Ιμπεριαλισμός και Αυτοκρατορία

του J. B. Foster, από το Άρδην τ. 43, Ιούλιος 2003

Έ­να νέ­ο βι­βλί­ο του Μά­ι­κλ Χαρ­τ [Michael Hardt] και του Α­ντό­νιο Νέ­γκρι [Antonio Negri], με τον τί­τλο Αυ­το­κρα­το­ρί­α [Empire], χρη­σι­μεύ­ει ως πα­ρά­δειγ­μα μιας ε­ντει­νό­με­νης μό­δας στον χώ­ρο της α­ρι­στε­ράς ό­σον α­φο­ρά την πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση – μιας μό­δας ε­ξί­σου θελ­κτι­κής για τους κύ­κλους της ε­ξου­σί­ας, αν κρί­νου­με α­πό την προ­σο­χή που της δί­νουν τα μέ­σα μα­ζι­κής ε­πι­κοι­νω­νί­ας. Το βι­βλί­ο αυ­τό, που εκ­δό­θη­κε πέ­ρυ­σι α­πό την Harvard University Press, ε­παι­νέ­θη­κε α­φει­δώς α­πό φο­ρείς ό­πως οι Τά­ιμ­ς της Νέ­ας Υόρ­κης [The New York Times], το πε­ριο­δι­κό Τά­ιμ [Time] και ο Ο­μπζέρ­βερ του Λον­δί­νου [London Observer]. Α­πο­τέ­λε­σμα της έκ­δο­σης αυ­τού του βι­βλί­ου ή­ταν να εμ­φα­νι­στεί ο Χαρ­τ προ­σκε­κλη­μέ­νος στην εκ­πο­μπή του Τσάρ­λι Ρό­ουζ [Charlie Rose] και να γρα­φτεί έ­να κύ­ριο άρ­θρο στους Τά­ιμ­ς της Νέ­ας Υόρ­κης. Η θέ­ση του βι­βλί­ου εί­ναι ό­τι η α­γο­ρά πα­γκο­σμιο­ποιεί­ται υ­πό την ε­πιρ­ρο­ή της ε­πα­νά­στα­σης της πλη­ρο­φο­ρι­κής και ξε­περ­νά την ι­κα­νό­τη­τα των ε­θνι­κών κρα­τών να την ε­πη­ρε­ά­ζουν. Η κυ­ριαρ­χί­α των ε­θνι­κών κρα­τών χά­νε­ται και την α­ντι­κα­θι­στά η μό­λις α­να­δυό­με­νη πα­γκό­σμια κυ­ριαρ­χί­α ή “Αυ­το­κρα­το­ρί­α”, που προ­κύ­πτει α­πό τη συγ­χώ­νευ­ση μιας “σει­ράς ε­θνι­κών και υ­πε­ρε­θνι­κών ορ­γα­νι­σμών ε­νω­μέ­νων κά­τω α­πό μί­α μό­νη λο­γι­κή ε­ξου­σί­ας”, χω­ρίς κα­μί­α ξε­κά­θα­ρη διε­θνή ιε­ραρ­χί­α (σ. xii).
Ο χώ­ρος δεν μου ε­πι­τρέ­πει να α­σχο­λη­θώ με κά­θε πλευ­ρά αυ­τού του ε­πι­χει­ρή­μα­τος ε­δώ. Α­ντί γι’ αυ­τό, θα σχο­λιά­σω έ­να μό­νο θέ­μα: την υ­πο­τι­θέ­με­νη ε­ξα­φά­νι­ση του ι­μπε­ρια­λι­σμού. Ο ό­ρος “Αυ­το­κρα­το­ρί­α”, στην α­νά­λυ­ση των Χαρ­τ και Νέ­γκρι, δεν α­να­φέ­ρε­ται στην ι­μπε­ρια­λι­στι­κή κα­τα­δυ­νά­στευ­ση της πε­ρι­φέ­ρειας α­πό το κέ­ντρο, αλ­λά σε μί­α συ­νο­λι­κή ο­ντό­τη­τα που δεν α­να­γνω­ρί­ζει ε­δα­φι­κά ό­ρια ή σύ­νο­ρα έ­ξω α­πό τον ε­αυ­τό της. Στις δό­ξες του, ο “ι­μπε­ρια­λι­σμός”, δια­τεί­νο­νται, “ή­ταν στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα μί­α ε­πέ­κτα­ση της κυ­ριαρ­χί­ας των ευ­ρω­πα­ϊ­κών ε­θνι­κών κρα­τών πέ­ρα α­πό τα σύ­νο­ρα τους” (σ. xii). Ο ι­μπε­ρια­λι­σμός ή η α­ποι­κιο­κρα­τί­α υπ’ αυ­τήν την έν­νοια έ­χουν πλέ­ον πε­θά­νει. Αλ­λά ο Χαρ­τ με τον Νέ­γκρι ε­πί­σης α­ναγ­γέλ­λουν τον θά­να­το της νέ­ας α­ποι­κιο­κρα­τί­ας: της