Το αγελαίο ένστικτο και ο αληθινός ηγέτης

Στις μεγάλες αναταραχές, όταν η συλλογική ασφάλεια κινδυνεύει, τα άτομα απ-ατομικεύονται, ξυπνούν οι αυτοματισμοί της συνέργειας οι απαραίτητοι για την επιβίωση της ομάδας: η αγέλη ακολουθεί τον αρχηγό, όποιος κι αν είναι, όπως κι αν βρέθηκε στη θέση αυτή. 

Έτσι και τώρα, σ′ Ανατολή και Δύση βλέπουμε τα έθνη και τους λαούς να συσπειρώνονται πίσω από τους ηγέτες τους. Ακόμη και η πιο ασυμβίβαστη αντιπολίτευση, συχνά υποστέλλει τη σημαία και μπαίνει στη γραμμή.

Είναι ευτράπελο οπωσδήποτε να βλέπεις κορυφαία στελέχη του CNN ή των Δημοκρατικών να επαινούν τώρα εκ των υστέρων τον Τραμπ για τη στάση του. Θυμίζω ότι όταν ο Τραμπ απαγόρευε τις πτήσεις από την Κίνα τον Γενάρη, ο Τζο Μπάιντεν τον κατακεραύνωνε δημοσίως για την ”υστερική ξενοφοβία” του («hysterical xenophobia» επί λέξει, πόσο ωραία είναι τα ελληνικά σ′ όλες τις γλώσσες!). Τώρα ώς κι οι Τάιμς της ΝΥ αναγνωρίζουν ότι οι ΗΠΑ κέρδισαν έτσι μερικές πολύτιμες εβδομάδες.

Στην Ιταλία οι πτήσεις από την Κίνα δεν απαγορεύθηκαν. Και κατά μία εκδοχή ο ιός έφτασε εκεί μέσω της Έκθεσης Μόδας του Μιλάνου, που τραβάει παραδοσιακά τον Φεβρουάριο πλήθος Κινέζων επιχειρηματιών. Η κατάσταση στην Ιταλία είναι γνωστή, όπως και οι επιδόσεις της ιταλικής κυβέρνησης, όμως κι εκεί η δημοτικότητα του Κόντε δεν έχει καμφθεί, το αντίθετο.

Τις στιγμές αυτές το αγελαίο ένστικτο τα πράγματα δεν τα ψιλολογεί. Η στήριξη του αρχηγού, παρότι πράξη εν πολλοίς ενστικτώδης, είναι και πράξη ορθολογική διότι χωρίς ηγεσία το σύνολο είναι χαμένο. Η ηγεσία η ίδια (δηλαδή η εξουσία του κράτους) μπορεί να είναι επαρκής ή ανεπαρκής, σωτήρια ή μοιραία, όμως είναι εκ των ων ουκ άνευ. (Και κάπου εδώ, αναρχικοί και λιμπερταριανοί πιάνουν τον εαυτό τους να ιδρώνει).

Δεν είναι παράδοξο λοιπόν που οι Έλληνες στηρίζουν τον Κυριάκο Μητσοτάκη εδώ σε μας και την κυβέρνησή του στην τριπλή κρίση όπου βρεθήκαμε: την δι′ αντιπροσώπων τουρκική προσβολή των συνόρων μας, την πανδημία και την επαπειλούμενη οικονομική κατακρήμνιση. Και καλά κάνουν και τον στηρίζουν, η χώρα δεν μπορεί να μείνει ακέφαλη. Και ορθώς του πιστώνουν ότι, ώς τώρα τουλάχιστον, η κατάσταση δεν έχει εκτροχιαστεί.

Από εκεί και μετά, για την ακρίβεια από την υστεραία της τριπλής αυτής δοκιμασίας, η αγελαία συσπείρωση δεν επαρκεί. Διότι η έννοια της ηγεσίας είναι πολύ ευρύτερη από την καθοδήγηση την ώρα της άκρας ανάγκης. Ηγέτης δεν είναι εκείνος που αποκρούει απλώς τους κινδύνους, αλλά εκείνος που τους προλαμβάνει, που τους εξουδετερώνει εκ των προτέρων, που δεν τους δίνει τροφή, που με την πολιτική του δεν τους έχει συμπροξενήσει ο ίδιος.

Αντιγράφω δύο χαρακτηριστικά ερωτήματα που δημοσιογράφος κάθε άλλο παρά αντικυβερνητικού μέσου απηύθυνε τις προάλλες στον κ. Μητσοτάκη: 

«Θα αντιληφθεί τελικά (τώρα που και ο κορωνοϊός μας χτύπησε την πόρτα) αυτό που κατάλαβε και η Τουρκία, ότι ο τουρισμός δεν έχει τη δύναμη να τραβήξει, ως ατμομηχανή, τη σημερινή σύνθεση της ελληνικής οικονομίας και ότι μοναδική λύση είναι η παραγωγή;… 

Θα αναβαθμίσει την παραγωγικότητα της οικονομίας και των παραγόντων της για να συναντήσουμε (αν συναντήσουμε…) την 4η βιομηχανική επανάσταση στους μονόδρομους της τεχνολογίας για να ξεφύγουμε από το επίπεδο της βιοτεχνικής χώρας, που δεν έχει μέλλον γιατί αδυνατεί να ανταποκριθεί ακόμη και σε απλές δεξιότητες, που ήδη απαιτούνται για να αγγίξεις οριακά τα επίπεδα μιας ανταγωνιστικής οικονομίας;» 

Κρίνοντας από τα λόγια και τα έργα τους, ούτε ο πρωθυπουργός ούτε οι συνεργάτες του (όπως και όλοι εκείνοι άλλωστε που μας κυβέρνησαν τις τελευταίες δεκαετίες) μοιάζει να είναι σε θέση να απαντήσουν, να εννοήσουν καν ότι τους τίθενται τέτοια, ιστορικού βάρους και υπαρξιακής σημασίας, ερωτήματα. Τον ελέφαντα στο δωμάτιο, την αυτοκτονική εμμονή σε ένα μοντέλο «ανάπτυξης» αδιέξοδο και καταστροφικό, κανείς τους δεν μοιάζει να τον βλέπει.

Ας ελπίσουμε ότι σύντομα αυτό θα αλλάξει ‒ το παιχνίδι ακόμη παίζεται και η ελπίδα, ως γνωστόν, πεθαίνει τελευταία. Ώς τότε η χώρα θα αναζητά έναν αληθινό ηγέτη.

*Συγγραφέας, διευθυντής του περιοδικού “Νέο Πλανόδιον”.