Η αποτυχία της ελληνικής και της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας να προστατέψει την φύση
Του Δημήτρη Μπουσμπουρα από την Ρήξη φ. 126
Μια βόλτα στην ημιορεινή ζώνη του Νότιου Έβρου προσφέρει μεγάλη ικανοποίηση στους λάτρεις του τοπίου και της φύσης, αλλά αποκαλύπτει και τους λανθασμένους χειρισμούς που έγιναν από την ελληνική και ευρωπαϊκή γραφειοκρατία.
Το Δασικό Σύμπλεγμα Νότιου Έβρου είναι μια Ζώνη Ειδικής Προστασίας (NATURA) με κύριο στόχο τη διατήρηση των άγριων πουλιών. Βρίσκεται πολύ κοντά στη σημαντικότερη μάλλον περιοχή για τα αρπακτικά πουλιά της Ευρώπης, το Δάσος της Δαδιάς. Όπως και αυτή, φιλοξενεί σπάνια αρπακτικά πουλιά και μεγάλη ποικιλία απ’ όλες τις ζωικές ομάδες. Αυτό που κάνει ιδιαίτερες τις δύο περιοχές είναι το μωσαϊκό του τοπίου, όπου οι αγροτικές εκτάσεις διαπλέκονται με το δασικό περιβάλλον, αποτέλεσμα των χιλιετηρίδων της ανθρώπινης παρουσίας σε διάσπαρτους μικρούς οικισμούς.
Αυτή η ποικιλία στη δομή του τοπίου οδηγεί σε αυξημένη βιοποικιλότητα. Εντύπωση μου έκανε η παρουσία σε καλούς πληθυσμούς τεσσάρων ειδών κεφαλάδων (1): αετομάχος, κοκκινοκεφαλάς, σταχτοκεφαλάς και παρδαλοκεφαλάς. Φωλιάζουν στους φυτοφράκτες, σειρές θάμνων ανάμεσα στα χωράφια, όπου καλλιεργούνται σιτηρά, και σε επιμήκεις δασικές συστάδες με βελανιδιές και παλιούρια στις μισγάγγειες. Η παρουσία σε καλούς πληθυσμούς και των τεσσάρων ειδών είναι από μόνη της ένας δείκτης της μεγάλης αξίας της περιοχής. Η πυκνότητα των πληθυσμών θα μπορούσε να συνδεθεί με το μεγάλο μήκος των φυτοφρακτών και της γραμμής της παρυφής μεταξύ δάσους και αγροτικών ανοικτών εκτάσεων (χωραφιών ή λιβαδιών). Αυτό το αγροδασικό τοπίο, που αποτελεί και πολιτιστικό θησαυρό, θα έπρεπε να το φυλάξουμε όπως τα μνημεία, τη γλώσσα και τα τραγούδια μας.
Δυστυχώς όμως, ακόμα και εδώ, βλέπεις το αποτέλεσμα της αδιαφορίας και της λαμογιάς που κυρίεψε τη χώρα όταν τα ευρωπαϊκά πακέτα άρχισαν να εφαρμόζονται οριζόντια και αδιακρίτως. Πολλά χωράφια έχουν μετατραπεί σε φυτείες ψευδακακίας (2) και η βιοποικιλότητα πέφτει κατακόρυφα καθώς το τοπίο ομογενοποιείται. Οι φυτοφράκτες εξαφανίζoνται, καθώς περιβάλλονται από πυκνοφυτείες αυτού του ξενικού είδους που δεν φιλοξενεί κανένα είδος πανίδας εκτός από τις πεταλούδες, την εποχή της ανθοφορίας τους.
