Του Αλέξανδρου Ασωνίτη*
Αυτές τις μέρες γίνεται η 16η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου στην Θεσσαλονίκη. Δεν ξέρω το επίπεδό της, οι πληροφορίες είναι αντικρουόμενες, θα την επισκεφθώ για πρώτη φορά. Επειδή λοιπόν θα την επισκεφθώ για πρώτη φορά πήρα και το πρόγραμμα της έκθεσης.
Ποιος είναι το θέμα της φετινής έκθεσης; Διαβάζουμε:
Πρωταγωνιστής το πλήθος
Το κεντρικό θέμα της 16ης ΔΕΒΘ θα είναι το «Πλήθος ως πρωταγωνιστής στη λογοτεχνία και την Ιστορία»: Η θεματική αυτή έχει τη φιλοδοξία να αναδείξει το ρόλο του πλήθους, είτε ως κομπάρσου είτε, όμως, περισσότερο, ως πρωταγωνιστή των εξελίξεων, και να ανιχνεύσει τον τρόπο που η λογοτεχνία και η ιστοριογραφία αντιμετωπίζουν το πλήθος διαχρονικά. Επίσης, να αναδείξει μια μεγάλη ιδεολογική αντιπαράθεση των ημερών μας, ανάμεσα στους οπαδούς των συλλογικών δράσεων –και κατ’ επέκταση των δράσεων κοινωνικής αλληλεγγύης– και τους θιασώτες του ατομικισμού. Των ατομικών δικαιωμάτων.
Μένει κανείς ενεός διαβάζοντάς το κι η άγνοια λάμπει κι εντυπωσιάζει, εκτός αν είναι εσκεμμένη, πολιτικών κινήτρων. Είναι δυνατόν μια διεθνής έκθεση να έχει τέτοιο θέμα που παραπέμπει στους εφιάλτες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και της στρατευμένης λογοτεχνίας, που τόσο κακό προκάλεσε στην ελληνική λογοτεχνία, σαν ο χρόνος να έχει σταματήσει το 1934 ή το 1988;
Κι ακόμα χειρότερα για όλους μας, τι σχέση έχει η μυθιστοριογραφία με το πλήθος, όπως λένε –το κομπάρσος ας το ξεχάσουμε. Προσέξτε όμως και την λέξη που επιλέγουν: μια κυρίως αριθμητική έννοια, πλήθος, αντί: λαός, κοινωνία, δήμος.
Τα μυθιστορήματα, όμως, παρουσιάζουν, αναλύουν, ψυχογραφούν, άτομα, μονάδες, όχι σύνολα, όχι το πλήθος, όχι ομάδες, ποιος δεν το ξέρει αυτό; Και τα μυθιστορήματα, όσα σέβονται τον εαυτό τους, δεν έχουν πρωταγωνιστές, έχουν ήρωες. Πώς είναι δυνατόν να πρωταγωνιστήσει το πλήθος σε ένα μυθιστόρημα; Καλά-καλά, δεν έχουν φίλους οι ήρωες, συχνά δεν έχουν γυναίκες για να είναι απερίσπαστοι στο όποιο πάθος τους στροβιλίζει, θα έχουν συν-ήρωα το πλήθος;
Είναι προσβλητικό και υποτιμητικό για τους συγγραφείς, εκτός από αστείο. Να δίνει, εμμέσως, ντιρεκτίβα μια έκθεση βιβλίου μιλώντας για πλήθος ως πρωταγωνιστή στην λογοτεχνία! Κάτι παντελώς ανυπόστατο με την λογοτεχνική και μυθιστορηματική πραγματικότητα, δηλαδή. Αυτό που λένε, δεν συμβαίνει και δεν συνέβη ποτέ στην μυθιστοριογραφία, ίσως στα εγχειρίδια του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και στην στρατευμένη λογοτεχνία που μεταφέρθηκε και επιβλήθηκε στην Ελλάδα από το πρώτο συνέδριο, 1934, των σοβιετικών συγγραφέων και μετά.
Ως προς το Πλήθος και Ιστορία, και την διαφορά κοινωνικών και ατομικών δικαιωμάτων, είναι σοβαρά θέματα. Σήμερα όμως στην Ελλάδα, με μεθοδική πολυετή στόχευση του Σύριζα, που άλλωστε κυριαρχεί ανεξέλεγκτος, μαζί με το ΚΚΕ, στον χώρο του βιβλίου από δεκαετιών, τα ατομικά δικαιώματα υπερισχύουν καθολικώς των συλλογικών, κι αυτό είναι δυσοίωνο και καταστροφικό. Αλλά, πάλι, με τα δικαιώματα, ατομικά ή συλλογικά (τα συλλογικά εμπεριέχουν και προστατεύουν τα ατομικά. Τα ατομικά δεν καλύπτουν τα κοινωνικά) δεν ασχολείται παρά εμμέσως και ακροθιγώς το μυθιστόρημα, δεν είναι αυτή η δουλειά του, ούτε της λογοτεχνίας.
Όλο το μυθιστόρημα, η τέχνη του μυθιστορήματος, μια μεταφορά είναι εξάλλου, μια αλληγορία, δεν είναι δοκίμιο. Άλλο πράγμα είναι η τέχνη, και οι ιθύνοντες οφείλουν να το γνωρίζουν. Πριν 20 χρόνια είχα δώσει έναν ορισμό του μυθιστορήματος που επαναλαμβάνω:
Το μυθιστόρημα περιγράφει πάθη ανθρώπων που υποφέρουν ενστερνιζόμενοι πάθη ιδεών (και συναισθημάτων). Τα πλήθη ανήκουν σε άλλον τομέα.
