Ούτε ύφεση ούτε ανάπτυξη
Κι ενώ οι περισσότεροι, σχεδόν απεγνωσμένα, αναζητούν το σχέδιο που θα φέρει ανάπτυξη, μια άλλη πρόταση, μια νέα θεωρία, ένας νέος τρόπος ζωής που προτείνουν ερευνητικά ινστιτούτα, επιστήμονες, στοχαστές και κινήματα πολιτών είναι όχι μόνο γεγονός, αλλά μετατρέπεται σε γενικότερο κοινωνικό πειραματισμό, αναζητώντας διέξοδο από τη σημερινή κρίση.
Η πρόταση της απο-ανάπτυξης είναι απλή: «Μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα χωρίς να χρειάζεται να παράγουμε και να καταναλώνουμε όλο και περισσότερο. Διαχωρίζοντας τις ανάγκες από τις επιθυμίες μας και υιοθετώντας μια εθελούσια ολιγάρκεια, μπορούμε να επιβάλουμε σταδιακά μια σμίκρυνση της οικονομίας, που με σωστή διαχείριση όχι μόνο δεν θα αυξήσει την ανεργία και τη φτώχεια, αλλά θα βελτιώσει την ποιότητα της ζωής μας».
Τρίκαλα-Πήλιο
«Η επιλογή που έχουμε να κάνουμε σήμερα είναι μεταξύ μιας ανεξέλεγκτης ύφεσης και μιας ελεγχόμενης και βιώσιμης απο-ανάπτυξης», μας λένε από τη νεοϊδρυθείσα Κίνηση για την Αποανάπτυξη Τρικαλινών Πολιτών (http://apo koinou.com). Προτείνουν «επιστροφή στην τοπική παραγωγή και διάθεση προϊόντων, αποφυγή των μεγάλων οικονομικών μονάδων, προώθηση εναλλακτικών μορφών συναλλαγής, αμεσοδημοκρατικές κοινότητες ανθρώπων». Ηδη οι άνθρωποι της Κίνησης έχουν περάσει στην πράξη και το εγχείρημά τους λέγεται «Ανταμικό», ένας αυτοδιαχειριζόμενος αγρός, βιολογικής καλλιέργειας, εμβαδού 4 στρεμμάτων, του οποίου ένα μέρος προορίστηκε για τις ατομικές καλλιέργειες, ενώ το υπόλοιπο αποτελεί τη συλλογική καλλιέργεια που αποσκοπεί στη δημιουργία τράπεζας σπόρων, και όλοι μαζί συναποφασίζουν για τον τρόπο λειτουργίας του αγρού.
Παραδίπλα, στο Πήλιο, μια άλλη πρωτοβουλία πολιτών προσπαθεί να δημιουργήσει τις συνθήκες για να αναδειχθεί ο «απο-αναπτυξιακός» τρόπος ζωής, με σύνθημα «μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα καταναλώνοντας λιγότερα», αρκεί να είμαστε εγκρατείς, να επιδιώκουμε την ποιότητα στηριζόμενοι στα φυσικά-συλλογικά-κοινωνικά αγαθά, να μην τρέχουμε πίσω από το χρήμα, να αφήσουμε όσοι μπορούμε τη μιζέρια και την εικονική ζωή των πόλεων και να «επανατοπικοποιηθούμε» με δημιουργική εγκατάσταση και ομαδικότητα.
Η οικοκοινότητα Πηλίου για την απο-ανάπτυξη «Η οικοκοινότητα του Πηλίου (http://topikopoiisi.blogspot.gr) δεν είναι μια χωρική κοινότητα», μας εξηγεί ο Γιώργος Κολέμπας, πρώην εκπαιδευτικός και νυν οικο-γεωργός στο Πήλιο. «Εχουν έρθει αρκετές οικογένειες ή ζευγάρια νέων ανθρώπων και έχουν εγκατασταθεί σε απομακρυσμένα αγροκτήματα σε διάφορες κοινότητες, του νότιου Πηλίου κυρίως.
»Κάποιοι που είναι πιο κοντά κάνουν από κοινού και περιοδικά, από κτήμα σε κτήμα, κάποιες μαζεμένες δουλειές που έχει ο καθένας. Μερικοί έχουν κάνει συνεργατικές ελιάς για καλλιέργεια και συγκομιδή αγορασμένων, νοικιασμένων ή παρατημένων ελαιώνων, άλλοι συνεργατική καλλιέργειας και μεταποίησης ντομάτας. Κάποιοι που είναι ταυτόχρονα χειροτέχνες και μελισσοκόμοι αλληλοβοηθιούνται στη μεταφορά των μελισσών και στην εξαγωγή του μελιού κ.λπ. Ολοι μαζί βέβαια οργανώνουμε τις τοπικές οικογιορτές στον Βόλο (http://oikogio rtivolos.blogspot.de/), την αυτόνομη λαϊκή του Βόλου (http://autonomi laiki.blogspot.gr/), ενώ πολλοί από εμάς συμμετέχουμε με προϊόντα διατροφής και χειροτεχνίας στο Δίκτυο Ανταλλαγών Μαγνησίας (http:// www.temmagnisia.gr/)».
Αλληλέγγυα οικονομία
Ο Γιώργος Κολέμπας έχει εκδώσει πρόσφατα με τον Γιάννη Μπίλλα, βιοκαλλιεργητή από τα Τρίκαλα και μέλος της Κίνησης Πολιτών για την Αποανάπτυξη, το βιβλίο: «Τοπικοποίηση, από το παγκόσμιο στο τοπικό».
