Σκέψεις για τις νέες γεωπολιτικές δυναμικές και αλλαγές στις παγκόσμιες αντιλήψεις που δυνητικά επιφέρει η έλευση της πανδημίας του κορωνοϊού
Του Κώστα Γεώρμα από το Άρδην τ. 118 (Μάϊος 2020)
Ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια αχαρτογράφητη περιοχή, με κύριο παράγοντα γι’ αυτό την εξάπλωση σε παγκόσμιο επίπεδο του κορωνοϊού. Μολονότι είναι νωρίς ακόμα και πολλά θα εξαρτηθούν από τη δυνατότητα περιορισμού του ιού και εύρεσης των κατάλληλων μέσων για την αντιμετώπισή του, ένα είναι σίγουρο: οι συνέπειες από την εκδήλωση της πανδημίας δεν πρόκειται να αφήσουν τον κόσμο όπως αυτός ήταν. Όλες οι αντιλήψεις που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο θα δοκιμαστούν σκληρά, εάν δεν δοκιμάζονται ήδη. Το πρώτο χτύπημα στην παγκοσμιοποίηση και στους αριστερούς και νεοφιλελεύθερους ζηλωτές της ήταν η εν μια νυκτί επιστροφή των συνόρων. Η πλειοψηφία των εθνών, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν την πανδημία, έκλεισαν τα σύνορα. Είναι νωπές ακόμα οι σελίδες στο Βήμα, την Καθημερινή, την Εφημερίδα των Συντακτών και τις αφίσες των Αντιφά, ΚΕΕΡΦΑ και άλλων ζηλωτών της παγκοσμιοποίησης, από τα δάκρυά τους για αυτές τις κινήσεις των κυβερνήσεων.
Παράλληλα με την εστίαση των κυβερνήσεων στα τεκταινόμενα εντός των συνόρων, οι διεθνείς οργανισμοί καταδεικνύουν αξιοσημείωτη αδυναμία παρέμβασης σε ζωτικής σημασίας ζητήματα. Στην απαξίωσή τους, κατά κύριο λόγο, συντελεί η αδυναμία τους να συνεισφέρουν ουσιαστική βοήθεια στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Οργανισμοί όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα Ηνωμένα Έθνη (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας), που θα ανέμενε κανείς να αποτελούν την πρωτοπορία στις δράσεις και τις προσπάθειες αντιμετώπισης του ιού, απλά, αγνοούνται[1].
Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής υιοθετούν την ίδια στάση. Η προσπάθειά τους φαίνεται να είναι κυρίως σε επίπεδο προπαγάνδας και όχι τόσο σε χειροπιαστή δράση. Με έναν πρόεδρο που ακόμα δεν έχει καταφέρει να έχει άποψη επί του θέματος –η λέξη «άσχετος» φαίνεται εδώ να ταιριάζει απόλυτα, τη μία μέρα μιλά για επιβολή καραντίνας στη Νέα Υόρκη και την άλλη αλλάζει άποψη και ζητά από το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών να εκδώσει «οδηγία» για τον περιορισμό των μετακινήσεων των κατοίκων. Τη μία μέρα δηλώνει ότι από την 6η Απριλίου υπάρχει επανεκκίνηση της οικονομίας, δύο μέρες μετά δηλώνει ότι με 100.000 νεκρούς θα την έχουμε βγάλει καθαρή και η κρίση θα κρατήσει τουλάχιστον ένα εξάμηνο! Παράλληλα, έχει ήδη σε ένα μήνα δημιουργήσει τρεις (!!!) ομάδες αντιμετώπισης διαχείρισης της κρίσης που έχει προκαλέσει ο ιός, κάθε φορά με όλο και πιο άσχετους επικεφαλής, όπως ο γνωστός για την …αποτελεσματικότητά του, γαμπρός του, Κούσνερ. Το αποτέλεσμα είναι, ακόμα και στη χώρα του, οι κυβερνήσεις των Πολιτειών να κάνουν τα δικά τους και να μην του δίνουν ιδιαίτερη σημασία.
Είναι τέτοιες οι δυσλειτουργίες που δημιουργούν οι επαμφοτερίζουσες θέσεις του, που ο πλανήτης παρακολουθεί έκπληκτος την πρώτη δύναμη του κόσμου, να αδυνατεί να προμηθεύσει τις Πολιτείες της με το απαραίτητο νοσοκομειακό υλικό[2] και να ενταφιάσει με αξιοπρέπεια τους νεκρούς της.
