Ενας «Νέος Ερμής» κατά του επιδερμικού εκσυγχρονισμού

Στις αρχές της τρίτης χιλιετίας, όσο παρήγορο είναι ότι συνεχίζουν να εκδίδονται στον τόπο μας θαυμάσια λογοτεχνικά περιοδικά – ελπίζουμε να υπάρξει χρόνος και συνθήκες για μια εκτεταμένη και συνολική κατά διαστήματα παρουσίασή τους είτε έχουν ως έδρα τους την περιφέρεια είτε την πρωτεύουσα -, άλλο τόσο μελαγχολικό είναι ότι δεν κυκλοφορούν πια περιοδικά μιας ευρύτερης παιδευτικής εμβέλειας, φιλοσοφικά, επιστημονικά και εθνικά, όπως λόγου χάρη οι «Εποχές» και ο «Δευκαλίων».

Επειδή όμως κάθε κανόνας έχει την εξαίρεσή του, αξίζει τον κόπο να αναφερθούμε σε μια έκδοση που, αν και πρωτοπαρουσιάστηκε στα 2011, έχει περάσει αν όχι απαρατήρητη πάντως όχι στον βαθμό που της αξίζει υπογραμμισμένη και εξηρμένη. Κάτι πραγματικά αξιοπερίεργο, αν σκεφτεί κανείς πως ο «Νέος Ερμής ο Λόγιος», η τετραμηνιαία πολυσέλιδη έκδοση της Εταιρείας Μελέτης Ελληνικού Πολιτισμού δεν ανταποκρίνεται μόνο στα εξειδικευμένα ενδιαφέροντα των λογίων, αλλά απευθύνεται και σε ένα κοινό απλά μορφωμένων ανθρώπων προκειμένου να διευρύνει τους πολιτισμικούς τους ορίζοντες αλλά και την εθνική τους αυτογνωσία να την κάνει ακόμη βαθύτερη και ουσιαστικότερη. Με τον τίτλο του περιοδικού να παραπέμπει αποτίνοντας φόρο τιμής στο περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» που εκδιδόταν στη Βιέννη τον 19ο αιώνα, λίγο πριν αρχίσει η Ελληνική Επανάσταση, στα 1811, διακόσια δηλαδή χρόνια πριν από την έκδοση του «Νέου Ερμή του Λόγιου». Με τον υπότιτλό του «Για έναν νέο Διαφωτισμό» να δηλώνει εξίσου σαφώς τις προθέσεις του περιοδικού όσο και ο ίδιος του ο τίτλος.

Προθέσεις που συνοψίζονται θα έλεγε κανείς στο να επανέρχεται διαρκώς στη μνήμη μας, ιδιαίτερα στις νεότερες γενιές, καθετί σημαντικό σε σχέση με τη διαμόρφωση ενός τρόπου συμπεριφοράς και μιας στάσης ζωής χαρακτηρισμένων, μέσα σε μια ευρύτατη έννοια, από μια συνείδηση ακραιφνώς ελληνική. Κάθε άλλο όμως παρά αξιωματικά ή αποφθεγματικά, αλλά με κριτικό σχολιασμό τόσο σημαντικών κειμένων και γεγονότων της ιστορίας μας όσο και αναλύσεων παγκόσμιων ιδεολογικών και πολιτικών ρευμάτων. Ως ενδεικτικά αναφέρονται κείμενα που έχουν δημοσιευτεί ώς σήμερα στα δεκαπέντε τεύχη του περιοδικού, όπως «Ελληνική Αναγέννηση και Δυτικός Διαφωτισμός», «Οψεις βυζαντινής και μεταβυζαντινής ιστορίας», «Παιδεία και Εκκλησία στον τουρκοκρατούμενο Ελληνισμό», «Το Δημοτικό τραγούδι», «Από τον Φαλμεράιερ στον Χομπσμπάουμ», αλλά και τα αφιερώματα σε εξέχοντες έλληνες φιλοσόφους, όπως ο Κώστας Παπαϊωάννου και ο Παναγιώτης Κονδύλης.

Κοινωνικά μορφώματα

Σύνολη ωστόσο η αρθρογραφία του περιοδικού αποβλέπει στην αντιμετώπιση του σύγχρονου μηδενισμού που φαίνεται να έχει κυριαρχήσει στην ελληνική και παγκόσμια κουλτούρα, με τη βοήθεια είτε του εκσυγχρονισμού της παραδοσιακής ελληνικής σκέψης είτε της επαναφοράς μιας ηθικής που αρνείται τον σχετικισμό σε σχέση με μια κακοπαθημένη αλλά και αδιαμφισβήτητα υψηλής τάξεως αξία όπως αυτή του ανθρωποκεντρισμού. Μια αρθρογραφία που ξεκινάει σχεδόν πάντα από το παρόν για να στραφεί στο παρελθόν, προκειμένου να δείξει την καταγωγή και την εξελικτική πορεία κοινωνικών μορφωμάτων, όπως είναι η οικογένεια, η κοινότητα ή η ενορία. Κοινωνικά μορφώματα τα οποία σε δύσκολους καιρούς δεν άφησαν τον ελληνισμό να σβήσει, αλλά διατήρησαν το πνεύμα της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας που τον διέκρινε, με αποτέλεσμα οι κοινωνικές σχέσεις να διακρίνονται για ένα υψηλού επιπέδου ήθος.