«Οταν εκδόθηκε στα ελληνικά το βιβλίο του Σερζ Λατούς “Το στοίχημα της απο-ανάπτυξης”, διαπιστώσαμε ότι η τοπικοποίηση είναι στην ουσία μια στρατηγική με την οποία μπορούμε να περάσουμε σε μετακαπιταλιστικές κοινωνίες απο-ανάπτυξης», μας λέει. «Αρκεί να υλοποιούμε ήδη από τώρα εγχειρήματα που στοχεύουν όχι στο κέρδος αλλά στην ικανοποίηση των αναγκών των τοπικών κοινωνιών με ντόπιους πόρους και πηγές ενέργειας και δίκαιες ανταλλαγές. Να στηριχτούμε δηλαδή στην κοινωνική, αλληλέγγυα, συνεργατική οικονομία.
«Ανταμικό», η πρόταση στα Τρίκαλα Μήπως όλα αυτά ακούγονται ρομαντικά κι ανέφικτα σε έναν κόσμο όπου αποφασίζουν οι ισχυροί και όλα εξαρτώνται από την παγκοσμιοποιημένη ανάπτυξη; «Η μεγαλύτερη ουτοπία είναι η πρόταση της παγκόσμιας οικονομικής και πολιτικής ελίτ», υποστηρίζει ο Γιώργος Κολέμπας. «Η αέναη “ανάπτυξη” (οικονομική μεγέθυνση, άπειροι πόροι, τεχνολογική καινοτομία και αγοραία επιστήμη, ευημερία με αύξηση της κατανάλωσης κ.λπ.) σκοντάφτει στα όρια που βάζει το πεπερασμένο πλανητικό σύστημα. Αυτό το ξέρουν πια και γι’ αυτό και προτείνουν τη λιτότητα, μόνο που την προτείνουν για τους πολυπληθείς από κάτω και όχι συνολικά για το σύστημα και τους από πάνω, ώστε να υπάρχει κοινωνική και οικολογική δικαιοσύνη».
Με αγάπη από Καταλονία
«Ολα γίνονται χάριν της ανάπτυξης και του χρήματος, αυτή είναι και η αιτία, όμως, της κρίσης. Οπότε βρισκόμαστε μπροστά σε μια παράδοξη, οξύμωρη κατάσταση. Προσπαθούμε να επιλύσουμε ένα πρόβλημα, τονώνοντας τις αιτίες που το προκάλεσαν», μας λέει ο Γιώργος Καλλής, καθηγητής του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, του Ινστιτούτου ICREA και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας για την απο-ανάπτυξη. «Η θεωρία της απο-ανάπτυξης προτείνει να επανακτήσουμε εκείνους τους τρόπους οικονομικής και κοινωνικής συναλλαγής οι οποίοι δεν είναι χρηματικοί και δεν βασίζονται στην οικονομία της αγοράς».
Και πώς μπορεί να εφαρμοστεί η θεωρία της απο-ανάπτυξης; Υπάρχουν τοπικές κοινωνίες που λειτουργούν με μη καπιταλιστικά μοντέλα;
«Υπάρχουν παραδείγματα τέτοιου τύπου. Αγρο-οικολογικοί συνεταιρισμοί παραγωγών και καταναλωτών, συλλογική στέγαση, συστήματα άμεσης ανταλλαγής και εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, εναλλακτικά νομίσματα.
»Στην Καταλονία (τα έχει καταγράψει στο ντοκιμαντέρ “Φόρος τιμής στην Καταλονία” ο διεθνούς φήμης κοινωνιολόγος Μανουέλ Καστέλς), στην Ιταλία, στη Γαλλία, στην Αγγλία, στην Αργεντινή και στην Κολομβία, υπάρχουν παρόμοιες πρωτοβουλίες, οι οποίες αναπτύσσονται στο πλαίσιο της κρίσης και απαντούν στην αποτυχία της οικονομίας της αγοράς να καλύψει βασικές ανθρώπινες ανάγκες», μας ενημερώνει ο Γιώργος Καλλής, ενώ στην καίρια ερώτηση τι θα συμβεί με το έλλειμμα και το χρέος σε περίπτωση εφαρμογής της απο-ανάπτυξης, καίρια απαντά: «Μα δεν μπορούμε να ζητούμε διαρκώς από την οικονομία να αυξάνει για να ξεπληρώνουμε τόκους του παρελθόντος βάσει δανείων που προϋπέθεταν ότι η οικονομία θα αυξάνει. Η οικονομία δεν είναι δυνατόν να αυξάνει επ’ αόριστον σε έναν πλανήτη με φυσικά όρια. Μπορούμε να παίρνουμε ό,τι δάνεια θέλουμε από το μέλλον και να βάζουμε ό,τι επιτόκια θέλουμε, αυτό δεν σημαίνει ότι ο πλανήτης θα υπακούσει στις επιθυμίες μας».
Θεωρητικός φυσικός υψηλών ενεργειών, ο οποίος συμμετείχε στο CERN, και μουσικός στους «Χαΐνηδες», ο Δημήτρης Αποστολάκης, υποστηρικτής της θεωρίας της απο-ανάπτυξης, τη συμπυκνώνει με το δικό του τρόπο, λέγοντάς μας: «Καλούμαστε να φτιάξουμε έναν οραματικό κόσμο που θα έχει αυτόνομες, αυτοθεσμιζόμενες κοινότητες, ισχυρώς αλληλεπιδρώσες, έναν κόσμο που να μην παράγει αλλά να δημιουργεί, δίχως σχέσεις εξάρτησης και εξουσίας. Αυτό δεν είναι ουτοπία, είναι διαδρομή, εξέλιξη. Η ζωή μας δεν καθορίζεται τόσο από τους δείκτες ανάπτυξης όσο από τις ουτοπίες μας, που καθορίζουν τη δράση μας σαν αντανάκλαση μιας απάντησης στο υπαρξιακό ερώτημα».
