Η ερμηνεία της στρατηγικής «παρών στο πεδίο, παρών και στο τραπέζι» – Η σημασία της ανάπτυξης σχέσεων με τη Βόρεια Αφρική
Μάριος Πούλλαδος – Σημερινή
Για να κατανοήσει κανείς το παιχνίδι που παίζει η Τουρκία με τη Λιβύη, θα πρέπει να εξετάσει τις κινήσεις της μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο στρατηγικών στόχων, που αφορά ολόκληρη σχεδόν τη Μεσόγειο Θάλασσα. Ουσιαστικά, η Άγκυρα αντιλαμβάνεται ότι είναι αποκλεισμένη από τις περιφερειακές διαδικασίες λήψης αποφάσεων, όπως π.χ. το EastMed Gas Forum, γεγονός που ερμηνεύει ως σκόπιμη περιθωριοποίηση. Αυτό ενισχύει την πολιτική τού «παρών στο πεδίο, παρών και στο τραπέζι» (hem sahada, hem de masada στα τουρκικά), όπου η στρατιωτική παρουσία νομιμοποιεί τα διάφορα διπλωματικά της αιτήματα, έτσι όπως έπραττε η Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Για τον σκοπό αυτό δεν περιορίζεται η Τουρκία, ενισχύει συστηματικά την παρουσία της στη Βόρεια Αφρική (Μαγκρέμπ), δηλαδή στο Μαρόκο, την Αλγερία, την Τυνησία, τη Λιβύη και τη Μαυριτανία, μέσω οικονομικών, πολιτικών, στρατιωτικών και πολιτιστικών παρεμβάσεων. Στον οικονομικό τομέα, αυξάνει το εμπόριο και τις επενδύσεις της, ιδίως στην Αλγερία, όπου αποτελεί βασικό ξένο επενδυτή εκτός του τομέα των υδρογονανθράκων. Παράλληλα, τουρκικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σε κατασκευές, υφαντουργία, χάλυβα και τρόφιμα.
Η πολιτική εμπλοκή της βασίζεται και στη στενή σχέση του Προέδρου Ερντογάν με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, καλλιεργώντας την εικόνα ενός ηγέτη που υπερασπίζεται μουσουλμανικά συμφέροντα. Έτσι, η Τουρκία έχει μεθοδικά και διαχρονικά συνάψει σειρά εμπορικών συμφωνιών με χώρες της περιοχής, εμβαθύνοντας τη διμερή συνεργασία.
Αυτό αποσκοπεί στο να ευαισθητοποιήσει μέρος του πληθυσμού των χωρών του Μαγκρέμπ, οι οποίες έχουν όμως και δυσάρεστες παραστάσεις από την οθωμανική περίοδο.
Μέθοδος επίτευξης στρατηγικών στόχων
Για να πετύχει τις εθνικές επιδιώξεις, η Τουρκία έθεσε μια σειρά από στρατηγικούς στόχους.
Κατ’ αρχάς επενδύει στην κατοχύρωση ενεργειακών δικαιωμάτων. Η Τουρκία διεκδικεί κυρίαρχα δικαιώματα σε θαλάσσιες ζώνες που αμφισβητούνται κυρίως από Ελλάδα και Κύπρο, σε σχέση με υδρογονάνθρακες και την πρόσβαση σε ενεργειακά αποθέματα.
Η επίτευξη των ενεργειακών στόχων περνά αρχικά από την αναθεώρηση status quο μέσω της στρατηγικής της “Γαλάζιας Πατρίδας” (Mavi Vatan), που αποτελεί την κεντρική στρατηγική αντίληψη, η οποία ενισχύει τις διεκδικήσεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Σκοπός είναι η υπεράσπιση της κυριαρχίας και των θαλάσσιων πόρων μέσω στρατιωτικής ισχύος, ασκήσεων και διμερών συμφωνιών, όπως το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019.
Ουσιαστικά, η Άγκυρα διεκδικεί ενεργειακά και γεωπολιτικά συμφέροντα που θα της εξασφαλίσουν πρόσβαση και μερίδιο στους ενεργειακούς πόρους της περιοχής, κάτι που προσκρούει σε συμφέροντα Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ.
Σε σχέση με την Ελλάδα, η Τουρκία με την ανοχή της ελληνικής Κυβέρνησης επενδύει στο ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης των ελληνικών νησιών, επικαλούμενη τη Συνθήκη της Λωζάννης. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία θεωρεί τη στρατιωτικοποίηση ως απειλή στην ασφάλειά της και παραβίαση διεθνών συμφωνιών.
Έτσι λοιπόν βρίσκεται σε διαρκή αναζήτηση συμμαχιών με παίκτες δεύτερης και τρίτης γεωπολιτικής «κατηγορίας». Η σύναψη συμμαχίας με τη Λιβύη στόχευε στην ανατροπή της υπάρχουσας περιφερειακής τάξης, προβάλλοντας την Τουρκία ως βασικό παίκτη και νομιμοποιώντας τις θαλάσσιες αξιώσεις της μέσω διμερών συμφωνιών.
