του Σάββα Παύλου, από το Άρδην τ. 91, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2013
Έ χω γράψει για ασκημομούρηδες Ισπανούς, για κοντόχοντρες γύφτισσες και χοντροπόδαρες Πολωνέζες, για Έλληνες με βρομερή αναπνοή και για τις κακοντυμένες –σκέτο κιτσαριό- γυναίκες τους, για άπλυτους Μεξικανούς και λωποδύτες Ιταλούς, για κακούς Γερμανούς και υποκριτές Αμερικανούς.
Όμως, όταν γράφω για Εβραίους, τους παρουσιάζω αγγελικούς, γεμάτους αρετές, όμορφους και καλοσυνάτους. Όλους, άντρες και γυναίκες, μικρούς και μεγάλους. Τρελός είμαι να γράψω κάτι αρνητικό και να μου δώσουν τη ρετσινιά του αντισημίτη; Όπως, καλή ώρα, κάποιος μελετητής στη Νέα Εστία (Απρίλιος 2012, αρ. 1853, «Τόμας Μαν και αντισημιτισμός», σ. 478-511), που καταλογίζει στον Τόμας Μαν αντισημιτισμό για περιγραφές όπως η ακόλουθη: «Η σύζυγός του ήταν απλώς μια άσχημη, μικροκαμωμένη Εβραία, μ’ ένα γκρίζο φόρεμα ακαλαίσθητο. Στ’ αυτιά της λαμπύριζαν μεγάλα μπριλάντια». [Από το έργο του Τόμας Μαν, Η βούληση για ευτυχία (1896)].
Με τους Εβραίους τα βόλεψα, το πρόβλημα είναι ότι τα προοδευτικά πατριωτάκια μου τώρα θεωρούν ότι και κάθε κριτική αναφορά για Τούρκους έχει κι αυτή αρνητικά πρόσημα. Με τη θεωρία της «ετερότητας» και του «βλέμματος του Άλλου» [προσοχή: το α του Άλλου πάντα κεφαλαίο], επελαύνουν και κρίνουν κείμενα και λογοτεχνήματα όλων των εποχών. Και επειδή ο τίτλος του προοδευτικού, όχι του ειλικρινούς και ταλαντούχου, συγγραφέα είναι πιασάρικος και κερδοφόρος, τι να κάνω, θα το καταπιώ κι αυτό, κι ας κινδυνεύω από ασφυξία, και θ’ αρχίσω κάθε αναφορά μου για Τούρκους να είναι σαν να καταγράφω μια αγγελική παρουσία.
Για να προχωρήσουμε με σοβαρότητα: Σημεία των καιρών, σημεία και τέρατα.
Συνήθως, κάθε ρεύμα σκέψης μπολιάζει θετικά το θεωρητικό και πνευματικό πεδίο της κοινωνίας, μέχρι το κίνημα αυτό να γίνει εκκλησία και ιερατείο, με τα συμπαρομαρτούντα οφέλη στα στελέχη του (= ομάδα πίεσης, αλιείς ψήφων και ιμάντες μεταφοράς τους στα πολιτικά κόμματα που ανταποδίδουν για την προσφορά αυτή, νομή εξουσίας και προβολής, έμμεση ή άμεση κερδοφορία από επιδοτήσεις ερευνητικών προγραμμάτων, χρηματοδοτήσεις σχετικών εκδόσεων και εκδηλώσεων κ.λπ.).
Έτσι έγινε με τον φεμινισμό, τους ομοφυλόφιλους, το οικολογικό κίνημα, τον αντιρατσισμό κ.λπ. Μπόλιασαν θετικά την κοινωνία μέχρι που έγιναν βασική συνισταμένη της κυρίαρχης σκέψης και τα στελέχη τους, για να δικαιολογήσουν την ύπαρξή τους, δεν μένουν στα βασικά και θεμελιώδη, που πάντα θα είναι θετικός ο επανατονισμός τους, αλλά αρχίζουν να ανακαλύπτουν λεπτομέρειες και ανθυπολεπτομέρειες για το θέμα τους, τις οποίες ανάγουν σε μείζον θέμα και για το οποίο προτάσσουν τα στήθη τους και καλούν όλους σε συστράτευση υπό την ηγεσία τους. Επιβάλλουν, ακόμη, κανόνες, στάσεις και συμπεριφορές τις οποίες παρακολουθούν ως αστυνομία, ως ιδεολογικός μηχανισμός εξουσίας και στο τέλος γίνονται αφόρητοι, καταπιεστικοί και αποπνικτικοί. Ο Εφέσιος το είπε πολύ επιγραμματικά: Ξυνόν αρχή και πέρας επί κύκλου περιφερείας.
