της Ευγενίας Γραικού, από το Άρδην τ. 75, Μάιος-Ιούνιος 2009
Κατασκευάστηκε πρόσφατα ένα ρομπότ το οποίο προσπαθεί να «διαβάσει» την ανθρώπινη σκέψη. Φοράει ο εθελοντής ένα μεταλλικό καπελάκι στο κεφάλι του κι όταν σκέφτεται
«κούνα το χέρι» ή «κούνα το πόδι», το ρομπότ κουνάει το χέρι ή το πόδι του.
Κουνάει επίσης και τα χείλη του.
Οι ειδικοί ευελπιστούν ότι θα το βελτιώσουν. Όχι πως θα πετύχουν και πολλά, αλλά φαντάζεστε αυτό το καπελάκι σαν ανακριτική μέθοδο; Ας μην ξεχνάμε ότι με τη συνεργασία τέτοιων ειδικών κατασκευάστηκαν τα λευκά κελιά στην Τουρκία και αλλού.
Σε μια παλιότερη μελέτη που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Nature Neuroscience, Γερμανοί νευροεπιστήμονες, χρησιμοποιώντας την τεχνική του λειτουργικού μαγνητικού συντονισμού (F.M.R.I.), μπορούσαν να «μαντέψουν» τις αποφάσεις των εθελοντών που βρίσκονταν μέσα στον τομογράφο, εφτά ολόκληρα δευτερόλεπτα πριν τις συνειδητοποιήσουν οι ίδιοι. Οι αποφάσεις που παίρνουμε είναι πράγματι θέμα επιλογής, ωστόσο η επιλογή αυτή δεν γίνεται από τη συνείδηση, αλλά αυτόματα, σχολιάζει κάποιος δρ. Χέινς, επικεφαλής της έρευνας. Η λογική ακολουθεί κατά πόδας το ασυνείδητο. Ο άνθρωπος έχει την ψευδαίσθηση ότι έχει αποφασίσει πριν ενεργήσει.
Φυσικοί, νευρολόγοι και μηχανικοί ηλεκτρονικών υπολογιστών συμμετέχουν πλέον στη συζήτηση των επιγόνων του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη περί της ουσίας της ελεύθερης βούλησης και δυστυχώς φαίνεται να καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος είναι μια εξελιγμένη σάρκινη μηχανή.
Υπάρχουν όμως κι άλλοι ερευνητές της κατασκευής του εγκεφάλου, όπως ο Γιώργος Παπαδόπουλος της Κτηνιατρικής του ΑΠΘ, που θεωρούν ότι την ελεύθερη βούληση την εμπεριέχει η βιολογία του ανθρώπου. Διότι ο νους μας είναι σχεδιασμένος να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον. Το γενετικό υλικό προγραμματίζει εξαιρετικά πολύπλοκα, αλλά όχι λεπτομερή νευρωνικά δίκτυα. Το ακριβές σχέδιο των νευρωνικών συνδέσεων, δηλαδή αυτό που διαφοροποιεί τον καθένα μας, διαμορφώνεται από τη στενή αλληλεπίδραση γενετικού υλικού και περιβάλλοντος, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια κρίσιμων περιόδων της ανάπτυξης. Υπάρχει δηλαδή ενότητα της βιολογίας και της κοινωνίας. Είμαστε προκαθορισμένοι ως φυσικά όντα –και προϊόντα της φυσικής-ιστορικής εξέλιξης– αλλά και ελεύθεροι να επιλέξουμε τους παράγοντες, που θα μας επηρεάσουν.
Για παράδειγμα, όπως το γενετικό υλικό κάποιων βαδιστικών πτηνών προβλέπει για την πρώτη μέρα της ζωής ένα παράθυρο ιδιαίτερης ευαισθητοποίησης του εγκεφάλου στην ισόβια «αποτύπωση» της μητέρας τους, έτσι και το γενετικό υλικό του ανθρώπου, προβλέπει διαφορετικά χρονικά παράθυρα ευαισθητοποίησης του εγκεφάλου στην ανάπτυξη της διοπτρικής όρασης, της εκμάθησης της γλώσσας και άλλων γνωστικών δεξιοτήτων.
Χωρίς νευρωνική δραστηριότητα μπορεί να μην υπάρχει γνωστική λειτουργία, αλλά η εξίσωση νους = εγκέφαλος = ύλη οδηγεί στον απόλυτο βιολογικό ντετερμινισμό, σε μια επαναδιατύπωση του προσχηματισμού του ανθρώπου που αποκλείει την ελευθερία της βούλησης και της συνείδησης. Το αδιέξοδό του είναι προφανές. Αν και πολλοί νευροεπιστήμονες αποκρούουν μετά βδελυγμίας την έννοια «πνεύμα» και κάθε εμπλοκή της στη νευρωνική δραστηριότητα, βρίσκονται στην ανάγκη να υπερασπιστούν την ύπαρξη ελεύθερης βούλησης επειδή αυτό υπαγορεύει η ουμανιστική ιδεολογία τους. Για να ξεφύγουν από το αιτιοκρατικό αδιέξοδο, οδηγήθηκαν στη διαμόρφωση του λεγόμενου συμβατισμού (compatibilism), ο οποίος είναι μια προσπάθεια να συνδεθεί η ελεύθερη βούληση με εσωτερικά αίτια, όπως σκέψεις, πεποιθήσεις και επιθυμίες, χωρίς να αμφισβητηθεί η αιτιοκρατία της φύσης. Η ελεύθερη βούληση δηλαδή είναι το απροσδόκητο και πολύτιμο βιολογικό παράγωγο από την αλληλεπίδραση δύο φυσικών παραγόντων, των γονιδίων και του περιβάλλοντος– εσωτερικού και εξωτερικού.