οι­κο­νο­μι­κής κυ­ριαρ­χί­ας και εκ­με­τάλ­λευ­σης α­πό τις βιο­μη­χα­νι­κές δυ­νά­μεις χω­ρίς ά­με­σο πο­λι­τι­κό έ­λεγ­χο. Οι συγ­γρα­φείς ε­πι­μέ­νουν ό­τι κά­θε μορ­φή ι­μπε­ρια­λι­σμού, ε­φό­σον πα­ρε­μπο­δί­ζει την ο­μο­γε­νο­ποι­η­τι­κή δύ­να­μη της πα­γκό­σμιας α­γο­ράς, εί­ναι κα­τα­δι­κα­σμέ­νη α­πό την ί­δια την α­γο­ρά. Έ­τσι η αυ­το­κρα­το­ρί­α εί­ναι και “με­τα­ποι­κιο­κρα­τι­κή και με­τα­ϊ­μπε­ρια­λι­στι­κή” (σ. 9). “Ο ι­μπε­ρια­λι­σμός”, μας λέ­νε, “εί­ναι έ­νας μη­χα­νι­σμός πα­γκό­σμιας δια­στρω­μά­τω­σης, που κα­τευ­θύ­νει, κω­δι­κο­ποιεί και ο­ρί­ζει ε­δα­φι­κά τη ρο­ή του κε­φα­λαί­ου, μπλο­κά­ρο­ντας κά­ποιες ρο­ές και διευ­κο­λύ­νο­ντας άλ­λες. Α­ντί­θε­τα, η πα­γκό­σμια α­γο­ρά α­παι­τεί έ­ναν ο­μα­λό χώ­ρο μη κω­δι­κο­ποι­η­μέ­νης ρο­ής, χω­ρίς κα­θο­ρι­σμέ­νη ε­δα­φι­κή βά­ση… ο ι­μπε­ρια­λι­σμός θα ή­ταν ο θά­να­τος του κε­φα­λαί­ου αν δεν εί­χε ξε­πε­ρα­στεί. Η ο­λο­κλη­ρω­τι­κή πραγ­μα­το­ποί­η­ση της πα­γκό­σμιας α­γο­ράς ση­μαί­νει α­να­γκα­στι­κά το τέ­λος του ι­μπε­ρια­λι­σμού” (σ. 333).
Έν­νοιες, ό­πως κέ­ντρο και πε­ρι­φέ­ρεια, υ­πο­στη­ρί­ζουν οι συγ­γρα­φείς, έ­χουν τώ­ρα σχε­δόν α­χρη­στευ­τεί. “Με την α­πο­κέ­ντρω­ση της πα­ρα­γω­γής και την ε­νο­ποί­η­ση της πα­γκό­σμιας α­γο­ράς, οι διε­θνείς δια­χω­ρι­σμοί και η ρο­ή της ερ­γα­σί­ας και του κε­φα­λαί­ου έ­σπα­σαν και πολ­λα­πλα­σιά­στη­καν τό­σο, ώ­στε δεν εί­ναι πλέ­ον δυ­να­τό να ο­ριο­θε­τή­σει κα­νείς με­γά­λες γε­ω­γρα­φι­κές ζώ­νες ως κέ­ντρο και πε­ρι­φέ­ρεια, Βορ­ρά και Νό­το”. Δεν υ­πάρ­χει “δια­φο­ρά φύ­σης” με­τα­ξύ των Η­νω­μέ­νων Πο­λι­τειών και της Βρα­ζι­λί­ας, της Βρε­τα­νί­ας και της Ιν­δί­ας, “μό­νο δια­φο­ρές ε­πι­πέ­δου” (σ. 335).1
Έ­χει ε­πί­σης ε­κλεί­ψει και η ι­δέ­α ό­τι ο ι­μπε­ρια­λι­σμός των Η­ΠΑ α­πο­τε­λεί μί­α κε­ντρι­κή δύ­να­μη του ση­με­ρι­νού κό­σμου.. . “Οι Η­νω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες”, γρά­φουν, “δεν μπο­ρούν, και βέ­βαια κα­μί­α χώ­ρα δεν μπο­ρεί σή­με­ρα να α­πο­τε­λέ­σει το κέ­ντρο ε­νός ι­μπε­ρια­λι­στι­κού σχε­δί­ου. Ο ι­μπε­ρια­λι­σμός τε­λεί­ω­σε. Κα­νέ­να έ­θνος δε θα γί­νει πα­γκό­σμιος η­γέ­της ό­πως ή­ταν τα νε­ό­τε­ρα ευ­ρω­πα­ϊ­κά έ­θνη”, (σσ. xii-xiv). “Μπο­ρού­με να θε­ω­ρή­σου­με”, δη­λώ­νουν οι Χαρ­τ και Νέ­γκρι, “ό­τι ο Πό­λε­μος του Βιετ­νάμ α­πο­τε­λεί την τε­λι­κή στιγ­μή της ι­μπε­ρια­λι­στι­κής τά­σης και συ­νε­πώς το με­τα­βα­τι­κό ση­μεί­ο προς έ­να νέ­ο Συ­νταγ­μα­τι­κό κα­θε­στώς” (σσ. 178-79). Αυ­τή τη με­τά­βα­ση σε έ­να νέ­ο πα­γκό­σμιο συ­νταγ­μα­τι­κό