Για να μην υπάρχουν αμφιβολίες για τα σοσιαλιστικά πρότυπα που κατατρύχουν την Διεθνή Έκθεση Βιβλίου διαβάστε και τι επίσης περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, βέβαια: «…εκδηλώσεις για ομάδες ανθρώπων για τις οποίες η λογοτεχνία και η μνήμη μιλάνε λιγότερο (σημ. δική μου: προσοχή: άλλο ιστορία κι άλλο η λογοτεχνία, όσο κι αν συχνά η λογοτεχνία είναι εγκυρότερη ιστορία της ιστορίας: η Ιστορία έχει υποχρέωση να μιλάει για όλους, η λογοτεχνία σε καμία περίπτωση) και για τις οποίες ομάδες ο δημόσιος λόγος παραμένει επιφανειακός: («Μικρές και μεγάλες αποσιωπήσεις στην ιστορία και στην λογοτεχνία») Τουρκοκρητικοί, Έλληνες Εβραίοι, Ρομά αλλά και ξένες παρουσίες και κατακτητές….»
Δηλαδή, τις μας λέει το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού που έχει την αιγίδα της διοργάνωσης; Μας εγκαλεί αν δεν έχουμε γράψει για τις ομάδες που αναφέρει (τους Μακεδόνες της Βόρειας Μακεδονίας πώς τους ξεχάσανε, θα τους επιπλήξει το Ουράνιο Τόξο, ο Βοσκόπουλος, ο Σύριζα, κι οι διάφοροι ιοί) αλλά και μας προτρέπει να γράψουμε! Πρόκειται επίσης για πρόκληση και προσβολή το να μας υποδεικνύουν τι να γράψουμε δημόσιοι οργανισμοί και θεσμοί. Δεν είναι αντικείμενό τους, ούτε τους πέφτει λόγος. Όσο για το πώς αντιμετωπίζονται οι Ρομά, π.χ., ας ακούσουν την λαϊκή λογοτεχνία μας, τα δεκάδες εκατοντάδες λαϊκά τραγούδια, θα βοηθηθούν στην σκέψη τους. Και για τους Έλληνες Εβραίους έχουν γραφτεί και γράφονται εκατοντάδες, σε τι αναφέρονται και τι λένε, τελικά;
Αλλά, δυστυχώς, στο μεγάλο σταλινικό χωρίο που έχουν καταντήσει την Ελλάδα ιδίως από το 1990 και μετά, λόγο έχει, και πιστεύει πως δικαιούται να έχει, ο κάθε Κουτσούμπας.
Διαβάστε τι μας λέει ο κος Κουτσούμπας: Συνέδριο του ΚΚΕ για την λογοτεχνία, Δεκέμβριος 2018:
«Στις σημερινές συνθήκες, μετά τις ανατροπές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, γίνεται πιο επιτακτική η ανάγκη το Κόμμα να εμπνεύσει διανοούμενους και καλλιτέχνες, να αναπτύξει αγωνιστικούς δεσμούς μαζί τους, να συνεγείρει όλους εκείνους που νοιάζονται για τις λαϊκές ανάγκες, αντιστέκονται στον ατομισμό, στη σήψη του καπιταλισμού, πιστεύοντας στη δυνατότητα ενός ανθρώπινου, ανώτερου τύπου οργάνωσης της κοινωνικής παραγωγής και γενικότερα της κοινωνικής ζωής. Σήμερα με αφορμή και το Συνέδριο μας για την λογοτεχνία, απευθύνουμε ξανά κάλεσμα σε επιστήμονες, διανοούμενους, καλλιτέχνες. Με μπροστάρηδες όσους και όσες πιστεύουν σε αυτά τα πανανθρώπινα ιδανικά για τα οποία αγωνίζεται το ΚΚΕ, ώστε να θέσουν τη δημιουργική εργασία τους στην υπηρεσία της εργατικής τάξης και των υψηλών επιδιώξεων του επαναστατικού μετασχηματισμού της κοινωνίας» κατέληξε στο χαιρετισμό του ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. (από την ιστοσελίδα hellasiournal)
Κατόπιν αυτών έγινε υποθέτω είναι αντιληπτό το ποιοι κυριαρχούν στον χώρο του βιβλίου και τι μυαλά έχουν. Θα μου επιτρέψουν. Ωστόσο, μια πρόταση. Του χρόνου μήπως να έχουν ως θέμα αυτό που αναφέρει ο Αλέξανδρος Αργυρίου, ότι συζήταγαν επί κατοχής με τον Πέτρο Ανταίο:
«Αν πάρουμε την εξουσία, θα διδάσκουμε τον Καφάβη στα σχολεία;» ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν, φίλτατοι της Διεθνούς Εκθέσεως Βιβλίου. Καλή επιτυχία, σε κάθε περίπτωση.
* Ο Αλέξανδρος Ασωνίτης είναι συγγραφέας. Το τελευταίο του μυθιστόρημα Εκτέλεση, κυκλοφόρησε πρόσφατα απ’ τις εκδ. Πατάκη. Συντονίζει την σχολή σεμιναρίων Ανοιχτή Τέχνη.
