Τι είναι το πρόγραμμα κοινής (βαλκανικής) ιστορίας;

Είναι γνωστό πως όποιος ελέγχει τη συνείδηση και το φαντασιακό των ανθρώπων και των λαών, αυτός μπορεί σχετικά εύκολα να ελέγξει και τους ίδιους τους ανθρώπους. Γι’ αυτό ιδιαίτερο ρόλο τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα παίζει η σύγκρουση γύρω από την ιστορία και τις κατευθύνσεις της. Αποφασιστικό ρόλο στην εδραίωση της νεοταξικής αντίληψης για τη διάλυση των εθνικών ταυτοτήτων παίζουν οι ιστορικοί, τα ιστορικά συγγράμματα, οι κατευθύνσεις που διοχετεύονται στα εκπαιδευτικά εγχειρίδια και βιβλία. Ιδιαίτερα σε συνθήκες γενικευμένης πολιτικής κρίσης και αδυναμίας παρέμβασης στην άμεση πολιτική, η ιστορία καθίσταται προνομιακός χώρος για την ιδεολογική και πολιτική διαμάχη.

Με πολιορκητικό κριό την «ανανεωτική αριστερά» και τη φιλελεύθερη δεξιά, η αποεθνικοποιητική αντίληψη της ιστορίας έχει καταλάβει δεσπόζουσα θέση στα Πανεπιστήμια και τις μεγάλες εφημερίδες. Αρκεί κανείς να δει τα ιστορικά τμήματα και τα ανάλογα βιβλία των Πανεπιστημίων, ή τα κυριακάτικα ένθετα των εφημερίδων, για να διαπιστώσει την έκταση της άλωσης του φαντασιακού του ελληνικού λαού και κυρίως των φοιτητών. Έτσι, επί παραδείγματι, τα τελευταία χρόνια, στα εκδιδόμενα από τους Πανεπιστημιακούς βιβλία πολλαπλασιάζονται όσα έχουν θέμα τον «εμφύλιο» στην Κατοχή, που έχει αντικαταστήσει  τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, ή τις… διώξεις κατά των «τσάμηδων» από τον «ελληνικό εθνικισμό». Αντίθετα,  βιβλία όπως του Χαριτόπουλου για τον Βελουχιώτη ή του Σβορώνου για τον αντιστασιακό χαρακτήρα της διαμόρφωσης του νεώτερου ελληνισμού, κυκλοφορούν εκτός των πανεπιστημιακών κυκλωμάτων.

Όμως, για να ολοκληρωθεί αυτή η στρατηγική της άλωσης, θα πρέπει να περάσει και στη δευτεροβάθμια ή την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Διότι εκεί διαμορφώνεται το αρχικό φρόνημα των Ελλήνων πολιτών. Και οι δημοσκοπήσεις των τελευταίων ετών δείχνουν πως οι μαθητές παραμένουν εξαιρετικά «εθνικιστές». Και όσο και αν «στρώνουν» μετά, με την πλύση εγκεφάλου στα Πανεπιστήμια, ωστόσο πάντα κάτι μένει. Κατά συνέπεια, προνομιακός στόχος είναι πλέον οι εκπαιδευτικοί της δευτεροβάθμιας και πρωτοβάθμιας καθώς και οι ίδιοι οι μαθητές. Γι’ αυτό και πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια τα προγράμματα, τα “projects” και η πίεση για την αλλαγή του περιεχομένου των εκπαιδευτικών βιβλίων, ή ακόμα και τη χρήση μη κρατικά ελεγχόμενων εγχειριδίων, διαδικασία που έχει προχωρήσει αρκετά. Ας θυμηθούμε, πριν δύο χρόνια, την προσπάθεια να εμφανιστεί στα διδακτικά βιβλία ο αγώνας της ΕΟΚΑ ως φασιστικός, από βιβλίο της ιστορίας, ή τη χρήση «βοηθημάτων», ιδιαίτερα στα ιδιωτικά σχολεία.

