Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ

“Υπάρχουν προϋποθέσεις για μια καινούργια άνοιξη”

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό φόρουμ απέκτησε ημερομηνία γέννησης.

Οι δεκάδες ανθρώπων κάθε ταυτότητας, εθνικής, κοινωνικής, φυλετικής, με έναν απίστευτο πλούτο διαφορετικών ευαισθησιών συναντήθηκαν στις πολεμίστρες της fortezza, συζήτησαν γύρω από διαφορετικά τραπέζια και κατέληξαν ότι χρειαζόμαστε έναν χώρο για να συναντιόμαστε και να οργανώνουμε από κοινού την πολιτική δράση· και το όνομα αυτού, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ (ESF).

Οι αριθμοί επιβεβαιώνουν ότι μια νέα εποχή για το ευρωπαϊκό πολιτικό γίγνεσθαι αυξάνει τις πιθανότητες εκκόλαψής της στις μέρες που έρχονται. Οι φόβοι που είχαν εκφραστεί, ότι δεν πρόκειται παρά για μια αντανάκλαση του παλιού κόσμου, μια περιφερόμενη ομάδα πολιτικών Rom που πήρε στο κατόπι τους ισχυρούς του κόσμου μέχρι να εξαντληθεί φυσικά ή πολιτικά, αποδείχθηκαν αβάσιμοι.

Οι εκτιμήσεις ότι το μεγάλο θύμα της 11ης Σεπτεμβρίου θα είναι το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης δεν επιβεβαιώθηκαν. Φαίνεται ότι οι κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται στην Ευρώπη της οικονομικής ύφεσης δεν βρίσκουν αντανάκλαση μόνο στην άνοδο της λαϊκιστικής, άκρας δεξιάς, αλλά συντελούν στην εμφάνιση ενός αριστερού πόλου, διαμορφώνοντας σοβαρές πιθανότητες να οδηγήσουν στην εμφάνιση ενός νέου, αριστερού ριζοσπαστικού λόγου.

Το “καινούργιο” εκρήγνυται με δύο συνθήματα που οριοθετούν, για την ώρα, τη συλλογική αυτή οντότητα: Η θέση “Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός”, που δίνει έμφαση στο “εφικτός” και στον ρόλο του καθενός μας σ’ αυτή την απόπειρα. Η άρνηση, “Not in our name”, που στοχεύει στο κέντρο την αυτό-νομιμοποίηση της παγκοσμιοποίησης των επικυρίαρχων.

Αναρωτιόμαστε –εύλογα– μαζί σας αν αυτά είναι αρκετά ως βάση του κινήματος. Όμως, μιλάμε για κίνημα και όχι για μια πολιτική οργάνωση και ο αριθμός των ανθρώπων που κινητοποιεί είναι“αυτό που κινείται” στο κοινωνικό, πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο. Οι αποκρυσταλλώσεις για τα κινήματα είναι οι σταθμοί και όχι η αφετηρία. Το κρίσιμο είναι να θέτει τα ερωτήματα και να προάγει τις διεργασίες για μια ή πολλές απαντήσεις.

Από την άποψη αυτή στη Φλωρεντία συνυπήρχαν ο ιδεολογικός πλούτος με τη μιζέρια, ο ξύλινος λόγος με τις απόπειρες για έναν λόγο διαφορετικό, οι παραδοσιακές θεματικές δίπλα σε νέες αναζητήσεις. Οι καλές (και οι κακές) παραδόσεις του Μάη του ’68 ή του οικολογικού-εναλλακτικού κινήματος σε ένα τοπίο διαφορετικό: Ο σοσιαλδημοκρατικός συμβιβασμός αποσύρεται από το προσκήνιο αφήνοντας πίσω του ανοιχτές πληγές τα συντρίμμια του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου της μεταπολεμικής Ευρώπης. Οι ογκόλιθοι των Κ.Κ. προσπαθούν ταυτόχρονα να απαλλαγούν από τον εκλιπόντα παράδεισο και να ανιχνεύσουν το σήμερα. Το ιταλικό παράδειγμα είναι ίσως το πιο σαφές: Η Ιταλία είναι σε ευρωπαϊκό επίπεδο το πολιτικό παρατηρητήριο της εποχής μας. Η συνύπαρξη σε ενιαίες κινητοποιήσεις και η όσμωση δυνάμεων που καλύπτουν ένα ευρύτατο πολιτικό φάσμα, με κοινό τον τόπο του ανταγωνισμού ενάντια στον φιλελευθερισμό και την παγκοσμιοποίηση, αποτελεί μια καινούργια σύνθεση.