Το πρόγραμμα δάσωσης γεωργικών γαιών με επιδότηση της Ε.Ε. είχε σαν στόχο να βελτιώσει το φυσικό περιβάλλον. Σε περιοχές όπου κρινόταν σημαντικό για τη φύση ή την τοπική οικονομία εφαρμόζονταν άλλες πολιτικές, όπως η διατήρηση των γεωργικών γαιών (3), με επιδοτούμενο πρόγραμμα που λειτουργούσε παράλληλα. Στην Ελλάδα όμως η δάσωση γεωργικών γαιών εφαρμόστηκε οριζόντια, όποιος ήθελε μπορούσε να το εφαρμόσει οπουδήποτε, ακόμα και στις παραδασόβιες περιοχές NATURA, όπου θα έπρεπε η διατήρηση των λιβαδιών και των ανοιγμάτων στα δάση να αποτελεί προτεραιότητα. Ένας ακόμα λόγος για τη μη εφαρμογή της δάσωσης σε χώρους με μη αρδευόμενες καλλιέργειες θα ήταν η διατροφική αυτάρκεια σε σιτηρά και η διατήρηση της κτηνοτροφίας. Αυτό το τελευταίο όμως φαινόταν να μην έχει κανένα νόημα τη δεκαετία του ’90 οπότε αγοράζαμε φτηνά το, γεμάτο με υπολείμματα φυτοφαρμάκων, στάρι της Ουκρανίας.
Στην οριζόντια εφαρμογή προσπάθησαν να αντιδράσουν όσοι καταλάβαιναν την υποβάθμιση για τη φύση και τον μαρασμό της αγροτικής οικονομίας που επέρχεται. Μεταξύ αυτών η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία και άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις, καθώς και κάποιοι λίγοι πανεπιστημιακοί, όπως λιβαδοπόνοι του ΑΠΘ.
Το μπλοκ όμως των υποστηρικτών ήταν πολύ ισχυρό. Πρωτοστατούσαν στελέχη του υπ. Γεωργίας και πολιτικοί που προέκριναν την απορρόφηση των κοινοτικών κονδυλίων, καθώς αυτός ήταν ο κύριος στόχος του «εκσυγχρονισμού». Επρόκειτο για την ίδια νοοτροπία που αποδεχόταν παλαιότερα το ίδιο άκριτα τα προγράμματα της Ε.Ε. που οδηγούσαν στο κόψιμο των ελιών, στο ξερίζωμα των αμπελιών και στην καταστροφή των βαρκών των παράκτιων αλιέων. Πρόκειται για υπάλληλους που γνωρίζουν την αργκό των ευρωπαϊκών προγραμμάτων και όχι την ελληνική πραγματικότητα και τις εξελίξεις στην επιστήμη. Δίπλα σ’ αυτούς, οι άμεσα ωφελούμενοι: οι δασολόγοι και οι γεωπόνοι που έκαναν τις μελέτες δάσωσης ή διέθεταν τα φυτώρια.
Τα νήματα κινούσαν βέβαια κάποιοι υπάλληλοι στα κεντρικά του υπουργείου Γεωργίας, που συντόνισαν ψεύτικες δασώσεις σε μεγάλες εκτάσεις, τα οποία μάλιστα ονόμασαν «οικοπάρκα», υποσχόμενοι παντού εύκολο χρήμα, για να καταλήξουν στα δικαστήρια, όταν αποκαλύφθηκε η απάτη (4). Και φυσικά τελικοί αποδέκτες ήταν οι γιοι και οι κόρες των αγροτών, που πλέον έμεναν στις πόλεις και θέλανε να αφήσουν στην απόλυτη λήθη την εποχή που οι παππούδες τους πηγαίνανε στο χωράφι με το γαϊδούρι. Τώρα, από το διαμέρισμα που έμεναν, το πρώην χωράφι της οικογένειας είναι μόνο μια ιδιοκτησία που αποδίδει μερικά ευρώ τον χρόνο.