Οι προσπάθειες του CDRSEE για τη νεο-οθωμανική «συμφιλίωση» στα Βαλκάνια περιλαμβάνουν και την παρέμβαση στον χώρο της ιστορίας και των εκπαιδευτικών. Γι’ αυτό βασικός τομέας της δράσης του είναι το Πρόγραμμα Κοινής Ιστορίας (Joint History Project, JHP). Σύμφωνα με τους υπεύθυνους του προγράμματος, το JHP «φέρνει κοντά καθηγητές απ’ όλες τις χώρες τις Ν.Α. Ευρώπης, οι οποίοι συζητούν τους τρόπους με τους οποίους η ιστορία χρησιμοποιείται για να επηρεάσει τις πολιτικές και κοινωνικές σχέσεις στην περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης».

Η πρώτη συνάντηση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο διεθνούς συνεδρίου για την ιστορία της Ν.Α. Ευρώπης που οργανώθηκε στη Χάλκη το 1999. Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται κυρίως από την αμερικανική κυβερνητική υπηρεσία US AID, το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών, αλλά και από το ίδιο το αμερικανικό (Department of State) και το βρετανικό (Foreign Office) ΥΠ.ΕΞ και άλλα «ευαγή» ιδρύματα.

Το πρόγραμμα διευθύνεται από δύο επιτροπές, μία ακαδημαϊκή και μία για την «διδασκαλία της ιστορίας». Από ελληνικής πλευράς, στην πρώτη συμμετέχουν οι Πασχάλης Κιτρομηλίδης, ο  Ιωάννης Κολιόπουλος και η Όλγα Κατσιαρδή-Χέρινγκ και στη δεύτερη, τη θέση της προέδρου κατέχει η Χριστίνα Κουλούρη, ενώ συμμετέχει η Άννα Φραγκουδάκη και η Θάλεια Δραγώνα. Γενικός υπεύθυνος του προγράμματος εκ μέρους του Κέντρου για τη Δημοκρατία και τη Συμφιλίωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη είναι ο Κώστας Καρράς.

Το πρόγραμμα αφορά 11 χώρες: Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Κύπρο, Ελλάδα, ΠΓΔΜ, Σερβία-Μαυροβούνιο-Κοσσυφοπέδιο, Σλοβενία και Τουρκία. Εστιάζει κυρίως στις ακόλουθες ομάδες: καθηγητές ιστορίας στα δημόσια και τα ιδιωτικά σχολεία, μαθητές, καθηγητές πανεπιστημίου, προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές, μη κυβερνητικές οργανώσεις που ενεργοποιούνται στους τομείς της ιστορίας και της εκπαίδευσης και υπουργεία Παιδείας. Πραγματοποιούνται πολυάριθμα σεμινάρια με τη συμμετοχή των ομάδων που προαναφέραμε, ενώ έχουν  πραγματοποιήσει ήδη μια σειρά από εκδόσεις.

Εδώ θα ασχοληθούμε με τις εκδόσεις αυτές που κλιμακώθηκαν σε δύο φάσεις. Η πρώτη αφορά τρία βιβλία, εκ των οποίων τα δύο έχουν εκδοθεί και στα ελληνικά, και καταγράφει την αντίληψη της ιστορίας που προωθεί το CDRSEE. Η δεύτερη είναι η δημιουργία οιονεί εκπαιδευτικών εγχειριδίων για την ιστορία και περιλαμβάνουν τέσσερα εγχειρίδια, για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και τα «Έθνη και Κράτη στη Ν.Α. Ευρώπη». Ο προσανατολισμός είναι διάφανος, ήδη από την επιλογή των τίτλων· παραδόξως δε, από την «κοινή ιστορική κληρονομιά» έχει απαλειφθεί το Βυζάντιο και όλα αρχίζουν –μήπως και τελειώνουν;– με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.