Όπως έγραψα σε παλαιότερο σημείωμα για το θέμα του μονοδιάστατου φιλοσημιτισμού, «Σήμερα, μετά την εξαντλητική θεματογραφία του ολοκαυτώματος της χιτλερικής περιόδου και ειδικά μετά την κατάρρευση του σοβιετικού στρατοπέδου και τη χρονική απομάκρυνση από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπάρχει μια ανέλιξη που χαρακτηρίζεται από δύο κύριες κατευθύνσεις, μία διαχρονική και μία συγχρονική. Η πρώτη κατεύθυνση: τώρα είναι ο εντοπισμός του αντισημιτισμού στη διαδρομή κάθε χώρας και σε κάθε εθνική ιστορία. Συνέδρια, εκδόσεις, άρθρα, επιχορηγούμενα ερευνητικά προγράμματα, ταινίες και ιστορικά σίριαλ παρουσιάζονται συνεχώς, ξεσκονίστηκε κάθε σελίδα και εξετάστηκε κάθε πτυχή της εθνικής ιστορίας κάθε χώρας, με βάση τις στάσεις και συμπεριφορές απέναντι στο θέμα της εβραϊκής παρουσίας.
Ακόμη, σε συγχρονικό επίπεδο, εντοπίζεται και καταγγέλλεται κάθε εκδήλωση που χαρακτηρίζεται ως αντισημιτική. Συγκροτήθηκαν παρατηρητήρια, οργανώσεις, εκδίδονται έντυπα και διοργανώνονται συνέδρια. Η δουλειά τους: Σαρώνονται τα πάντα, εκθέσεις ζωγραφικής, εκδηλώσεις, ταινίες, βιβλία, δημοσιεύματα της σημερινής ζωής, για να εντοπιστεί κάθε αρνητική αναφορά και να στηλιτευθεί για αντισημιτισμό. Όλος ο πλανήτης ζει στον ρυθμό του ελέγχου αυτού, ενός ελέγχου διαχρονικού και συγχρονικού. Η ιστορική έρευνα για το θέμα, και ο κριτικός έλεγχος για φαινόμενα αντισημιτισμού της σύγχρονης ζωής, είναι ένα γεγονός που αξίζει να χαιρετιστεί, αφού έρχονται στο φως τεκμήρια για την αποτρόπαιη καταπίεση των Εβραίων, για τις καταδιώξεις, τα πογκρόμ και το κυνηγητό που υπέστησαν σε διάφορες χώρες. Έτσι φωτίζονται άγνωστες πτυχές της ιστορίας και συντελείται η ιστορική αυτογνωσία μας. Ταυτόχρονα υπάρχει σήμα κινδύνου για σύγχρονες εκφράσεις και νοοτροπίες αντισημιτισμού που πρέπει να εντοπίζονται και να καταγγέλλονται.
Η εργώδης αυτή προσπάθεια συνεισέφερε αρκετά, όμως χαρακτηρίζεται από εμμονές, περιορισμούς και ιδεοληψίες που υπονομεύουν την αντικειμενικότητα και επιστημονική αμεροληψία της, μα και την πολιτική της εμβέλεια».
Λοιπόν, ένα ρεύμα σκέψης που εντοπίζει τις αντισημιτικές αναφορές σε λογοτεχνικά έργα, και καλά κάνει, θα πρέπει, αν δεν είναι ιδεοληπτικό ιερατείο, να δει τρεις βασικές συνισταμένες που θα κάνουν πιο σφαιρική την ερμηνεία του.