Η άνοδος της κινεζικής µεσαίας τάξης και η απληστία του παγκόσµιου συστήµατος ως κεντρικοί παράγοντες διασποράς του κορωνοϊού
Σημαντικοί παράγοντες για την ταχεία διασπορά του ιού έχουν να κάνουν με τη σχέση μεταξύ της δημιουργίας μιας νέας κινεζικής μεσαίας τάξης και την απληστία των φορέων, των επιχειρηματικών ελίτ, της παγκοσμιοποίησης.
Αναφορικά με την άνοδο της μεσαίας τάξης στην Ασία, τα στοιχεία δείχνουν δραματική άνοδο της αγοραστικής της δύναμης, κυρίως των μεσαίων τάξεων σε Κίνα και Ινδία[3]. Αυτές είναι οι τάξεις που αποτελούν την αγοραστική δύναμη της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης εποχής. Σε αυτό βέβαια, συνδράμει και το γεγονός ότι αυτές οι τάξεις υιοθετούν πλήρως, και ενίοτε με φρενήρη τρόπο, τις αγοραστικές συνήθειες της Δύσης. Στην περίοδο 2009-2019, η Κίνα είναι υπεύθυνη για τη μεταπήδηση 700.000.000 ανθρώπων στη μεσαία τάξη. Μάλιστα, λόγω και του γεγονότος ότι η αγοραστική δύναμη της μεσαίας τάξης στις ανεπτυγμένες χώρες έχει σταθεροποιηθεί, όλα τα μάτια είναι στραμμένα στην αυξανόμενη δυνατότητα των Ασιατών για κατανάλωση. Σε σύνδεση με το προηγούμενο φαινόμενο, και με τον ρόλο που θα αναλύσουμε παρακάτω των παγκόσμιων πόλεων, σημειώνεται ότι η άνοδος της μεσαίας τάξης στην Κίνα συνοδεύεται, σε μεγάλο βαθμό, και από τη μετακίνηση του πληθυσμού από την ύπαιθρο στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Η μεγάλη αγοραστική δύναμη της κινέζικης μεσαίας τάξης αποτέλεσε αποφασιστικής σημασίας γεγονός για τη μη ανάληψη πρωτοβουλιών για την αποτροπή της διασποράς του κορωνοϊού. Αφενός, η κινεζική ηγεσία δεν ήθελε να αποδεχθεί την έκταση του γεγονότος, αλλά ούτε και ήθελε να «χαλάσει τα μπάνια του λαού», που θα ‘λεγε και ένας γνώριμός μας, που, ειρήσθω εν παρόδω, άφησε και αυτός πίσω του συντρίμμια. Αφετέρου, ενώ ήταν ήδη γνωστό το πρόβλημα, κανείς από το παγκόσμιο σύστημα δεν παρενέβη για να αποτρέψει τα ταξίδια της μεσαίας κινέζικης τάξης στις άλλες χώρες. Υποκλινόμενες στο κέρδος, αεροπορικές εταιρείες, πολυτελείς αλυσίδες ξενοδοχείων, εταιρείες ειδών πολυτελείας, αντί να σκεφτούν τις χιλιάδες των ανθρώπων που θα χαθούν από τον κορωνοϊό και τα εκατομμύρια χαμένων θέσεων εργασίας από μια πανδημία, προτίμησαν να ποιήσουν την νήσσαν. Τη σκέψη τους είχε κατακλύσει η γνώση του γεγονότος ότι την ίδια περίοδο, πέρυσι, οι Κινέζοι που ταξίδεψαν για τη γιορτή του Σεληνιακού Νέου Έτους, δαπάνησαν 74 δισεκατομμύρια δολάρια για τα ταξίδια τους και 145 δισεκατομμύρια δολάρια για τα ψώνια τους[4].
