Ο ευρωπαϊκός Τύπος για το ευρωτουρκικό ντηλ στο προσφυγικό
του Βασίλη Στοϊλόπουλου
Όπως ήταν φυσικό η «ευρωπαϊκή λύση» για το προσφυγικό, που συμφωνήθηκε με την Τουρκία στις 18 Μαρτίου, μονοπώλησε το ενδιαφέρον των ευρωπαϊκών ΜΜΕ. Παρά τις επιμέρους επιφυλάξεις για τις παγίδες, τις παραλείψεις, τις προκλήσεις και τις πολλές τεχνικές δυσκολίες εφαρμογής της συμφωνίας, που προβλέπει την ανταλλαγή προσφύγων/μεταναστών μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας και ΕΕ, αυτό που προσπάθησαν κατ’ αρχάς τα γερμανικά ΜΜΕ ήταν να αναγάγουν το ευρωτουρκικό ντηλ made in Germany, σε θρίαμβο της Μέρκελ, χωρίς την οποία αυτός ο «γεωπολιτικός ηράκλειος άθλος θα ήταν ακατόρθωτος» (FAZ). Κι αυτό, παρότι η συμφωνία σηματοδοτεί πρακτικά μια ξεκάθαρη αξιακή, γεωπολιτική και θεσμική υποχώρηση της Ε.Ε. που ουδεμία σχέση έχει με την μέχρι πρότινος μερκελική πολιτική των «ανοιχτών συνόρων» και της «κουλτούρας του καλωσορίσματος» (Willkommenskultur) και που εν τέλει θέτει μια ολόκληρη ήπειρο σε «στενή εξάρτηση» από τον Ερντογάν (ΝΖΖ). Μια πολιτική, που με αυταρέσκεια και έπαρση περί «ηθικού πλεονεκτήματος», επέβαλε για αρκετούς μήνες ως μοναδική διάσταση του προσφυγικού ζητήματος την αδιαμφισβήτητη ανθρωπιστική του πτυχή, ενώ παράλληλα δεν δίσταζε να καλωσορίσει στην Ευρώπη και να αναγάγει σε «σίγουρη χώρα» ακόμη και την αυταρχική Τουρκία.
Ενδεικτικό παράδειγμα απροκάλυπτης υμνολογίας στη Μέρκελ η συντηρητική FAZ: «Κάθε φορά φτιάχνει εξ αρχής γέφυρες με την ουσία των πραγμάτων. Παρότι δέκα χρόνια στην Καγκελαρία, μόνο τους τελευταίους 15 μήνες την γνωρίσαμε πραγματικά… Αυτή η καγκελάριος αντέχει στους κλυδωνισμούς, δεν την πιάνει ίλιγγος. Η θύελλα είναι το στοιχείο της». Δεν διστάζει μάλιστα να παρουσιάζει τη Γερμανία και σαν σωτήρα της Ελλάδας, την οποία γλύτωσε «από την καταστροφή και από τα χέρια του Πούτιν, εάν έχανε την ευκαιρία να ενεργήσει σαν “τίμιος διαμεσολαβητής” – σύμφωνα με την βισμαρκική ορολογία της σοφής πολιτικής της αυτοσυγκράτησης της Γερμανίας».
Πιο συγκρατημένη, η κεντροαριστερή-φιλελεύθερη die ZEIT εκτιμά ότι πρόκειται για «μια πολύ επικίνδυνη επιτυχία», καθώς «η Μέρκελ που για μεγάλο διάστημα προχώρησε σχεδόν μόνη της το ντηλ με την Τουρκία, θα καταστεί και υπεύθυνη για την επιτυχία ή την αποτυχία – ακόμη και αν όλοι οι 28 αρχηγοί κυβερνήσεων έχουν υπογράψει τη συμφωνία. Μελλοντικά, ένα μέρος της ευρωπαϊκού κύρους της Μέρκελ θα βρίσκεται στα χέρια της κυβέρνησης στην Άγκυρα». Στο ίδιο ύφος και το Spiegel, που επισημαίνει ότι η Μέρκελ «μπορεί να γιορτάσει την συμφωνία με την Τουρκία σαν δική της επιτυχία», όμως «έχει την ευθύνη αν αυτό το ντηλ θα λειτουργήσει πραγματικά».