Το πρώτο είναι το πώς αντιμετώπισε και τις άλλες εθνικές και θρησκευτικές ομάδες ο υπό εξέτασιν συγγραφέας. Γιατί αν ο εν λόγω συγγραφέας έχει πιο αρνητικές αναφορές για άλλους, πιο έντονες από αυτές που αποδίδει στους Εβραίους, και εμείς περιοριζόμαστε μόνο στις εβραϊκές αναφορές, σημαίνει ότι λειτουργούμε μεροληπτικά, ιδεοληπτικά, και όχι με ειλικρίνεια. Έχω διαβάσει παλιά τρία βιβλία του Τόμας Μαν, το Μαγικό Βουνό με μάγεψε. Θυμάμαι που έχει πιο έντονες αρνητικές αναφορές σε αντιπροσώπους άλλων εθνοτήτων και απορώ και εξίσταμαι γιατί ο μελετητής δεν στέκεται και σ’ αυτές. Παράγοντας έτσι ένα λόγο διάκρισης, ο Τόμας Μαν μπορεί να κρίνει όλες τις ράτσες της γης, όχι όμως τους Εβραίους.
Δεύτερο, να δει αν οι αρνητικές αναφορές είναι δικαιολογημένες, αν τις επιζητεί η οικονομία του έργου, αν στηρίζονται στην πραγματικότητα και αν λέγονται όχι από κακέμφατο και ιδεοληπτικό λόγο.
Τρίτο, να δει τι έγραφαν την ίδια περίοδο οι Εβραίοι συγγραφείς για τις άλλες μη εβραϊκές ομάδες. Εκεί θα δούμε και τη μαγκιά του μελετητή.
Για να τελειώνουμε, θα κλείσω με την τελική μου θέση. Την ανέφερα κάποτε σε έναν εκπρόσωπο αυτών των υπό κρίσιν απόψεων.
Ύστερα από έντονη συζήτηση, στην οποία υποστήριξε διάφορα ισοπεδωτικά φιλοσημιτικά, ανάμεσα σε άλλα ότι η μοίρα της ανθρωπότητας θα κριθεί από τη στάση της απέναντι στους Εβραίους (κι όχι και απέναντι στους Λαζούς, Κούρδους, Πομάκους και άλλους λαούς), του λέω κοφτά:
– Εγώ για τους Εβραίους έχω την πιο σκληρή θέση, και θα με αναγκάσεις να την πω.
– Λέγε, μου είπε ανήσυχος.
– Θες να σ’ την πω, είσαι έτοιμος να την ακούσης;
– Πες την, είπε σφιγμένος και κουμπωμένος, περιμένοντας να ακούσει τα χειρότερα αντιεβραϊκά, ίσως για φούρνους και σαπούνια.
– Λοιπόν, αν είσαι έτοιμος, άκουσέ την: Οι Εβραίοι έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις όπως κάθε άνθρωπος.
Η θέση αυτή, εκτός από την υπονόμευση στα ιδεολογήματα του ισοπεδωτικού φιλοσημιτισμού, εκτός από την ειλικρίνεια και την ισότητα, είναι και η πιο φιλοεβραϊκή θέση, αφού βλέπει τους Εβραίους ως πρόσωπα, ως ανεπανάληπτες υπάρξεις, και όχι ως ισοπεδωτικό πολτό τον οποίο αντιμετωπίζουμε με εκ των προτέρων συγκατάβαση, δικαιολόγηση και θετική αναφορά.
Το θέμα είναι ότι αυτές οι κατευθύνσεις του ισοπεδωτικού φιλοσημιτισμού έχουν υποστεί αλλού ανελέητη κριτική και από Εβραίους θεωρητικούς, όμως στην Ελλάδα, περιφερειακό κέντρο της διεθνούς θεωρητικής ζύμωσης, θα περάσουν χρόνια για να το αντιληφθούμε αυτό, γιατί είμαστε ευπειθείς και υπάκουοι στα διάφορα κέντρα ιδεολογικής εξακτίνωσης – στον τόπο μας ο επαρχιωτισμός δεν πεθαίνει.
Το θέμα είναι ότι αρκετοί Εβραίοι συγγραφείς σκιαγραφούν και με αρνητικά χαρακτηριστικά αρκετούς Εβραίους ήρωές τους και έτσι δίνουν πολυσύνθετο και πιο διεισδυτικό κείμενο, όμως ουδείς τούς εγκαλεί για αντισημιτισμό γιατί είναι Εβραίοι, εμείς όμως, που δεν είμαστε Εβραίοι, με τέτοιες ιδεολογικές αστυνομίες είμαστε αναγκασμένοι να είμαστε προσεκτικοί, μουδιασμένοι και επιφυλακτικοί και να γράφουμε ανοησίες μέσα στα πλαίσια του πολίτικαλι κορέκτ. Έτσι χάνει η λογοτεχνία.
