του Κώστα Κατσιφαράκη, από το Άρδην τ. 94, Αύγουστος-Οκτώβριος 2013
Η εισροή και η συσσώρευση λαθρομεταναστών στη χώρα μας είναι ένα σύνθετο και δυσεπίλυτο πρόβλημα, με κοινωνικές, ανθρωπιστικές, οικονομικές και εθνικές πτυχές. Για αρκετά χρόνια η πολιτική ηγεσία του τόπου προσπαθούσε να το εξωραΐσει ή να το υποβαθμίσει. Κρύβοντας το κεφάλι στην άμμο, δεν ανέπτυξε ορθολογική μεταναστευτική πολιτική, υπέγραψε μάλιστα τη συνθήκη «Δουβλίνο ΙΙ», που παγιδεύει στην Ελλάδα όσους επιχειρούν να περάσουν σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και όσες φορές η ελληνική πολιτική ηγεσία επιχείρησε να πάρει κάποια μέτρα, το έκανε σπασμωδικά, αναποτελεσματικά και απάνθρωπα, όπως στην περίπτωση των στρατοπέδων του κ. Δένδια. Η στάση της ανοχής στη λαθρομετανάστευση στηρίχθηκε, αν δεν υπαγορεύθηκε, από οικονομικούς παράγοντες, θιασώτες της πιο ακραίας εκδοχής της παγκοσμιοποίησης, που βλέπουν τους μετανάστες σαν φθηνό εργατικό δυναμικό για κάθε χρήση και σαν μέσο πίεσης για τη φαλκίδευση των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Τέλος, στήριξη έδωσε μια μερίδα «πνευματικών» ανθρώπων, με «προοδευτικές», «σύγχρονες», «φιλάνθρωπες» κ.τ.τ. απόψεις, που ανήγαγε την «πολυπολιτισμικότητα» σε ύψιστο πρότυπο και κατακεραύνωνε όποιον τολμούσε να εγείρει αντιρρήσεις στην ανεξέλεγκτη εισροή μεταναστών ως καθυστερημένο, απάνθρωπο, ρατσιστή, εθνικιστή, ακροδεξιό και διάφορα παρόμοια. Η μερίδα αυτή, με την ισχυρή πρόσβαση που έχει στα ΜΜΕ, συντέλεσε ουσιαστικά στη δημιουργία κλίματος ανοχής της λαθρομετανάστευσης σε ευρύτερα στρώματα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.
Πλέον όμως οι αρνητικές πτυχές της ανεξέλεγκτης εισροής λαθρομεταναστών δεν μπορούν να κρυφτούν κάτω από το χαλί, καθώς ολόκληρες περιοχές της Αθήνας και άλλων πόλεων έχουν γκετοποιηθεί ή υποβαθμιστεί δραματικά και η εγκληματικότητα έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Συνέπεια αυτών είναι και η δραματική αύξηση των ποσοστών της δήθεν αντισυστημικής «Χρυσής Αυγής». Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτό το μόρφωμα έχει μεγαλύτερη απήχηση σε φτωχές συνοικίες, όπου οι κάτοικοι, και μάλιστα οι ηλικιωμένοι και οι ανήμποροι, φοβούνται πραγματικά να κυκλοφορήσουν μόνοι τους. Σε όλα αυτά προστέθηκε πρόσφατα και η οικονομική κρίση, που περιορίζει τη δυνατότητα αξιοπρεπούς επιβίωσης και των Ελλήνων και των μεταναστών.
Η χάραξη και εφαρμογή σωστής μεταναστευτικής πολιτικής είναι πλέον αδήριτη ανάγκη. Πρέπει λοιπόν αμέσως: α) να τεθούν ξεκάθαροι στόχοι, β) να εκτιμηθεί ορθά η υπάρχουσα κατάσταση και οι παράγοντες που την επηρεάζουν, γ) να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις διάφορων ενεργειών και δ) να επιλεγούν και να εφαρμοσθούν οι καλύτερες δυνατές λύσεις.
Κατά τη γνώμη μου, στόχοι της μεταναστευτικής πολιτικής πρέπει να είναι: α) η τόνωση της οικονομίας της χώρας, β) η μερική αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος, γ) η διατήρηση του ελληνικού πολιτισμικού πλαισίου, δ) η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και ε) η αξιοπρεπής αντιμετώπιση των μεταναστών, έτσι ώστε όσοι τελικά παραμείνουν να γίνουν καλοί Έλληνες πολίτες, ενώ, όσοι φύγουν, να επιστρέψουν στις πατρίδες τους με φιλικά συναισθήματα για την Ελλάδα. Παράλληλα θα πρέπει να επιδιώκεται η περιστολή των μορφών εγκληματικότητας που σχετίζονται με τη λαθρομετανάστευση.