H µυωπική στενοκεφαλιά της απολυταρχικής κινεζικής ηγεσίας
Δεν χωρά αμφιβολία ότι η κινεζική ηγεσία έχει μεγάλο μερίδιο της ευθύνης για την εξάπλωση του ιού. Το πρόβλημα ήταν ήδη γνωστό από τον Νοέμβριο του 2019. Ωστόσο, η πρώτη κίνηση της κινεζικής ηγεσίας ήταν ο διωγμός του γιατρού που επέστησε την προσοχή στο κίνδυνο που είχε παρουσιαστεί. Ο κίνδυνος, βέβαια, όχι μόνον παρέμενε, αλλά και διασπειρόταν. Η κινεζική πολιτική ηγεσία χρειάστηκε δυόμισι μήνες για να αποδεχθεί την έκταση του κινδύνου, έχοντας πρώτα αφήσει να διοργανωθεί στη Βουχάν το ετήσιο συνέδριο της τοπικής συνέλευσης του κόμματος, μετά μια γιορτή με 40.000 συμμετέχοντες και, βέβαια, τα ταξίδια που έλαβαν χώρα λόγω του κινέζικου νέου έτους. Υπολογίζονται σε τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια οι μετακινήσεις που έλαβαν χώρα έως ότου η κινεζική ηγεσία αποφασίσει να σφραγίσει τη Βουχάν.
Εάν η κινέζικη ηγεσία δεν σπαταλούσε τόσες δυνάμεις για να φιμώσει τον γιατρό Λι Γουενλιάνγκ και τους συναδέλφους του, οι οποίοι προσπαθούσαν να ενημερώσουν για τους φόβους τους και, εάν δεν επέμενε επί αρκετές εβδομάδες να μεταδίδει ψευδείς πληροφορίες για την επιδημία, μπορεί σήμερα να μην αντιμετωπίζαμε μια πανδημία, αλλά όλα να είχαν παραμείνει στο επίπεδο της επιδημίας.
Να σημειωθεί εδώ ότι την ίδια ευθύνη έχει και η Ιαπωνία, με το να κρατά κρυφή την πληροφόρηση για το τι έγινε με το κρουαζιερόπλοιο Princess Diamond, αλλά και η κυβέρνηση της Νότιας Κορέας που αρνούνταν να δημοσιεύσει τα ονόματα όσων είχαν προσβληθεί από τον ιό από τη θρησκευτική ομάδα Σιντσεονζί –γιατί η ομάδα αυτή έχει ισχυρά ερείσματα στην κορεατική κυβέρνηση[5]. Επισημαίνω εδώ ότι η Βηθλεέμ μολύνθηκε από τον ιό από Κορεάτες προσκυνητές.
Και οι µύωπες της Μεγάλης Βρεταννίας, των ΗΠΑ, της Ιταλίας, της Ισπανίας
Ο Ισπανός δρ. Φερνάντο Σιμόν δήλωνε αυτάρεσκα στις 6 Φεβρουαρίου ότι, «Η Ισπανία θα έχει απλώς μια χούφτα περιπτώσεις». Ο δόκτωρ, πρέπει να τονιστεί, είναι ο επικεφαλής των εκτάκτων ιατρικών περιστατικών στη Μαδρίτη[6]. Έξι εβδομάδες μετά έκανε δηλώσεις για τον ημερήσιο αριθμό των νεκρών. Η Ισπανία, μη έχοντας «άμεσα» σύνορα με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, κρύφτηκε πίσω από αυτό το γεγονός και θεώρησε τον εαυτό της απομονωμένο και ασφαλή.
Τη «μυωπία» της βοήθησε βέβαια και το χρήμα που συνεισφέρει στη χώρα το ποδόσφαιρο. Η Ισπανία, ως γνωστόν, έχει τεράστιες επενδύσεις στο παγκοσμιοποιημένο ποδόσφαιρο. Έτσι, δεν δόθηκε η πρέπουσα σημασία και εδώ η ΟΥΕΦΑ, ένας έτερος διεθνής οργανισμός, έχει τεράστια ευθύνη, στον αγώνα της Βαλένθια με την Αταλάντα στο Μπέργκαμο στις 19 Φεβρουαρίου. Αγώνας που έφερε 43.000 φιλάθλους αγκαλιά. Σαν να μην έφτανε αυτό, στις 8 Μαρτίου η Ατλέτικο είχε αγώνα με τη Λίβερπουλ. Την ίδια μέρα, στην Ισπανία, έλαβαν χώρα μαζικές διαδηλώσεις για την Ημέρα της Γυναίκας, ενώ την προηγουμένη, το κόμμα VOX είχε μια συγκέντρωση 9.000 ατόμων. Η ασυνεννοησία στους κόλπους της κυβέρνησης ήταν τέτοια, που με τα μέτρα που έπαιρναν το μόνο που κατόρθωσαν είναι όλη η Ισπανία να πάει …διακοπές. Έτσι, όταν αποφάσισε η κυβέρνηση να επιβάλει απαγόρευση κυκλοφορίας, ο ιός είχε διασπαρεί σε όλη την επικράτεια.