Δεν ήταν τυχαία η επιμονή για να γίνει στην Ιταλία η ιδρυτική πράξη του κοινωνικού φόρουμ, ούτε το γεγονός ότι αυτή η επιλογή χρειάστηκε κόπο για να γίνει πράξη.

Δεν είναι επίσης τυχαίο το γεγονός ότι ως κεντρικό σημείο αναφοράς του κινήματος αυτού επιλέχθηκε το θέμα του πολέμου, ένα ζήτημα που οριοθετεί με πολύ καθαρό τρόπο τα στρατόπεδα που υπάρχουν σ’ αυτή την εποχή του “πολεμικού καπιταλισμού”. Ο ορισμός δε της 15 Φλεβάρη ως Ευρωπαϊκής ημέρας δράσης του κατά το πολέμου, σηματοδοτεί την έναρξη ενός μεγάλου κύκλου μαζικών κινητοποιήσεων.

Τα προβλήματα βέβαια δεν λείπουν. Ως τέτοια θα μπορούσαν να εντοπιστούν οι αδυναμίες, δομικές ίσως, στη διαδικασία παραγωγής ιδεών. Η δημοκρατία είναι και ζήτημα μεγέθους, και ο διάλογος σε συνελεύσεις εκατοντάδων ή χιλιάδων ατόμων είναι ανέφικτος. Από την άποψη αυτή, η Φλωρεντία ήταν περισσότερο φεστιβάλ παρά συνέδριο.

Η εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας σε τέτοιες κλίμακες αριθμών δημιουργεί δυο ζητήματα: Αυτό του ρόλου των οργανώσεων και αυτό των στελεχών που αναλαμβάνουν να “συνθέσουν τις επί μέρους απόψεις”, αποτελώντας εν δυνάμει μια γραφειοκρατία που αντλεί τον ρόλο της από την έκφραση της σύνθεσης αυτής και ως άτυπη είναι και δύσκολα ελέγξιμη.

Βέβαια στην Φλωρεντία οι δυναμικές που δημιουργεί η συμμετοχή τόσου κόσμου είναι δυναμικές ενότητας και γιορτής, που απέτρεψαν την ανάπτυξη τέτοιων φαινομένων. Μένει να δούμε την επόμενη ημέρα.

Η διαδικασία του Σαββάτου ξεπέρασε κατά πολύ και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις. Ένα πανό, “είστε 8 είμαστε 200.000” διορθωνόταν συνεχώς, καθώς τα ραδιόφωνα ανέβαζαν τις εκτιμήσεις του όγκου, με κατάληξη τα πρωτοσέλιδα της Κυριακής, που έδιναν τον αριθμό του 1 εκατομμυρίου.

Οι ασύλληπτοι αυτοί αριθμοί και οι ποιότητα της πορείας, η φαντασία, ο παλμός και η ατμόσφαιρα διαμαρτυρίας-γιορτής, δημιουργούν μια σοβαρή πολιτική υποθήκη για το ευρωπαϊκό κίνημα. Το εξ ίσου σημαντικό γεγονός ότι δεν έσπασε ούτε μια βιτρίνα έδειξε ότι το κίνημα έχει αποκτήσει την ωριμότητα να διασφαλίζει τις μορφές έκφρασης που το ίδιο επιλέγει δίνοντας ένα μάθημα στον Μπερλουσκόνι και τη “στρατηγική της έντασης” που έχει καλλιεργήσει.

Κλείνοντας αυτήν την πρόχειρη αποτύπωση, ας αφιερώσουμε δυο λόγια στη σημασία του κινήματος αυτού για την καθ’ ημάς πραγματικότητα.

Είναι προφανές κατ’ αρχήν ότι η επίθεση της παγκοσμιοποιημένης αγοράς, όταν διεξάγεται σε πλανητικό επίπεδο, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί σε εθνικό και μόνο επίπεδο. Είναι απαραίτητο το επίπεδο εκείνο όπου τα κινήματα κάθε ευαισθησίας και ταυτότητας θα μπορέσουν να ανταμωθούν και να βρουν τον χώρο για μια σύνθεση που θα μετατρέψει τη διάχυτη ποσότητα σε ποιότητα και αποτελεσματικότητα.

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό φόρουμ δείχνει να δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια τέτοια σύνθεση. Όντας ένα κίνημα με μητροπολιτικά χαρακτηριστικά, έχει συνειδητοποιήσει ότι ο αγώνας διεξάγεται με όλους τους τρόπους, σ’ όλα τα πλάτη του πλανήτη. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι στη διαδήλωση της Φλωρεντίας ο πιτσιρικάς της Ιντιφάντα αποτελούσε το σύγχρονο αντίστοιχο του Βιετκόνγκ του 1968.