Σήμερα στον Νότιο Έβρο βλέπουμε ότι η δάσωση των γεωργικών γαιών, όπου έχει εφαρμοστεί, έχει γίνει με ψευδακακία. Και εκεί δυστυχώς οι δείκτες της κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος, οι κεφαλάδες και τα αρπακτικά πουλιά, δεν έχουν χώρο. Ευτυχώς όμως υπάρχουν εκτάσεις που έμειναν εκτός προγράμματος και χρησιμοποιούνται ως λιβάδια ή για την καλλιέργεια σιτηρών. Εκεί θα δει κανείς, εκτός από τους κεφαλάδες, πολλά είδη αρπακτικών να γυροπετάνε πάνω από τους φυτοφράκτες και τις ρεματιές ψάχνοντας στο έδαφος ή κυνηγώντας πουλιά.
Για την αποκατάσταση του χώρου στο σύνολο της προστατευόμενης περιοχής του Νότιου Έβρου, όπως και σε πολλές άλλες παρόμοιες ημιορεινές περιοχές στην Ελλάδα, αποτελεί προτεραιότητα η εκρίζωση των ψευδακακιών. Αυτό όμως είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, καθώς η ψευδακακία επεκτείνεται με ριζοβλαστήματα (παραφυάδες) και καταλαμβάνει τα εδάφη εις βάρος άλλων ειδών. Για άλλη μια φορά αποδεικνύεται το πρόβλημα των χωροκατακτητικών ξενικών ειδών. Μόνο που εδώ έγινε εν γνώσει των υπεύθυνων στην κεντρική διοίκηση και στις επιμέρους στις γεωργικές και δασικές υπηρεσίες και εν απογνώσει όσων μπορούσαν να δουν λίγο πιο μακριά από τα πρόσκαιρα κοινοτικά κονδύλια.
Μπορεί η περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε. για το φυσικό περιβάλλον να ήταν μέχρι πρόσφατα από τις πιο θετικές, μπορεί να οδήγησε, με καθυστερήσεις και με το ζόρι σχεδόν, στην υιοθέτηση από την Ελλάδα του δικτύου προστατευόμενων περιοχών NATURA, αλλά οι Βρυξέλλες είναι πολύ μακριά και δεν μπορούν να εξειδικεύσουν τις πολιτικές για το περιβάλλον και τη γεωργία. Μόνο με τη διαμόρφωση των πολιτικών από την ελληνική διοίκηση και τους Έλληνες επιστήμονες, σύμφωνα με την επιστημονική γνώση που υπάρχει στην χώρα, μπορεί να διατηρηθεί ταυτόχρονα η φύση και η πρωτογενής παραγωγή.
Σημειώσεις:
1. Οι κεφαλάδες τρέφονται με μεγάλα έντομα. Μερικές φορές τα σκοτώνουν καρφώνοντάς τα στα αγκάθια θάμνων. Καθώς είναι θηρευτές, η ποικιλία των ειδών και ο μεγάλος πληθυσμός δείχνει ότι υπάρχει επαρκής τροφική βάση. Στη γεωργία με πολλά εντομοκτόνα είναι από τα πρώτα είδη που θα εξαφανιστούν.
2. Η δάσωση γεωργικών γαιών έγινε με ψευδακακία σε ποσοστό μεγαλύτερο από 90% στην Ελλάδα. Πολύ λιγότερο φυτεύτηκε η καρυδιά, που θέλει φροντίδα και ποτίσματα. Η ψευδακακία, όπως και η βρωμοκαρυδιά (Αείλανθος), ήλθαν στην Ελλάδα την εποχή του Όθωνα. Πρόκειται για ξενικά είδη που επεκτείνονται εις βάρος των ντόπιων ειδών αλλοιώνοντας τα οικοσυστήματα.
3. Με ένα τουλάχιστον όργωμα ανά δύο χρόνια για να διατηρείται η αγροτική δραστηριότητα και ο χαρακτήρας των εκτάσεων.
4. Απάτη που αποκαλύφθηκε μετά την αυτοκτονία του διευθυντή της Διεύθυνσης Γεωργίας Ιωαννίνων το 2011, που πιεζόταν να συγκαλύψει την υπόθεση και τους δήθεν ελέγχους για έργα που δεν είχαν υλοποιηθεί.