κα­θε­στώς ση­μα­δεύ­ει ο Πό­λε­μος του Κόλ­που, κα­τά τον ο­ποί­ο οι Η­νω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες εμ­φα­νί­στη­καν ως “η μό­νη δύ­να­μη ι­κα­νή να χει­ρι­στεί τη διε­θνή δι­καιο­σύ­νη, ό­χι ως λει­τουρ­γί­α των δι­κών της ε­θνι­κών κι­νή­τρων αλ­λά εν ο­νό­μα­τι του πα­γκό­σμιου δικαίου… Η πα­γκό­σμια α­στυ­νο­μί­α των Η­ΠΑ δεν δρα προς ό­φε­λος του ι­μπε­ρια­λι­σμού αλ­λά προς ό­φε­λος της αυ­το­κρα­το­ρί­ας [δη­λα­δή, προς ό­φε­λος της Αυ­το­κρα­το­ρί­ας χω­ρίς ε­δα­φι­κή βά­ση]. Με αυ­τήν την έν­νοια, ο Πό­λε­μος του Κόλ­που πράγ­μα­τι, ό­πως ι­σχυ­ρί­στη­κε ο Τζωρ­τζ Μπους, έ­δω­σε το έ­ναυ­σμα για τη γέν­νη­ση μιας νέ­ας πα­γκό­σμιας τά­ξης” (σ. 180).
Η Αυ­το­κρα­το­ρί­α –ό­νο­μα που δί­νουν σε αυ­τήν τη νέ­α πα­γκό­σμια τά­ξη– εί­ναι προ­ϊ­όν του α­γώ­να για κυ­ριαρ­χί­α και συ­νταγ­μα­τι­κό­τη­τα σε πα­γκό­σμιο ε­πί­πε­δο, σε μια ε­πο­χή ό­που έ­χει γί­νει ε­φι­κτός έ­νας νέ­ος πα­γκό­σμιος Τζε­φερ­σο­νια­νι­σμός – η ε­πέ­κτα­ση της συ­νταγ­μα­τι­κής μορ­φής των Η­ΠΑ στην πα­γκό­σμια σφαί­ρα. Οι συγ­γρα­φείς μας α­ντι­τί­θε­νται στους το­πι­κούς α­γώ­νες ε­να­ντί­ον της Αυ­το­κρα­το­ρί­ας, ε­πει­δή πι­στεύ­ουν ό­τι ο α­γώ­νας τώ­ρα γί­νε­ται α­πλά για τη μορ­φή που θα πά­ρει η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση –και την έ­κτα­ση στην ο­ποί­α η Αυ­το­κρα­το­ρί­α θα πραγ­μα­το­ποι­ή­σει την υ­πό­σχε­σή της να φέ­ρει σε πέ­ρας την “πα­γκό­σμια ε­πέ­κτα­ση του ε­σω­τε­ρι­κού συ­νταγ­μα­τι­κού σχε­δί­ου των Η­ΠΑ” (σ. 182). Η ε­πι­χει­ρη­μα­το­λο­γί­α τους υ­πο­στη­ρί­ζει τις προ­σπά­θειες “των πολ­λών ε­να­ντί­ον της Αυ­το­κρα­το­ρί­ας” –δη­λα­δή, τον α­γώ­να των πολ­λών να γί­νουν αυ­τό­νο­μο πο­λι­τι­κό υ­πο­κεί­με­νο– ε­πι­μέ­νουν ω­στό­σο πως οι προ­σπά­θειες αυ­τές εί­ναι δυ­να­τόν να γί­νουν μό­νο ε­ντός “των ο­ντο­λο­γι­κών συν­θη­κών που πα­ρου­σιά­ζει η Αυ­το­κρα­το­ρί­α” (σ. 407).

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1. Οι Χαρ­τ και Νέ­γκρι α­να­φέ­ρο­νται στο έρ­γο του Σα­μίρ Α­μίν, ι­διαί­τε­ρα στην Αυ­το­κρα­το­ρί­α του Χά­ους [Amir Samin, Empire of Chaos (Monthly Re­­view Press)], ως την κύ­ρια ε­ναλ­λα­κτι­κή ά­πο­ψη α­ντί της δι­κής τους για τον ι­μπε­ρια­λι­σμό/αυ­το­κρα­το­ρί­α _ μια ά­πο­ψη που δια­φέ­ρει πο­λύ στο θέ­μα του κέ­ντρου/πε­ρι­φέ­ρειας. Βλέ­πε Hardt και Negri, Empire (σσ. 9, 14, 334, 467).

*Α­πό­σπα­σμα α­πό την ει­σα­γω­γή του συγ­γρα­φέ­α στο βι­βλί­ο του Ί­στβαν Με­σά­ρος, Σο­σια­λι­σμός ή Βαρ­βα­ρό­τη­τα, εκ­δό­σεις Προ­σκή­νιο, Α­θή­να