Εμίλ ντε Λανσάκ, 1827
του Αντώνη Βενέτη
• Η πρώτη είναι η ιστορική Βασιλική χήρα Κίτσου Τζαβέλα (1801 – 1855), του θρυλικού πολέμαρχου Σουλιώτη, του ήρωα της Κλείσοβας (25.3.1826), στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, ο οποίος ηγήθηκε της ηρωικής εξόδου του Μεσολογγίου (10.4.1826), επικεφαλής σώματος 2500 ανδρών από τους οποίους διεσώθησαν οι 1300.
Μετά τον θάνατο του Ι. Κωλέττη, ο Κ. Τζαβέλας διετέλεσε πρωθυπουργός το 1847 – 1849. Η γυναίκα του Βασιλική κατήγετο από το Αγρίνιο και έλαβε μέρος δίπλα στον Κίτσο Τζαβέλα κατά την έξοδο του Μεσολογγίου, απεβίωσε 27 χρόνια μετά τον θάνατο του συζύγου της, το 1881, στην Κηφησιά. Παρατίθεται, εν πολλοίς, ο λόγος που εξεφώνησε επί του τάφου της, ο λίαν γνωστός στην εποχή του Δημοσιογράφος Τιμολέων Φιλήμων (1833 – 1898).
ΑΙΩΝ, 27.3.1881 – ΛΟΓΟΣ ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ εις ΒΑΣΙΛΙΚΗΝ χήρα του στρατηγού ΚΙΤΣΟΥ ΤΖΑΒΕΛΑ, εκφωνηθείς εν τω α’ νεκροταφείω Αθηνών, τη 22 Μαρτίου, υπό ΤΙΜΟΛΕΟΝΤΟΣ Ι. ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ… «…Η γυνή αύτη, ήτις γραία και ηλλοιωμένη κείται άπνους ενώπιον ημών, υπήρξε η παρηγορία, η νοσοκόμος, η έφορος των αθανάτων προμάχων της ηρωικής πόλεως, (Μεσολογγίου), η αγαπητή φίλη ενός των πρωτίστων αρχηγών της αμυνομένης ακροπόλεως της ελληνικής ελευθερίας· υπήρξε και στρατιώτης και ηρωίς. Μοναδική υπήρξε η ανδρεία, ην κατά την έξοδον της φρουράς απέδειξεν ότι απεφάσισεν η φρουρά εκείνη,… ν’ αποθάνη αντί να παραδοθή… Η Βασιλική οπλισθείσα συνεξήλθε της πύλης παρά το πλευρόν του Κίτσου Τζαβέλα, κρατούσα εις την αγκάλην της και άρρεν βρέφος δέκα οκτώ μηνών, καρπός του προς τον Κίτσον έρωτος ήτο δε και έγκυος.
Ήλθε η στιγμή, καθ’ ήν δεν ηδύνατο πλέον να κρατή το βρέφος και να πολεμή, ώφειλεν ή να πέση και αύτη νεκρά, ή να αιχμαλωτισθή. Ρίπτει το τέκνον της, εν μέσω των Τούρκων, μαχόμενη δε και αυτή σώζεται. Βεβαίως υπεράνθρωπος δύναμις απαιτήτο, όπως μήτηρ αποφασίσει να χωρισθή του υιού της· αλλά την στιγμήν εκείνην οι του Μεσολογγίου εξερχόμενοι ήσαν πάντες υπεράνθρωποι· αι δε γυναίκες ήσαν αντάξιαι των ανδρών και προς αυτούς ίσαι […] Ο Τζαβέλας καθ’ ην στιγμήν ήρξατο η έξοδος, υπεσχέθη να την νυμφευθή εν πανηγύρει. Ο αρραβών εγένετο ενώπιον της αθανασίας μετ’ ολίγον δ’ ετελείτο εν Ναυπλίω ο γάμος της Βασιλικής και του Τζαβέλα, […] Το τέκνον, όπερ ερρίφθη εν μέσω των Τούρκων, διεσώθη, μετά τινα δ’ έτη ανευρέθη ανεπτυγμένον και αντηλλάγη διά τεσσαράκοντα Τούρκων. [] Είθε οι μέλλοντες να σε παρακολουθήσωμεν, κομίσωμεν εις τους εργάτες της εθνικής παλιγγενεσίας, εάν κριθώμεν άξιοι ν’ ατενίσωμεν, προς αυτούς, είθε να κομίσωμεν αυτοίς αγγέλματα, αντάξια της δόξης και της ζωής εκείνων! Με την ευχήν ταύτη σε παραδίδομεν εις τον τάφον»!
• Η δεύτερη γυναίκα είναι η σύζυγος του πυρπολητή Κων/νου Κανάρη (1793 – 1877), ο οποίος απεβίωσε πρωθυπουργός. Μητέρα επτά παιδιών.
ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ, 4.10.1881 – «Χθες απεβίωσεν… η σεβαστή γραία Δέσποινα χήρα του αειμνήστου ναυάρχου Κ. Κανάρη […] Μεθ’ υπερηφανίας προέπεμπε τον σύζυγον να πυρπολή τα τουρκικά σκάφη και αύτη εμερίμνα περί των τέκνων. Όταν δε τα ηρωικά Ψαρά προσεφέρθησαν ολοκαύτωμα εις τον βωμόν της πατρίδος, εν μέσω συγχύσεως, του πυρός και του τον βωμόν της πατρίδος, εν μέσω συγχύσεως, του πυρός και του σιδήρου η Δεσποινα Κανάρη, ει και έγκυος, λαβούσα τα δύο τέκνα αυτής ερρίφθη εις την θάλασσαν,… και έσωσε ταύτα σωθείσα και αύτη εν τη λέμβω του πενθερού της. Μετριόφρων ως πάσαι αι γυναίκες της εποχής εκείνης δεν εξεπλήτετο υπό της δόξης των τιμών και των αξιωμάτων, δι ων η πατρίς περιέβαλε τον σύζυγον, […]»
• Η τρίτη είναι κόρη Σουλιώτη Στρατηγού και αγωνιστή του 1821 και σύζυγος καθηγητού της Νομικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μάλλον ο πατέρας της είναι ο Παραμυθιώτης στρατηγός Ζώης Πάνου (1765 – 1846), θείος, από αδελφή, του Κίτσου Τζαβέλα.
ΑΙΩΝ, 10.5.1882 – «Χθες μ.μ. απεβίωσε, πλήρης ημερών… η σεβασμία σύζυγος του πρεσβυτάτου των παρ’ ημίν νομοδιδασκάλων και καθηγητών του Δικαίου Γεωργίου Ράλλη Πηνελόπη. Θυγάτηρ του αειμνήστου Σουλιώτου στρατηγού Ζώη, όστις παρέστη καθ’ όλας τας ιστορικάς στιγμάς του μεγάλου αγώνος, ηγούμενος σώματος ανδρείων πολεμιστών, και υπήρξεν ο Νέστωρ των ηρώων του Σουλίου, κατά την ενδοξον εποχήν του υπέρ ελευθερίας πολέμου, ανήκων εις ένα των πρωτευόντων οίκων του ιστορικού πολυχνίου, η μακαρίτης εκέκτητο πάσας τας αρετάς της μετριοφροσύνης, της υπομονής, της καρτερίας και της αφοσιώσεως εις τον οίκον αυτής, αίτινες διέκρινον τας γυναίκας της γενεάς, ήτις ανέστη την Ελλάδα από της δουλείας. […]».
Αντώνης Ν. Βενέτης, Μοναστηράκι Δωρίδος