Δυστυχώς, η καρτεσιανή θεώρηση του σώματος ως μηχανικού συστήματος στοιχειώνει τη δυτική επιστήμη. Το μοντέλο της μηχανής έχει πολλαπλή χρησιμότητα διότι είναι απλό και ευρέως κατανοητό. Μπορεί όμως να οδηγήσει και σε έναν απίστευτο φασισμό. Η ευγονική, για παράδειγμα, ένας όρος που αποφεύγεται πλέον εξαιτίας της εφαρμογής της από το ναζιστικό καθεστώς, είναι απλώς η εφαρμογή των επιχειρηματικών μεθόδων στην ανθρώπινη αναπαραγωγή. Σήμερα λέγεται «δημογραφική πολιτική» ή αλλιώς «πληθυσμιακή πολιτική».
Ενδεικτικά αναφέρουμε περιληπτικά μια περιγραφή του Forrest M. Mims, προέδρου του τμήματος Περιβαλλοντικής Επιστήμης της Ακαδημίας Επιστημών του Τέξας. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό RAM, τ. 225, σελ. 37-38.
Η ομιλία ήταν του οικολόγου Eric R. Pianka, οικολόγου ερευνητή του Πανεπιστημίου του Τέξας και ειδήμονα περί ερπετών, τον οποίο η Ακαδημία θα βράβευε ως διακεκριμένο επιστήμονα του Τέξας για το 2006:
«Ο καθηγητής Pianka άρχισε την ομιλία του λέγοντας ότι όσα θα πει δεν είναι το ευρύ κοινό ακόμη έτοιμο να τα ακούσει. Κατήγγειλε τον ανθρωποκεντρισμό και την ιδέα ότι το ανθρώπινο είδος έχει προνομιακή θέση στον κόσμο. “Δεν είστε καλύτεροι από τα βακτηρίδια!” φώναξε στο ακροατήριο. Ισχυρίστηκε ότι ο υπερπληθυσμός καταστρέφει τον πλανήτη και ότι, για να σωθεί ο πλανήτης, η μόνη εφικτή λύση είναι να μειωθεί ο πληθυσμός του στο 10% του τωρινού. Ότι πρέπει να στειρωθεί όλος ο πληθυσμός της Γης, διότι ενώ οι διανοητικά υπέρτεροι και ενδιαφερόμενοι για τη Γη κάνουν λίγα παιδιά, οι μειονεκτούντες και μη έχοντες συνείδηση της Γης κάνουν περισσότερα και θα την κληρονομήσουν. Εφόσον οι υδρογονάνθρακες τελειώνουν, και μόνο το ενεργειακό απαιτεί να μείνουμε δύο δισεκατομμύρια. Οι πόλεμοι και οι λιμοί δεν αρκούν. Το AIDS είναι υπερβολικά αργό. Προτιμότερος είναι ο αερόβιος ΄Εμπολα, διότι είναι εξαιρετικά φονικός και δρα σε διάστημα ημερών. Προκαλεί 90% θνησιμότητα των ανθρώπων από αέρος. Όταν ρωτήθηκε πόσο σύντομα πρέπει να γίνει αυτό, απάντησε ότι θα ζει ακόμη όταν αρχίσει η φονική επιδημία. Έχει δε, γεννηθεί το 1939!».
Ο τιμημένος σαυρολόγος, που μιλά μόνο στους μυημένους, αφού τελείωσε την ομιλία του, παρέλαβε την τιμητική πλακέτα υπό το καταιγιστικό χειροκρότημα τετρακοσίων εκλεκτών μελών της κοινωνίας του Τέξας, που είχαν ενθουσιαστεί. Ελάχιστοι αποχώρησαν, μεταξύ των οποίων ο Mims, που βρήκε την ιστοσελίδα του Pianka. [http://uts.cc.utexas.edu/~varanus/eric.html]
Αυτό το φαινόμενο δεν επιδέχεται ανάλυση σύμφωνα με οποιαδήποτε γνωστή μέχρι σήμερα κοινωνική θεωρία. Όπως γράφει ο Ισραήλ Σαχάκ στο βιβλίο του Εβραϊκή Θρησκεία: «Ο σύγχρονος ρατσισμός, αν και παράγεται από ιδιαίτερες κοινωνικές συνθήκες, όταν δυναμώνει, μεταβάλλεται σε μια δύναμη που, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να περιγραφεί μόνο ως δαιμονική». Μήπως να δεχτούμε καλύτερα ότι ο άνθρωπος είναι εικόνα Θεού με αθάνατη ψυχή και δεν είναι εξελιγμένη σάρκινη μηχανή; Ότι παρά τα τραγικά του λάθη, υπάρχει πάντα ελπίδα σωτηρίας;