Η Handelsblatt, που συμμερίζεται την άποψη ότι η συμφωνία «αξίζει μια ευκαιρία», εκτιμά, όπως άλλωστε και η γερμανίδα καγκελάριος, ότι θα «μειωθεί το κίνητρο για την παράνομη μετανάστευση». Πολλά εξαρτώνται όμως από το αν η Ελλάδα, που φορτώθηκε μόνη της ένα «ευρωπαϊκό πρόβλημα», θα καταφέρει, σε ρόλο μιας γιγαντιαίας «Νήσου Έλις» της Ευρώπης, να ανταπεξέλθει επιτυχώς σε τεράστιες, περίπλοκες και πρωτόγνωρες προκλήσεις, σε διοικητικό, οικονομικό, νομικό και ανθρωπιστικό επίπεδο. Στην προφανή αδυναμία της Ελλάδας που «δεν είναι προετοιμασμένη» για μια τέτοιου μεγέθους προσπάθεια επικεντρώνεται και η ουγγρική Magyar Nemzet, καταλήγοντας όμως στο αφοπλιστικό ερώτημα: «Για να είμαστε ειλικρινείς: Μπορεί κανείς τελικά σαν Ευρωπαίος, σαν κοινωνία σύγχρονων, ευσυνείδητων ανθρώπων να είναι προετοιμασμένος για ένα τέτοιο εμπόριο ανθρώπων;»
Η κεντροαριστερή Süddeutsche Zeitung του Μονάχου αφού διαπιστώνει ότι ακόμη «στην Ευρώπη ακούν την Άγκελα Μέρκελ», δεν κρύβει ότι «παρόλα αυτά, ο κίνδυνος να αποτύχει το σχέδιό της μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας είναι μεγάλος. Τα κράτη της ΕΕ ακολουθούν το σχέδιο της Μέρκελ. Όμως, αυτό είναι μόνο μια εικόνα της στιγμής… Μια ματιά στις λεπτομέρειες εξανεμίζει την ευφορία της Ευρώπης», ενώ δεν παραλείπει να υπενθυμίσει με ειρωνικό τρόπο ότι «ο Τούρκος πρόεδρος που οδηγεί τη χώρα του στη δικτατορία και στον εμφύλιο, θα γίνει ο φύλακας στη διακίνηση (προσφύγων) προς την Ευρώπη».
Αντίθετα, η γαλλική “Sud Ouest” επιτίθεται προσωπικά στη Μέρκελ ισχυριζόμενη ότι «εκπροσωπεί το πρόσωπο της Ευρώπης, που θα πρέπει να ντρέπεται», αφού προηγουμένως «ακολούθησε το δρόμο της μεγαλοψυχίας και τώρα έδωσε το σύνθημα της υποχώρησης… κι αυτό λέει πολλά για την άσχημη κατάσταση που βρίσκεται η ΕΕ». Κριτική στην ΕΕ ασκεί και η ολλανδική de Volkskrant, καθώς η Ευρώπη «πληρώνει και για τις δικές της παραλείψεις. Για τον ανεπαρκή έλεγχο των εξωτερικών της συνόρων… και για τη διχόνοια των κρατών-μελών της». Η Le Monde, αφού αναρωτιέται αν η «ευρωπαϊκή λύση» της Μέρκελ «είναι απόδειξη μιας ιστορικής ημέρας για την Ευρώπη», δίνει η ίδια και την απάντηση: «Σε κάθε περίπτωση, δεν ήταν μια ημέρα δόξας για την Ευρώπη. Γιατί η Ευρώπη μπλεγμένη σε μια προσφυγική κρίση που μέχρι τώρα δεν μπόρεσε να λύσει συλλογικά, αναγκάστηκε για μια ακόμη φορά να κάνει συμφωνία με την Άγκυρα, έναν δύσκολο εταίρο». Πιο επιθετικό το αριστερό γερμανικό περιοδικό Cicero αναφέρεται στην «καημένη Ευρώπη» που «πούλησε την ψυχή της και τώρα πρέπει να συμμαζέψει τα κομμάτια της», θέτοντας ευθέως το ερώτημα: «τι γίνεται με την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία και τη φίμωση του Τύπου», ενώ δεν δίστασε να ενημερώσει τους αναγνώστες του ότι «περισσότερο από όλους, η Γερμανίδα καγκελάριος πρόσεχε επαίσχυντα να μην εκνευρίσει τον συνεταίρο της Νταβούτογλου» που «απειλούσε να τινάξει το ντηλ στον αέρα».
Με δεδομένη την αντιμερκελική στάση της τσεχικής κυβέρνησης στο μεταναστευτικό, η MF Dnes της Πράγας διαπιστώνει ότι οι χώρες της Ευρώπης μπορεί να έδωσαν στη Τουρκία ότι αυτή απαιτούσε, «όμως, όχι αμέσως, αλλά αφού προηγουμένως αποσαφηνιστεί ότι η συμφωνία πράγματι είναι λειτουργική και ότι έχει σταματήσει η μαζική παράνομη μετανάστευση από τις τουρκικές ακτές προς την Ευρώπη». Ως άλλος μάντης κακών πάντως αναρωτιέται «τι θα γίνει αν η Τουρκία δεν λάβει την ευρωπαϊκή υποστήριξη που της υποσχέθηκαν». Μια παράμετρος που δεν ελήφθη υπόψη, ενώ είναι γνωστή άρνηση πολλών κρατών-μελών της ΕΕ, που δεν συγκαταλέγονται στη «λίστα των προθύμων» της Μέρκελ, να δεχτούν πρόσφυγες και βεβαίως ούτε τη δήλωση του κυβερνητικού εταίρου της Μέρκελ ότι «μια πλήρης ένταξη της Τουρκίας στη ΕΕ ή απόλυτα ελεύθερη βίζα (για Τούρκους πολίτες) δεν πρόκειται να υπάρξει με την CSU».