Την ίδια συστηματική αποτυχία να αντιδράσει σχεδιασμένα στην αντιμετώπιση της εξάπλωσης έδειξε και η Ιταλία. Τόσο το κοινό όσο και οι πολιτικοί της, μολονότι είχαν πληροφόρηση για το τι γινόταν στην Κίνα και αλλού, προτίμησαν να παραβλέψουν την πραγματικότητα, προς χάριν της οικονομίας, του ποδοσφαίρου, των καρναβαλιών και των διεθνών εκθέσεων ενδύματος του Μιλάνου. Δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι οι παγκοσμιοποιημένες ιταλικές φίρμες στον τομέα της ένδυσης έχουν τεράστια κέρδη. Συνεπώς, πολύ δύσκολα θα διέκοπταν εκθέσεις που αποφέρουν εκατομμύρια δολάρια σε εμπορικές συμφωνίες.
Ένας άλλος παράγοντας επιτάχυνσης της διασποράς του ιού στην Ιταλία έχει να κάνει με το κομματικό σύστημα καρτέλ[7]. Πρέπει να τονιστεί ότι, απειλές όπως οι πανδημίες, δοκιμάζουν –και θα δοκιμάσουν παγκοσμίως- το κομματικό σύστημα, αφού απαιτούν από αυτό γρήγορα αντανακλαστικά, γοργές αποφάσεις και αστραπιαία δράση, διαφάνεια στην πληροφόρηση, σχέση εμπιστοσύνης με τους πολίτες και θεμελίωση των αποφάσεων στη γνώμη των ειδημόνων. Δύσκολο να περιμένει κανείς τέτοια χαρίσματα από το κομματικό σύστημα καρτέλ. Γιατί ένα χαρακτηριστικό του κομματικού συστήματος καρτέλ είναι η συστημική αδυναμία του να ακούσει τους εμπειρογνώμονες, να απεχθάνεται τη διαφάνεια και να ασχολείται μόνον με την αυτοαναπαραγωγή του μέσω διασύνδεσης κράτους-κόμματος. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι «ηγέτες» του κομματικού συστήματος καρτέλ είτε αντιδρούν ενστικτωδώς, είτε απλά ακούνε τους κολλητούς τους που, επειδή τους έχει τοποθετήσει ο ηγέτης του κόμματος γύρω του, τείνουν να του χαϊδεύουν τα αυτιά. Την ίδια στιγμή, όμως, σε καιρούς αβεβαιότητας, αυτό που ζητείται από τους ηγέτες είναι να «ανακαλύψουν, να οργανώσουν, να αφομοιώσουν αποσπασματική γνώση, που διασπείρεται σε ποικίλους τομείς εμπειρογνωμοσύνης»[8]. Δύσκολο να το επιτύχεις αυτό, όταν η μόνη σου ασχολία είναι η σχέση σου με τα ΜΜΕ.
Το μεγαλύτερο, ίσως, λάθος της ιταλικής κυβέρνησης ήταν ότι προχώρησε σε αποσπασματικές δράσεις και, φυσικά, δεν βάδισε μέσω ενός ολοκληρωμένου σχεδίου. Αυτό είχε το αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα από το αναμενόμενο. Όταν, για παράδειγμα, η βόρεια Ιταλία τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό, όσοι μπορούσαν –και ήταν πολλοί αυτοί- μετακινήθηκαν στη νότια Ιταλία, γιατί απλούστατα αυτό δεν απαγορευόταν. Το αποτέλεσμα ήταν να επιτευχθεί η πλήρης διασπορά του ιού σε όλη την χώρα. Η πολιτική ηγεσία της Ιταλίας, στην πραγματικότητα, «ακολουθούσε τη διασπορά του ιού και δεν την απέτρεπε»[9].