Ο«Νέος Ερμής ο Λόγιος», με κείμενα ελλήνων στοχαστών και επιστημόνων που προέρχονται κυρίως από τον χώρο της φιλοσοφίας, της κοινωνιολογίας και της πολιτικής θεωρίας (για παράδειγμα, θα ανέφερε κανείς τα ονόματα του Νίκου Σβορώνου, του Σπύρου Βρυώνη, του Κωνσταντίνου Σβολόπουλου, του Γιώργου Κοντογιώργη, της Ιωάννας Τσιβάκου, του Θεόδωρου Ζιάκα, του π. Γεωργίου Μεταλληνού, του Μιχάλη Δ. Μερακλή, του Βασίλη Καραποστόλη, του Λάκη Προγκίδη, του Ερατοσθένη Καψωμένου, του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, του Κώστα Γεωργουσόπουλου, του Σπύρου Κουτρούλη, του Σωτήρη Γουνελά), δεν μπορείς να μην εγκύψεις στη μεταφρασμένη ξένη αρθρογραφία και δοκιμιογραφία με κείμενα που έχουν γράψει ονόματα όπως ο Οκτάβιο Πας, ο Ρεϊμόν Αρόν, ο Εντγκάρ Μορέν, ο Πέρι Αντερσον, ο Σερζ Λατούς, ο Γκίντερ Αντερς, ο Καρλ Πολάνι κ.ά. Μια αρθρογραφία και δοκιμιογραφία, που πέραν μιας επιχειρηματολογίας τόσο αυταπόδεικτα αμφιβάλλουσας για τις θέσεις της ώστε να γίνεται ακόμη πιο αδιάβλητα αντικειμενική, οι άφθονες βιβλιογραφικές παραπομπές τις καθιστούν χρήσιμες και χρηστικές για κάθε φιλέρευνο μελετητή στο πεδίο των πρακτικών εφαρμογών τους.

Ανιδιοτελείς συμπήξεις

Υπάρχει μια διπλή παράδοση στην Ελλάδα, στον περιοδικό ιδιαίτερα Τύπο, άλλοτε να υπηρετεί ένα ευρύ ιδεολογικό ή και κομματικό μηχανισμό ή μια ομάδα συμφερόντων και άλλοτε να συγκροτεί μια αυτοσχέδια συνάθροιση ανθρώπων με κοινές αισθητικές και καλλιτεχνικές επιδιώξεις. Χωρίς να σημαίνει ότι στη δεύτερη περίπτωση τα αποτελέσματα είναι πάντα πιο αξιόλογα σε σχέση με όργανα που διαθέτουν ένα συμπαγή και σκληρό ιδεολογικό πυρήνα (φτάνει να σκεφτούμε το παράδειγμα της «Επιθεώρησης Τέχνης»). Οι επιτεύξεις πάντοτε ποικίλλουν ανάλογα με τους ανθρώπους που στελεχώνουν τόσο τους μηχανισμούς όσο και τις ανιδιοτελείς συμπήξεις κι αν ο«Νέος Ερμής ο Λόγιος» αποπνέει, παρά τη σαφή ιδεολογική του γραμμή, μια διάθεση συζητητική σε σχέση με κάθε ρεύμα ή τάση όπως εκδηλώνονται σ’ έναν αντιπαρατασσόμενο χώρο, είναι γιατί κρατά ίσες αποστάσεις από έναν εκσυγχρονισμό που απλώς μιμείται δυτικούς τρόπους οργάνωσης και διοίκησης του κράτους και της παιδείας όσο κι από έναν νεοφιλελευθερισμό που συχνά μεταφράζεται ως ένας τυφλός ιστορικός ντετερμινισμός. Ο «Νέος Ερμής ο Λόγιος» φαίνεται να πιστεύει πως ο αναπόφευκτος εκσυγχρονισμός της χώρας μας χρειάζεται να στηρίζεται στην εγχώρια παράδοση γιατί μόνον έτσι θ’ αποφευχθούν τα αδιέξοδα ενός επιδερμικού εκσυγχρονισμού που βιώνουμε με υπέρογκο κόστος σήμερα. Και ότι ο επαναπροσδιορισμός της ελληνικής ιδιοπροσωπίας ώστε κάτι να μπορεί να προσφέρει ο ελληνικός λαός στο παγκόσμιο γίγνεσθαι μόνον με άρνηση της προόδου μιας ευθείας γραμμής μπορεί να επιτευχθεί.

Υπεύθυνοι της έκδοσης «Νέος Ερμής ο Λόγιος» ο ζωγράφος Σωτήρης Σόρογκας και ο συγγραφέας Γιώργος Καραμπελιάς.