Αν αυτοί είναι οι στόχοι, τότε η επίτευξή τους έχει μια βασική προϋπόθεση: τον περιορισμό του αριθμού των λαθρομεταναστών. Άρα η ανοχή στη λαθρομετανάστευση είναι λανθασμένη. Πιστεύω ότι, εκτός από λανθασμένη είναι και απάνθρωπη, για τους ακόλουθους λόγους:
α) Συντελεί στην οικονομική εξαθλίωση τόσο των μεταναστών, όσο και του εγχώριου εργατικού δυναμικού και υπονομεύει τα εργασιακά δικαιώματα.
β) Ευθύνεται εις μεγάλο βαθμό για την αύξηση της εγκληματικότητας και μάλιστα κυρίως σε βάρος των κατοίκων φτωχότερων περιοχών. Γνωρίζω ότι κάποιοι, καλοπροαίρετα ίσως, αρνούνται να δουν τη σχέση λαθρομετανάστευσης-εγκληματικότητας. Όμως τα στατιστικά στοιχεία είναι αμείλικτα και οι λόγοι προφανείς: 1) Αν κάποιος είναι πεινασμένος και δεν αισθάνεται κανέναν κοινωνικό έλεγχο, μπορεί να φθάσει εύκολα σε εγκλήματα, που ούτε θα περνούσαν από το μυαλό του, αν έμενε στον τόπο καταγωγής του. Ακόμη πιο εύκολα εντάσσεται σε εθνοτικά εγκληματικά δίκτυα, που του παρέχουν κάποιου είδους προστασία 2) Υπάρχουν ήδη οργανωμένα εθνοτικά δίκτυα εγκληματιών, που εκμεταλλεύονται και τους ίδιους τους ομοεθνείς τους. Ποια πιθανότητα έχει μια κοπέλα από τη Νιγηρία, π.χ., να ξεφύγει από τη μοίρα που της ετοίμασε το εγκληματικό δίκτυο το οποίο την κουβάλησε στην Ελλάδα;
γ) Εξυπηρετεί τα σχέδια των σύγχρονων δουλεμπόρων, διευκολύνοντας τη δουλειά τους, περιορίζοντας τους σχετικούς κινδύνους και αυξάνοντας τα κέρδη τους. Έτσι τους δίνει πρόσθετο κίνητρο να συνεχίσουν το απάνθρωπο έργο τους.
δ) Διαλύει την κοινωνική συνοχή, που αποτελεί σωσίβιο για τους πιο αδύνατους και ανάχωμα στις ανεξέλεγκτες δυνάμεις της αγοράς.
Από την άλλη πλευρά, η κακομεταχείριση των λαθρομεταναστών, εκτός από ανήθικη, είναι κυριολεκτικώς αντεθνική, ή, για όσους εκνευρίζονται από τον όρο αυτό, αντίθετη με τα βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα συμφέροντα της χώρας. Ο λόγος είναι πολύ απλός: Κατασκευάζει εχθρούς της Ελλάδας. Αν όσοι υφίστανται κακομεταχείριση μείνουν στη χώρα, θα είναι πιο ευεπίφοροι σε κάθε είδους εγκληματική πράξη εις βάρος των κατοίκων της. Αν γυρίσουν στη χώρα τους, θα δημιουργήσουν εχθρικό κλίμα για την Ελλάδα. Αυτό ίσως φαίνεται σε κάποιους δευτερεύον, στην πραγματικότητα όμως δεν είναι. Για παράδειγμα, η δήλωση των Αράβων πρεσβευτών ότι, όποιος κτυπήσει την Αθήνα είναι εχθρός των Αράβων, είχε ίσως μεγαλύτερη συμβολή στην ασφάλεια των ολυμπιακών αγώνων του 2004 από κάποια πανάκριβα συστήματα ασφαλείας, που αγοράσθηκαν, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκαν. Επιπλέον, ο τουρισμός βασίζεται στην εικόνα που έχουν οι ξένοι για τη χώρα και το αν θα την ξαναεπισκεφθούν εξαρτάται από το πόσο ικανοποιημένοι έμειναν στην πρώτη επίσκεψή τους. Αναφέρω, ως χαρακτηριστικό παράδειγμα, την περίπτωση ξένου συνέδρου επιστημονικού συνεδρίου, που συνελήφθη κατά λάθος σε επιχείρηση-σκούπα της αστυνομίας, λόγω του μελαψού του χρώματος. Μάλλον δεν θα είναι ο μεγαλύτερος υποστηρικτής του ελληνικού τουρισμού μετά το γεγονός αυτό. Τέλος, η κακομεταχείριση των μεταναστών δίνει επιχειρήματα σε όσους θέλουν να βλάψουν την Ελλάδα για άλλους λόγους.
Με βάση τα παραπάνω, πιστεύω ότι η ελληνική πολιτεία πρέπει να κινηθεί άμεσα προς τις ακόλουθες κατευθύνσεις:
α) Περιφρούρηση των συνόρων, χερσαίων και θαλάσσιων. Ο φράκτης στον Έβρο έδειξε ότι το μέτρο αυτό έχει αποτέλεσμα.
