερμηνείας.
Μια ανάγνωση που ταύτισε την τεχνολογική εξέλιξη με την πρόοδο και την ευτυχία του ανθρώπου, που καθαγίασε καθετί τεχνολογικό και οδηγεί σήμερα, διαμέσου του κινήματος των woke, στο μετανθρωπισμό και την απομάκρυνση του ανθρώπου από την ίδια του τη φυσική υπόσταση.
Μια τέτοια απόφαση επαναπροσδιορισμού των ανθρωπίνων και κοινωνικών αξιών αποτελεί σήμερα την ουσιαστική επανάσταση για τις κοινωνίες της Δύσης που θα απομακρύνει τον πλανήτη από τον τεχνολογικό μετανθρωπισμό και τους ολοκληρωτισμούς που αναδύονται στον περίγυρό της.
Πόσο έτοιμες είναι οι κοινωνίες της Δύσης και οι πολιτικές και οικονομικές εξουσίες της να αντιληφθούν αυτήν την ανάγκη είναι το ζητούμενο. Υπάρχουν σήμερα διανοούμενοι που θα ξεχωρίσουν και θα ανοίξουν αυτό το διάλογο στο Δυτικό κόσμο;
Μέχρι ώρας ταλαντευόμαστε ανάμεσα στα άκρα ενός πολιτικο-οικονομικού συστήματος συνοδοιπόρου της woke ατζέντας, το οποίο υποθάλπει την διάλυση και την τεχνολογική κυριαρχία στο όνομα της μεγέθυνσης του κέρδους και ενός λαϊκιστικού τραμπισμού που οξύνει έτι περεταίρω τις αντιθέσεις και την ένταση στο εσωτερικό των κοινωνιών. Μια τέτοια εκδοχή οδηγεί αναπόφευκτα στις συγκρούσεις στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών αλλά και σε μεγαλύτερης κλίμακας εντάσεις που θα αναζητούσουν εκτόνωση σε εξωγενείς παράγοντες.
Η Δύση βρίσκεται, σήμερα, στο Κοίλον της Ιστορίας (υιοθετώντας τον όρο από το ομώνυμο τίτλο του βιβλίου του Γιώργου Καραμπελιά, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2002). Σε ένα σταυροδρόμι όπου δεν παράγει φιλοσοφική σκέψη, δε θέτει πανανθρώπινους προβληματισμούς και όλα αυτά αντανακλούν με δραματικό τρόπο στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο.
Η Δύση βρίσκεται, σήμερα, στο Κοίλον της Ιστορίας. Σε ένα σταυροδρόμι όπου δε θέτει πανανθρώπινους προβληματισμούς και όλα αυτά αντανακλούν με δραματικό τρόπο στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο.