Οι στόχοι της Ελλάδας
Από την πλευρά της, η στρατηγική της Ελλάδας στη Μεσόγειο στοχεύει στην ενίσχυση της διεθνούς της θέσης ως παράγοντα σταθερότητας, με έμφαση στην προστασία των κυριαρχικών δικαιωμάτων, την ενεργειακή ασφάλεια και τη διεύρυνση συμμαχιών (π.χ. με Κύπρο, Ισραήλ, Αίγυπτο). Η χώρα επιδιώκει να καταστεί ενεργειακός κόμβος στην Ανατολική Μεσόγειο, αναβαθμίζοντας παράλληλα την αμυντική της ικανότητα και ενισχύοντας την παρουσία της σε ευρωπαϊκές και περιφερειακές πρωτοβουλίες.
Παρ’ όλα αυτά, η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας αποτυγχάνει στο να διευρύνει τα συμφέροντά της προς την Αφρική.
Η πρόσφατη ανακοίνωση του Έλληνα Πρωθυπουργού, για δημιουργία νέων Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων, αποτελεί μια στρατηγική κίνηση της Ελλάδας με πολλαπλές γεωπολιτικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις. Στο Ιόνιο, το Θαλάσσιο Πάρκο εφάπτεται άμεσα με τα θαλάσσια οικόπεδα που έχουν παραχωρηθεί για έρευνες σε μεγάλες ενεργειακές εταιρείες, όπως η Chevron και η Exxon Mobil, διασφαλίζοντας έναν ενιαίο σχεδιασμό που ενισχύει την ελληνική κυριαρχία και αποτρέπει την τουρκική αμφισβήτηση. Παράλληλα, τα πάρκα στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα υπογραμμίζουν την ελληνική κυριαρχία σε μικρά νησιά και νησίδες, λειτουργώντας συμπληρωματικά με την ΑΟΖ (που δεν έχει ακόμη ανακηρύξει) και την επέκταση των χωρικών υδάτων.
Με τις επερχόμενες δοκιμαστικές γεωτρήσεις και τις κοινοπραξίες διεθνών εταιρειών, η Αθήνα θα πρέπει να επενδύσει στη στρατηγική αξία της ΑΟΖ και τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στον ενεργειακό χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου.
Η γεωπολιτική επένδυση της Τουρκίας σε Αφρική
Η Τουρκία ακολουθεί τα τελευταία χρόνια μια συντονισμένη στρατηγική διεύρυνσης των σχέσεών της με τις χώρες της Αφρικής, στοχεύοντας στην ενίσχυση της γεωπολιτικής της επιρροής και για να σπάσει την «απομόνωση» που νιώθει στη Μεσόγειο. Η πολιτική της βασίζεται σε τέσσερεις βασικούς άξονες: την οικονομική διείσδυση, τη διπλωματική και στρατιωτική παρουσία, την προβολή ως εναλλακτικού εταίρου και την πολιτιστική-ανθρωπιστική διπλωματία.
Σε οικονομικό επίπεδο, η Άγκυρα επιδιώκει την αύξηση των εμπορικών συναλλαγών, την είσοδο τουρκικών εταιρειών σε μεγάλα έργα υποδομής και την ανάπτυξη επενδυτικών δεσμών. Παράλληλα, έχει επεκτείνει το δίκτυο των πρεσβειών της στην ήπειρο και εμπλέκεται ενεργά σε στρατιωτικές συνεργασίες, παρέχοντας τεχνογνωσία και εξοπλισμό (όπως drones), ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Σομαλία.
Επιπλέον, η Τουρκία προσπαθεί να παρουσιαστεί ως «τρίτος πόλος» – ένας εταίρος χωρίς αποικιοκρατικό παρελθόν, σε αντιπαραβολή με τις Δυτικές χώρες και την Κίνα. Μέσα από προγράμματα εκπαίδευσης, θρησκευτικής και ανθρωπιστικής βοήθειας, επιχειρεί να κτίσει δεσμούς με τις τοπικές κοινωνίες και να ενισχύσει την ήπια ισχύ της.
Τελικός στόχος της στρατηγικής αυτής είναι η εδραίωση της Τουρκίας ως «γέφυρας» μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά και Βορρά και Νότου, η ενίσχυση της εθνικής της οικονομίας μέσω πρόσβασης σε νέες αγορές και πρώτες ύλες, και η απόκτηση πολιτικής υποστήριξης σε διεθνείς οργανισμούς – με απώτερο σκοπό τη διεκδίκηση μεγαλύτερου ρόλου στη διαμόρφωση της παγκόσμιας τάξης.
Στο κάδρο και η Ισπανία
Στον ευρύτερο σχεδιασμό της Τουρκία εντάσσεται και η προσπάθεια εμβάθυνσης με την Ισπανία. Η Turkish Aerospace Industries (TAI) υπέγραψε αυτήν τη βδομάδα συμφωνία συνεργασίας με την Airbus στην Κωνσταντινούπολη, με στόχο την επιτάχυνση της εξαγωγής του τουρκικού εκπαιδευτικού και ελαφρού μαχητικού αεροσκάφους Hürjet στην Ισπανία. Η συμφωνία υπεγράφη στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Αμυντικής Βιομηχανίας (IDEF 2025) και καθορίζει τους ρόλους των δύο εταιρειών στην απόκτηση των αεροσκαφών από την ισπανική κυβέρνηση. Παράλληλα, η Ισπανία σχεδιάζει να προμηθευτεί 30 Hürjet για αντικατάσταση των παλαιών F-5, με την τελική σύμβαση να αναμένεται να υπογραφεί μέχρι το τέλος του 2025 και τις πρώτες παραδόσεις να ξεκινούν το 2028.