Στην αναξιοπιστία της Τουρκίας εστιάζει την προσοχή της και η γαλλική Midi Libre: «Κλείνουν τα σύνορα. Με έξι δισεκατομμύρια ευρώ στη Τουρκία η ΕΕ πληρώνει ένα πολύ υψηλό τίμημα για να φρενάρει το προσφυγικό ρεύμα. Ο συμβιβασμός μπορεί προσωρινά να αποσοβήσει την πολιτική ένταση. Όμως το τεράστιο ποσό προς την Άγκυρα δεν θα λύσει το πρόβλημα. Οι πρόσφυγες δεν θα εγκαταλείψουν την προσπάθειά τους. Θα αναλάβουν μεγαλύτερο ρίσκο για να ταξιδέψουν παράνομα στην Ευρώπη. Έκτος αυτού δεν υπάρχει κάποια εγγύηση για μια ικανοποιητική συνεργασία με την Τουρκία». Το ίδιο ακριβώς που εκτιμούν ακόμη και οι ψηφοφόροι της Μέρκελ, αφού, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, το 79% των Γερμανών δεν εμπιστεύεται την ασταθή και αυταρχική Τουρκία ότι θα τηρήσει τα συμφωνηθέντα.
Στην Τουρκία πάλι, φιλοκυβερνητικές εφημερίδες όπως η Takvim, με έκδηλο ενθουσιασμό ισχυρίστηκαν ότι «ο Νταβούτογλου υποχρέωσε την ΕΕ να υποκλιθεί». Άποψη, που δε συμμερίζεται η Τ24, μια από τις λίγες αντιπολιτευόμενες εφημερίδες, που επιμένει ότι πίσω από το ντηλ για το προσφυγικό δεν βρίσκεται η Ευρώπη αλλά η Γερμανία, εκτιμώντας παράλληλα ότι «τα χρήματα που θα πάρει η Τουρκία από την Ευρώπη δεν θα πάνε στο κρατικό προϋπολογισμό, αλλά θα καταλήξουν σε οργανώσεις που θα επιλέξει η τουρκική κυβέρνηση».
Το αν τελικά η «πραγματίστρια» πλέον Μέρκελ επιβιώσει πολιτικά και ηγηθεί της δύσκολης προσπάθειας να προστατεύσει την Ευρώπη από τους ποικίλους κινδύνους που απορρέουν από το προσφυγικό ζήτημα, χωρίς μάλιστα να ελέγχει (ή να έχει ουσιαστικό λόγο) τις αιτίες που το προκαλούν, θα φανεί τις επόμενες εβδομάδες και μήνες. Την ημέρα πάντως που με την συγκατάνευση της ελληνικής κυβέρνησης υπογράφονταν το άνευ σαφών εγγυήσεων και αμφισβητούμενης νομιμότητας και λειτουργικότητας ευρωτουρκικό ντηλ, στη Γερμανία δημοσιεύονταν δημοσκόπηση σύμφωνα με την οποία το 64% των Γερμανών αμφισβητεί την ορθότητα και το συνολικό πλαίσιο της «δύσκολης συμφωνίας» της 18ης Μαρτίου. Μια σειρά μάλιστα από ανθρωπιστικές οργανώσεις (Pro Asyl), αλλά και κόμματα που στήριζαν την Μέρκελ (Πράσινοι), δεν δίστασαν να χαρακτηρίσουν το ντηλ «ντροπή της Ευρώπης». Δικαιολογημένα άλλωστε, αφού το ενδεχόμενο μαζικών και αυθαίρετων απελάσεων από την Ελλάδα και καταπάτησης διεθνών συμβάσεων ή η μη λειτουργικότητα της συμφωνίας είναι πολύ πιθανό, καθώς μια ποικιλοτρόπως δοκιμαζόμενη, ταπεινωμένη και αδύναμη Ελλάδα, με μειωμένη εθνική κυριαρχία και ήδη χιλιάδες εγκλωβισμένους πρόσφυγες, αναλαμβάνει για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα μια πανθομολογουμένως «ηράκλεια προσπάθεια», φτιάχνοντας κατ’ αρχάς, μετά «το Νταχάου» της Ειδομένης και δεκάδες νέα «Hilton» στα Διαβατά και αλλού.