«Μία αποτελεσματική απάντηση στον ιό απαιτεί συντονισμό ενός συνεκτικού συστήματος δράσεων που λαμβάνονται ταυτόχρονα. Τα αποτελέσματα στην Κίνα και στη Νότιο Κορέα τονίζουν αυτό το σημείο. ….συνήθως… η συζήτηση γι’ αυτές τις χώρες επικεντρώνεται σε μια παράμετρο των μοντέλων τους, όπως τα εκτεταμένα τεστ, όταν στην πραγματικότητα αυτό που χαρακτηρίζει τις επιτυχημένες απαντήσεις τους είναι πολλαπλές δράσεις που λαμβάνονται ταυτόχρονα. Τα εκτεταμένα τεστ είναι αποτελεσματικά όταν συνδυάζονται με εντατική ιχνηλάτηση των επαφών των κρουσμάτων. Με τη σειρά της η ιχνηλάτηση είναι αποτελεσματική στον βαθμό που συνδυάζεται με ένα αποτελεσματικό σύστημα επικοινωνίας που συγκεντρώνει και διαχέει την πληροφορία για τις κινήσεις των ενδεχόμενων κρουσμάτων… Αυτοί οι κανόνες εφαρμόζονται και για το σύστημα υγείας. Υπάρχει η ανάγκη πλήρους αναδιοργάνωσης μέσα στα νοσοκομεία, για παράδειγμα, δημιουργία διακριτών ροών φροντίδας για τον κορωνοϊό και για τα υπόλοιπα. Επιπρόσθετα, πρέπει να υπάρξει μεταστροφή από το, με επίκεντρο τον ασθενή, σύστημα, σε ένα σύστημα με επίκεντρο την κοινότητα, που προσφέρει λύσεις για την πανδημία στο σύνολο του πληθυσμού (με έμφαση στην κατ’ οίκον φροντίδα)».
Η παγκόσµια πόλη ως µέσο διασποράς του ιού
Έναν ακόμα λόγο για την ταχύτατη εξάπλωση του ιού συνιστά το γεγονός ότι η Βουχάν είναι μία από τις παγκόσμιες πόλεις, τις πόλεις δηλαδή που αποτελούν σημαντικής σημασίας κόμβους στο δίκτυο της παγκοσμιοποίησης. Συνιστά αυτό που η Σάσκια Σάσσεν ονομάζει «παγκόσμια πόλη»[10]. Η Κίνα έχει αποτελέσει το εργαστήρι του κόσμου τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Υπολογίζεται ότι είναι υπεύθυνη για το 25% της βιομηχανικής παραγωγής σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Βουχάν αποτελεί ένα από τα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα της Κίνας και υπολογίζονται σε 30.000 περίπου οι καθημερινές αεροπορικές μετακινήσεις πολιτών, ενώ αυτές με αυτοκίνητο ή σιδηρόδρομο είναι ακόμα περισσότερες. Επιπλέον, αποτελεί σημαντικό λιμάνι υπερωκεάνιας ναυτιλίας. Υπολογίζεται ότι, έως τις 23 Ιανουαρίου που έκλεισε η περιοχή, 18,5 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν ταξιδέψει για τις διακοπές του νέου έτους.
Η παγκοσµιοποίηση, η καταστροφή του οικοσυστήµατος και η βιοµηχανική παραγωγή πουλερικών και άλλων ζώων και η εκτίναξη των ζωονόσων
Όσο και να κυριαρχούν οι θεωρίες περί συνωμοσίας για τη γρήγορη εξάπλωση του ιού και την καταστροφικότητά του, υπάρχει μια μερίδα ανθρώπων για τους οποίους ο κορωνοϊός δεν αποτέλεσε έκπληξη, αλλά ένα προαναγγελθέν γεγονός. Αυτοί οι άνθρωποι είναι οι ιολόγοι. Ο κορωνοϊός δεν ήταν ένας «Μαύρος Κύκνος». Όπως επισημαίνει ο Έρικ Σιούι, ο κορονωϊός είναι μάλλον ένας «μαύρος ρινόκερος»[11]. Μια μαζική απειλή, αναμενόμενη, αγνοημένη ωστόσο, παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις. Όπως σημειώνει ο Σιούι, η Λόρι Γκάρετ, ήδη από το 2005, είχε προειδοποιήσει ότι οι επιστήμονες έκρουαν τον κώδωνα κινδύνου για μια ιδιαίτερα επιθετική και με υψηλή μεταδοτικότητα πανδημία γρίπης, ικανής να επιμολύνει πάνω από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Παράμετροι που εντείνουν την ταχύτητα μετάδοσης των νέων ιών, ταχύτητα μετάδοσης η οποία υπερκεράζει τις δυνατότητες ανταπόκρισης των συστημάτων υγείας, είναι η εντατικοποίηση των διαδικασιών και διεργασιών της παγκοσμιοποίησης. Είναι αυτές ακριβώς οι διεργασίες που αυξάνουν υπέρμετρα τον κίνδυνο μεταδοτικοί ιοί να διαφεύγουν από οποιεσδήποτε περιφερειακές καραντίνες επιβάλλονται. Επιπρόσθετα, στην ταχύτητα της μετάδοσης, συντείνουν η ελεύθερη κυκλοφορία των πάντων και η εκμηδένιση των αποστάσεων[12]. Ένας επιπλέον παράγων είναι η δημιουργία αστικών μεγα-πόλεων, οι οποίες ενισχύουν με τη σειρά τους τη μετάδοση μολυσματικών παραγόντων[13].
