Roger Scruton: Τρελοί, τσαρλατάνοι, ταραχοποιοί – διανοούμενοι της νέας αριστεράς

του Σπύρου Κουτρούλη 

Roger Scruton: Τρελοί, τσαρλατάνοι, ταραχοποιοί – διανοούμενοι της νέας αριστεράς, εκδόσεις Επίκεντρο, πρόλογος Ανδρέας Πανταζόπουλος, μετάφραση Άννα Δαμιανίδη, 2018.

Ο θάνατος πρόσφατα του Roger Scruton ήταν ευκαιρία να θυμηθούμε ένα έργο που κυκλοφόρησε όταν κυβερνούσε ο ΣΥΡΙΖΑ. Ο τίτλος προδιαθέτει για ένα έργο αδιάλλακτης πολεμικής. Όμως κατά την ανάγνωση του θα διαπιστώσουμε ότι ο λόγος του δεν είναι ούτε ακραίος, ούτε κατά κανόνα άστοχος. Από τον Χομπσμπάουμ, στον Σάρτρ, στον Φουκώ, στον Χάμπερμπας, στον Αλτουσέρ, στον Λακάν, στον Μπαντιού, στον Ζίζεκ και άλλους. Νομίζω ότι περισσότερο θεμελιωμένη είναι η κριτική που ασκεί στον Αλτουσέρ, στον Μπαντιού, στον Ζίζεκ. Αλλά και άλλες περιπτώσεις περισσότερο γνωστές γίνονται αντικείμενο κριτικής.

Για παράδειγμα, η πολιτιστική ηγεμονία που προτείνει ο Γκράμσι έναντι της πιο άμεσης λενινιστικής τακτικής, προϋποθέτει διανοούμενους που διακρίνονται από κομματική πειθαρχία, εγκαταλείπουν κάθε διάθεση για προσωπική αυτονομία και ακολουθούν με θρησκευτική ευλάβεια την κομματική γραμμή. Μια τέτοια περίπτωση είναι ο Γ. Λούκατς. Συγγραφέας ενός σημαντικού βιβλίου, του Ιστορία και ταξική συνείδηση θα το αποκηρύξει πρόθυμα όταν θα καταγγελθεί ως ιδεαλιστικό από τον Ζηνόβιεφ και τον Καμένεφ. Στο ίδιο έργο σε ιδιαίτερο κεφάλαιο θα καταδικάσει την Ρόζα Λούξεμπουργκ για την κριτική της στο Λένιν όσον αφορά τις απόψεις του για την κατάργηση της δημοκρατίας. Αλλά και ο ίδιος ασκεί κριτική στην αστική δημοκρατία με επιχειρήματα που θα πάρει από το Εβραϊκό Ζήτημα του Μαρξ. Το εντυπωσιακό είναι πως ο Γ. Λούκατς καταγόταν από μεγαλοαστική οικογένεια της Αυστρίας. Ο πατέρας του μεγάλος τραπεζίτης είχε βραβευθεί από τον αυτοκράτορα για τις υπηρεσίες του.

Δεν θα συμφωνήσω με πολλά σημεία της κριτικής που ασκεί στον Φουκώ, στον Αντόρνο και στον Χορκχάιμερ ειδικά για τις ενστάσεις τους ως προς τον διαφωτισμό, την τεχνική και την εργαλειακή ορθολογικότητα. Όμως σημαντική είναι η εμμονή του με το κράτος δικαίου, εγγύηση των δικαιωμάτων όσων διαφωνούν: “το κράτος δικαίου δεν είναι απλό επίτευγμα, ώστε να το συγκρίνουμε με τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα κάποιου αντίπαλου πολιτικού καθεστώτος. Είναι το sine qua non της πολιτικής ελευθερίας, υπάρχει μόνο εκεί όπου η δικαιοσύνη είναι ανεξάρτητη από την εκτελεστική εξουσία και είναι σε θέση να την ελέγξει δικαστικά. Χωρίς κράτος δικαίου η αντιπολίτευση δεν έχει καμία εγγύηση για την ασφάλεια της – και όπου η αντιπολίτευση δεν έχει καμία εγγύηση για την ασφάλεια της – και όπου η αντιπολίτευση είναι απροστάτευτη, εξαφανίζεται. Κυβέρνηση χωρίς αντιπολίτευση δεν διαθέτει τα μέσα να διορθώσει τα λάθη της ή ακόμη και να καταλάβει ότι τα διαπράττει- τέτοιο, πράγματι, είναι το είδος των κυβερνήσεων που εισήγαγαν τα αριστερά καθεστώτα, εκεί όπου κατέλαβαν την εξουσία πραξικοπηματικά ή με επανάσταση” (σελ. 318, 319).