Μια ριζοσπαστική πολιτική πρόταση για την Ελλάδα δεν μπορεί να αγνοήσει αυτό που συντελείται στον χώρο όπου, στρεβλά ή όχι, μετέχει και αλληλεπιδρά η ελληνική κοινωνία, αυτόν της Ευρώπης.

Το πρόβλημα- όπως πάντα άλλωστε- συνίσταται στον δρόμο που θα επιλέξει το ελληνικό κίνημα, αν θα σταθεί ικανό ή όχι να ενσωματώσει την προβληματική που παράγει η Δύση σε μια θεώρηση που παίρνει υπ’ όψη της και τα προβλήματα αυτής της χώρας, η οποία ανήκει και στην περιφέρεια. Αλλιώς θα εξαντληθεί να πουλάει την εξ εσπερίας πραμάτεια επ’ ωφελεία του κάθε τοπικού πολιτικού μεταπράτη.

Μ’ άλλα λόγια, για να είμαστε επίκαιροι: ή θα καταλάβει ότι η “ειρήνη” στην Κύπρο γίνεται με τους ίδιους όρους με τον πόλεμο στο Ιράκ, ή αλλιώς κινδυνεύει με ανώμαλες προσγειώσεις στην τοπική πραγματικότητα. Και αυτό είναι με δυο λόγια το στοίχημα που θα παιχτεί στο ελληνικό κοινωνικό φόρουμ.

Στ’ αλήθεια, πρόκειται για μια μεγαλειώδη πρόκληση που ξανοίγεται μπροστά μας, γιατί σε τελευταία ανάλυση αφορά την ίδια την απήχηση που μπορεί να αποκτήσει αυτό το κίνημα στον τόπο μας, τη δυνατότητα να οικοδομηθεί η κίνηση “για μια άλλη, εφικτή, ελληνική κοινωνία” στα πλαίσια της παγκόσμιας ζωτικής κίνησης που εκφράζεται μέσα από τις συναντήσεις του Πόρτο Αλέγκρε, της Φλωρεντίας, μέσα από την νίκη του Λούλα στη Βραζιλία και τον αγώνα της Παλαιστινιακής Ιντιφάντα.

Και, πραγματικά, ο χρόνος λειτουργεί για μας αντίστροφα, σε σχέση με το κίνημα στο εξωτερικό, μιας και, οι ελληνικές κινήσεις που επιθυμούν το συγχρωτισμό με το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό φόρουμ βαδίζουν προς το παρόν σ’ έναν δρόμο που θέλει τις πολιτικές οργανώσεις της άκρας αριστεράς να οριοθετούν τα πολιτικά χαρακτηριστικά του εγχειρήματος, δίχως αυτό να παίρνει το “κοινωνικό” άρωμα που χαρακτηρίζει κάθε αυθεντικό κίνημα.

Δίχως “κοινωνικό άρωμα”, όμως, λείπει ο αυτοπροσδιορισμός της ίδιας της κοινωνίας, η ιεράρχηση των προβλημάτων και των αναγκών της, οι απόπειρες να δωθούν πολλαπλές λύσεις και απαντήσεις στους κόλπους της. Δίχως “κοινωνικό άρωμα”, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να “φτάσουμε” στην Φλωρεντία ως οργανικό κομμάτι αυτού του κινήματος- θα είμαστε πάντα οι τουρίστες, οι αποσβολωμένοι, εκείνοι που δραπετεύουν έξω από τα σύνορα της δικιάς τους πραγματικότητας για να τονωθούν με τις ενέσεις της αγωνιστικότητας άλλων. Δίχως “κοινωνικό άρωμα”, τέλος, αντιμετωπίζουμε προβλήματα…γεωγραφίας, αδυνατούμε να συγκρατήσουμε τα δυο πρώτα ακρώνυμα- δεν είμαστε ούτε ελληνικό, ούτε κοινωνικό, υποβαθμιζόμαστε σε απλό φόρουμ 700, 1.000, 2.000 ατόμων, που μ’ “αεροπλάνα και βαπόρια” ξεκινά πάντα για το ταξίδι στους τόπους των νέων κινημάτων, των νέων οραμάτων και των νέων ανατροπών, για να μείνει τραγικά μετέωρο στο no man’s land των διεθνών υδάτων και ουρανών…