Η ανθρωπότητα κινείται σήμερα με ταχύτητες που προηγούμενες εποχές δεν θα μπορούσαν ούτε να φανταστούν. Το 1918, όταν εμφανίστηκε η ισπανική γρίπη υπήρχαν στον πλανήτη 2 δισεκατομμύρια κάτοικοι. Σήμερα ο πληθυσμός του πλανήτη είναι 7,6 δισεκατομμύρια. Μάλιστα, αυτοί έχουν εγκατασταθεί στις πόλεις, με συνέπεια, σήμερα, περισσότερο από το 50% του πληθυσμού της γης να ζει σε κάποια μεγαλούπολη. Τα ποικίλα παθογόνα διασπείρονται πιο εύκολα και με μεγαλύτερες ταχύτητες μέσα σε αυτές τις πόλεις. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η εμφάνιση περιπτώσεων επιδημιών και πανδημιών από το 1980 και έπειτα τριπλασιάζονται ανά δεκαετία.
Οι αεροπορικές εταιρείες μεταφέρουν σήμερα τον δεκαπλάσιο αριθμό ανθρώπων απ’ ό,τι έκαναν τη δεκαετία του 1980.
Ο HIV, από τότε που εμφανίστηκε, έχει στοιχίσει τη ζωή σε πάνω από 35 εκατομμύρια ανθρώπους. Το 2003, ένας νέος τότε ιός, που είναι συγγενής με τον τωρινό, ο SARS, επεκτάθηκε κι αυτός με τρομερές ταχύτητες. Ένας Κινέζος πωλητής θαλασσινών μόλυνε το προσωπικό ενός νοσοκομείου και μία νοσοκόμα πήγε στο Χονγκ Κονγκ για ένα γάμο, όπου επιμόλυνε άλλους 16 ανθρώπους. Αυτοί με τη σειρά πέρασαν τον ιό στην Σιγκαπούρη και το Βιετνάμ και σε έξι μήνες υπήρχαν 8000 τέτοιες περιπτώσεις σε 29 χώρες σε όλο τον κόσμο.
Για να είμαι ειλικρινής, τρέφω ιδιαίτερο σεβασμό σε όσους ενίοτε αποδίδουν σειρά γεγονότων σε συνωμοσίες. Είναι γεγονός ότι η παγκοσμιοποιημένη ισχύς συγκεκριμένων χωρών, οργανισμών, μαφιών, ιδιοκτητών μέσων μαζικής ενημέρωσης, χρηματοοικονομικών κροίσων, μυστικών υπηρεσιών, μπορούν πράγματι να στήσουν συνωμοσίες σε πλανητικό επίπεδο. Μην ξεχνάμε ότι ο Σόρος λειτουργεί ακριβώς έτσι.
Στην περίπτωση του κορωνοϊού, ωστόσο, τα πράγματα πόρρω απέχουν από κάτι τέτοιο. Αγγίζει άλλωστε το γελοίο, το γεγονός ότι οι Αμερικάνοι κατηγορούν γι’ αυτό τους Κινέζους. Οι Ινδοί κατηγορούν τους ισλαμιστές, οι οποίοι με τη σειρά τους κατηγορούν τους άθεους για την εξάπλωση του ιού –ο ιός είναι κατάρα του θεού στους απίστους– ρίχνοντας έτσι λάδι στα «επιχειρήματα» των ινδουιστών. Οι Ρώσοι κατηγορούν τους Αμερικάνους και, κάποιοι από τη Μέση Ανατολή, τους Εβραίους. Αξίζει τον κόπο να δούμε λίγο περισσότερο ποιοι καλλιεργούν συνωμοσιολογικούς μύθους περί του ιού.