β) Επιβολή αυστηρότατων ποινών στους Έλληνες και ξένους δουλεμπόρους (που να περιλαμβάνουν και δήμευση της περιουσίας τους).
γ) Επαναδιαπραγμάτευση της συνθήκης Δουβλίνο ΙΙ και αξιοποίηση ανθρωπιστικών οργανώσεων ευρωπαϊκών χωρών για την επίτευξη του σκοπού αυτού.
δ) Πίεση προς την Τουρκία, ώστε να πάψει να διευκολύνει την προώθηση λαθρομεταναστών στη χώρα μας.
ε) Διευκόλυνση του επαναπατρισμού, με πλήρη απλοποίηση των σχετικών διαδικασιών και συνεργασία με τις χώρες προέλευσης.
στ) Ορθολογική πολιτική παροχής ελληνικής υπηκοότητας, που: 1) να είναι δίκαιη για όσους ξένους ζουν νόμιμα στη χώρα και να λειτουργεί ως επιβράβευση όσων εντάσσονται στο πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο και 2) να μη λειτουργεί ως πρόσθετο κίνητρο για προσέλκυση λαθρομεταναστών. Συνεπώς δεν μπορεί να είναι μια αυτόματη διαδικασία, αλλά πρέπει να έχει σαφείς και ελέγξιμες προϋποθέσεις.
Υποστηρίζουν κάποιοι ότι η απόδοση υπηκοότητας θα ωφελήσει την οικονομία, διότι θα περιορίσει τη μαύρη εργασία. Αυτοί μάλλον συγχέουν την υπηκοότητα με την άδεια εργασίας. Η μαύρη εργασία θα περιοριστεί μόνον αν υπάρξει σοβαρός έλεγχος. Αλλιώς, ο Αλβανός που ξεφορτώνει νύχτα κινέζικα προϊόντα την ίδια δουλειά θα κάνει, ακόμη και αν αποκτήσει ελληνική υπηκοότητα. Παρέα, ίσως πλέον, με κάποιον νεόπτωχο Έλληνα.
ζ) Παιδεία με στόχο τη διατήρηση του ελληνικού πολιτισμικού πλαισίου και της κοινωνικής συνοχής. Αυτά τα δύο συνδέονται στενά στην περίπτωση της Ελλάδας, διότι δεν υπάρχει άλλο συνεκτικό στοιχείο εκτός από το πολιτισμικό. Ούτε οικονομική ισχύ μπορούμε να προβάλλουμε, ούτε πολιτική (όπως ακόμη μπορούν οι Η.Π.Α.). Επομένως, και αντίθετα με τα όσα διατείνονται οι υποστηρικτές της «πολυπολιτισμικότητας», οφείλουμε να προβάλλουμε τον πλούτο της ελληνικής ιστορίας, της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού, τονίζοντας παράλληλα την αλληλεπίδραση με άλλα έθνη και πολιτισμούς. Όχι να διαγράψουμε την αρχαία ή τη βυζαντινή μας ιστορία, αλλά να ερμηνεύσουμε σωστά την οικουμενικότητα του Μ. Αλεξάνδρου και το ότι λαϊκός ήρωας του βυζαντινού ελληνισμού ήταν ο Διγενής Ακρίτας. Στόχος δεν πρέπει να είναι το να καταργηθούν οι εθνικές γιορτές στα σχολεία μας, αλλά το να απαγγείλει συνειδητά τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» ή το να υποδυθεί τον ρόλο του Υψηλάντη σε μια σχολική παράσταση ένας αλλογενής μαθητής.
Κλείνω με ένα σχόλιο για όσους υπέρμαχους της ανεξέλεγκτης οικονομίας της αγοράς εξακολουθούν να υποστηρίζουν ότι οι νόμοι της θα λύσουν και το πρόβλημα της λαθρομετανάστευσης. Πριν την έναρξη της οικονομικής κρίσης διατείνονταν ότι, όταν πάψουν να υπάρχουν δουλειές, θα σταματήσει και η εισροή οικονομικών μεταναστών. Όμως οι δουλειές περιορίστηκαν πολύ, η ανεργία καλπάζει και οι αμοιβές έχουν απίστευτα κατρακυλήσει, αλλά η εισροή λαθρομεταναστών δεν έχει σταματήσει. Απλώς έφυγαν κάποιοι από τους παλαιότερους νόμιμους μετανάστες, οι οποίοι είχαν ενταχθεί κοινωνικά και πολιτισμικά και αποτελούσαν πλούτο για τη χώρα. Άρα οι θέσεις των πιστών της ανεξέλεγκτης οικονομίας της αγοράς αποδείχθηκαν λανθασμένες και στον τομέα αυτό.
* καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ.
