Οξυπύθμενος αμφορέας του “ζωγράφου του Κλεοφράδη”: Ο Διόνυσος με μαινάδες και Σατύρους, 500-490 π.Χ.
Του Νίκου Μιχαηλίδη από το Βήμα
Τον Ιούλιο έγραφα για την παράσταση Η Αντιγόνη στο Φέργκιουσον που παρουσιάστηκε στο Ίδρυμα Νιάρχος από μια ομάδα Αφροαμερικανών από την ομώνυμη πόλη των ΗΠΑ. Η εν λόγω ομάδα διασκεύασε δημιουργικά την Αντιγόνη του Σοφοκλή προκειμένου να παρουσιάσει μια εποικοδομητική κριτική για την κρατική καταστολή και την υπερβολική αστυνομική βία κατά της Αφροαμερικανικής κοινότητας. Αφορμή για τη δημιουργία της παράστασης στάθηκε η δολοφονία ενός εφήβου, το νεκρό σώμα του οποίου βρέθηκε εκτεθειμένο για αρκετές ώρες πάνω στο οδόστρωμα, προκαλώντας έκρηξη θυμού και μαζικών διαμαρτυριών.
Πριν από μερικές ημέρες παρουσιάστηκε ακόμα μια ενδιαφέρουσα διασκευή της Αντιγόνης του Σοφοκλή. Όμως αυτή την φορά η παράσταση δεν έγινε στις άνετες εγκαταστάσεις του Ιδρύματος Νιάρχος στην Αθήνα αλλά στα βουνά του νοτίου Κουρδιστάν (βόρεια Συρία) και μάλιστα υπό τον σφοδρό βομβαρδισμό της τουρκικής αεροπορίας. Οι οργανωτές και συντελεστές δεν ήταν επαγγελματίες ηθοποιοί αλλά Κούρδοι αντάρτες, μέλη της Ακαδημίας Πολιτισμού και Τεχνών του Εργατικού Κόμματος Κουρδιστάν (ΡΚΚ). Η παράσταση προσαρμόστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να «μιλάει» στις καρδιές των Κούρδων αγωνιστών κάνοντας σαφείς αναφορές στις τραγικές εμπειρίες του κουρδικού λαού κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα. Οι συντελεστές προσάρμοσαν και τον τίτλο της παράστασης στις δικές τους συνθήκες. Έτσι η «Αντιγόνη» έγινε… «Κουρδιστάν». Μέχρι στιγμής έχουν δοθεί δύο παραστάσεις στα κρησφύγετα των ανταρτών ενώ οι συντελεστές δήλωσαν πως θα συνεχίσουν και σε διαφορετικά σημεία των βουνών του Κουρδιστάν όπου εδρεύουν βάσεις των μελών του κινήματος. Την σκηνοθεσία έκανε ο Εκίν Ρόνι ενώ τη μετάφραση στα κουρδικά ο Κουρντέ Τάβια. Την παράσταση παρακολούθησαν εκατοντάδες μέλη της οργάνωσης τα οποία συγκινημένα χειροκροτούσαν παρατεταμένα τους συντελεστές. Οι κατά τον Ξενοφώντα Καρδούχοι (Κούρδοι) ανεβάζουν και παρακολουθούν Σοφοκλή!
Η διασκευασμένη Κούρδισα Αντιγόνη, ανάμεσα στα άλλα, μιλά για τον αγώνα για ελευθερία των γυναικών του Κουρδιστάν, ασκεί κριτική στην πατριαρχική κοινωνία της Μέσης Ανατολής και επαινεί τον πατριωτισμό και την αυτοθυσία όλων των αγωνιστών της ελευθερίας. Οι συντελεστές της παράστασης περιγράφουν την Αντιγόνη ως την πρώτη στην ιστορία τραγωδία που αναφέρεται στη γυναικεία αντίσταση, στην πολιτική ανυπακοή και στην κυριαρχία του «θείου νόμου της ελευθερίας», θεωρώντας πως το κείμενο εκφράζει απόλυτα και αντανακλά τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες των Κούρδων.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η μαρξογενής Οτσαλανική πτέρυγα του κουρδικού κινήματος, κυρίως στη Συρία και στην Τουρκία, την τελευταία δεκαετία έχει αναπτύξει μια εντυπωσιακή πνευματική παραγωγή στους τομείς του θεάτρου, του δοκιμίου, της ποίησης, του πολιτικού τραγουδιού και του κινηματογράφου, αναδεικνύοντας για ακόμα μια φορά την σημασία και τον ρόλο των τεχνών στους κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Αυτό που επίσης έχει ενδιαφέρον και αξίζει να προσεχθεί είναι το γεγονός ότι η αρχαιοελληνική γραμματεία αποτελεί πηγή έμπνευσης για αρκετούς Κούρδους καλλιτέχνες και συγγραφείς. Μια οραματική ελληνική πολιτιστική πολιτική θα έπρεπε να χτίσει δίκτυα καλλιτεχνικής και πνευματικής συνεργασίας με τα δημιουργικά τμήματα των πληθυσμών της σημερινής Μέσης Ανατολής. Τέτοιες συνέργειες μπορούν να συμβάλουν στην καλλιέργεια του ειρηνικού διαλόγου και της συνύπαρξης μεταξύ διαφορετικών λαών στην ευρύτερη περιοχή και να προσδώσουν στην Ελλάδα μια νέα ηθική ηγεμονία και αναγνώριση σε μια κρίσιμη για τα ελληνικά συμφέροντα περιοχή.
Είναι επίσης εντυπωσιακό και συνάμα συγκινητικό να βλέπει κανείς τη δημιουργική αναπλαισίωση και οικειοποίηση έργων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας μέσα σε διαφορετικά γεωγραφικά, κοινωνικά, γλωσσικά και ιδεολογικά συμφραζόμενα. Από τις ΗΠΑ στο Κουρδιστάν και από τα Αγγλικά στα Κουρδικά, ο Σοφοκλής μας παραμένει επίκαιρος, παρεμβατικός και συγκινεί…
Ο κ. Νίκος Κ. Μιχαηλίδης είναι διδάκτορας ανθρωπολογίας του Πρίνστον.