Κατ’ αρχάς, οι ίδιοι οι Κινέζοι, όταν οι Αμερικάνοι άρχισαν να μιλάνε για «κινέζικο ιό», αντεπιτέθηκαν διαμορφώνοντας διάφορες θεωρίες περί αμερικάνικης προέλευσης του ιού. Επειδή ωστόσο οι Κινέζοι είναι …σοβαροί στην παγκόσμια πολιτική τους, πολύ γρήγορα εγκατέλειψαν αυτές τις θεωρίες. Ποιος είναι ο λόγος; Ο λόγος είναι ότι μια συνωμοσιολογική προσέγγιση λίγα έχει να τους προσφέρει πολιτικά, όταν κερδίζουν πολύ περισσότερα γεωπολιτικά, από μια επίθεση ..φιλίας, αγάπης και ανθρώπινης αλληλεγγύης με τους χιλιάδες τόνους υγειονομικού υλικού που μπορούν πλέον να μεταφέρουν σε διάφορες χώρες του κόσμου.
Ποιοι λοιπόν παρέμεναν να καλλιεργούν τις θεωρίες συνωμοσίας; Οι Ρώσοι και οι αριστεροί, οι Αμερικάνοι υπερσυντηρητικοί και οι αδύναμοι! Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά ποια κοινωνικά μέσα διαδίδουν μετά μανίας τέτοιες θεωρίες συνωμοσίας θα δει ότι όλα είναι ιδιαιτέρως φιλορωσικής τάσης[14]. Αυτό, γιατί οι Ρώσοι δεν έχουν την παραγωγική δυναμική της Κίνας και άρα δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν παρόμοια εργαλεία επηρεασμού όπως αυτή.
Ένας ωστόσο σημαντικός και, κατά την άποψή μου, πιο ουσιαστικός, λόγος ανάπτυξης συνωμοσιολογιών θεωριών δεν είναι παρά το γεγονός της άρνησης της αποδοχής των δραστικών αλλαγών που είναι αναγκαίες στον τρόπο ζωή μας, έτσι ώστε παρόμοια φαινόμενα να μη λάβουν και πάλι χώρα. Ο κόσμος της καταναλωτικής, ναρκισσιστικής ευωχίας στον οποίο ζούμε δεν είχε καμία διάθεση να περιορίσει τον ναρκισσιστή εαυτό, να πειθαρχήσει σε κανόνες, να εισακούσει τις κραυγές αγωνίας και τις προειδοποιήσεις από τις καμπάνες που μας κτυπούσαν, χρόνια τώρα, αρκετοί συγγραφείς. Αρκεί κανείς να δει τις αντιδράσεις στην κατ’ οίκον απομόνωση όλου αυτού του συρφετού από τους Αντιφά έως τον Βαρουφάκη, τον Κουτσούμπα και τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Η κραυγή τους είναι ένα τεράστιο «δεν αντέχω να περιορίσω τον εαυτούλη μου, το κέντρο του σύμπαντος». Ανυπαρξία αίσθησης συνέχειας, ανυπαρξία μέριμνας για τους προγόνους και τους απογόνους, ανικανότητα να βασιστούν οι ανάγκες στην εμπειρία της εκπλήρωσης και της ικανοποίησης, παρόρμηση στιγμιαίας και άμεσης ικανοποίησης.
Γιατί, ας μη γελιόμαστε, η σημερινή πανδημία είχε ήδη προβλεφθεί, με …μαθηματική ακρίβεια, που θα έλεγαν κάποιοι. Η παρούσα πανδημία είχε επισημανθεί χρόνια πριν και από πολλούς συγγραφείς και ερευνητικές ομάδες. Αλλά το γεγονός ότι δεν ήταν του συρμού και ότι τα λόγια που έλεγαν δεν χάιδευαν αυτιά, το γεγονός ότι τα όσα επισήμαιναν δεν συνταίριαζαν με τις αξίες του παγκόσμιου συστήματος, συνετέλεσαν στο να μην υπάρχει καμία προετοιμασία σε παγκόσμιο επίπεδο για τις πανδημίες.
Η Λόρι Γκάρετ, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ήδη από το 1994 (!) προειδοποιούσε για την επέλαση μιας πανδημίας που βασιζόταν σε έναν ιό που επίκεντρο θα είχε τους πνεύμονες[15]. Πέραν των προτάσεων για τις αναγκαίες προετοιμασίες για την αντιμετώπιση τέτοιων πανδημιών, οι μεγαπόλεις θεωρούνταν ως ένας από τους παράγοντες για την εξάπλωσή τους.
Ωστόσο, και η ίδια η ανεξέλεγκτη οικονομική μεγέθυνση και η καταστροφή του περιβάλλοντος παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση τέτοιων ιών, όπως και στην περίπτωση του κορωνοϊού.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα στοιχεία έως σήμερα δείχνουν ότι οι λαϊκές αγορές της Βουχάν είναι υπεύθυνες για τη διάδοσή του. Παράλληλα, όπως τονίζουν πολλοί συγγραφείς, εάν δεν ήταν η βιομηχανική εκμετάλλευση της ζωικής παραγωγής και η παγκοσμιοποιημένη βιομηχανία παραγωγής κρέατος σε συνάφεια με την εκρηκτική αστικοποίηση, τέτοια φαινόμενα δεν θα ελάμβαναν χώρα.
Για να γίνει κατανοητή η ανάδυση των ζωογόνων ιών και των ανθρώπινων λοιμώξεων που προέρχονται από ζώα, θα πρέπει να αντιληφθούμε ποιοι είναι οι παράγοντες που φέρνουν αυτούς τους ιούς στον δρόμο μας. Οι λόγοι διακρίνονται σε πολιτικής και οικονομικής φύσεως. Κατά κύριο λόγο έχουν να κάνουν με την ανάδυση της βιομηχανικής παραγωγής κρέατος. Η συγκέντρωση της παραγωγής σε τεράστιες αγροκτηνοτροφικές επιχειρήσεις και η συνακόλουθη περιθωριοποίηση των μικρών παραγωγών στην Κίνα τους οδήγησε, για λόγους επιβίωσης, στην καλλιέργεια πιο εξωτικών «εδεσμάτων», έτσι ώστε να μπορούν να επιβιώσουν. Επιπλέον, η καταστροφή των δασών για την καλλιέργεια ζωοτροφών, τους εξανάγκασε να έρθουν σε πιο στενή επαφή με τα δάση με συνέπεια να έρχονται σε πιο συχνή επαφή με «εξωτικά» εδέσματα όπως οι παγκολίνοι και οι νυχτερίδες.
Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι το AIDS, ο ιός Έμπολα,ο SARS, ο MERS, είναι όλοι ιοί που προήλθαν από παρόμοιες συνθήκες.
Επίσης, οι συνωμοσιολόγοι τείνουν να αποστρέφουν το βλέμμα από μια σειρά ασθένειες των ζώων που είναι συνέπεια της αλόγιστης βιομηχανικής κτηνοτροφίας. Η γρίπη των πτηνών, η πανώλη των χοίρων, η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια και δεκάδες άλλες ασθένειες που, λόγω της εξουσίας που διαθέτει το αγροτοδιατροφικό λόμπι, περνάνε στα ψιλά των ΜΜΕ, είναι ασθένειες στενά συνδεδεμένες με τον τρόπο που μεγαλώνουν τα ζώα για ανθρώπινη κατανάλωση.
Η κάθετη κτηνοτροφική παραγωγή σε τεράστια ορνιθοτροφεία και άλλα κτήρια, με εκατομμύρια ζώα και πτηνά εγκλωβισμένα σε αυτά, βοηθούν όχι μόνον τη διασπορά των παθήσεων, αλλά και αποτελούν γόνιμο έδαφος για τη μετάλλαξη των ποικίλων ιών[16].
[1] Peter Apps, «Beijin and others aim to make the best of coronovirus geopolitics», The Japan Times, 24 Μαρτίου 2020.
[2] Andy Sullivan, «Trump drops idea of New York lockdown as U.S. death count crosses 2,000», Reuters, 29.03.2020.
[3] Khomi Haras, The Unprecedented Expansion of the Global Middle Class. An Update, Brooking Institute, 2017.
[4] Amy Qin και Vivian Wang, «Wuhan, center of coronovirus outbreak, is being cut off by Chinese authorities», New York Times, 22.01.2020.
[5] Laurie Garrett, «The art of medicine. COVID-19, the medium is the message», Lancet Magazine, 11 Μαρτίου 2020.
[6] Giles Tremlett, «How did Spain get its coronavirus response so wrong?», The Guardian, 26 Μαρτίου 2020.
[7] Η συζήτηση για το κομματικό σύστημα καρτέλ, στη χώρα μας, είναι μηδαμινή, μολονότι αυτή, μαζί με την Ιταλία, αποτελούν τα κατ’ εξοχήν μοντέλα τέτοιων πολιτικών συστημάτων. Για την έννοια, με βιβλιογραφία επί του θέματος βλέπε Κωνσταντίνος Γεώρμας, «Η ανάγκη για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας», εφ. ΡΗΞΗ, φ. 62, 2010, Dimitri A. Sotiropoulos, The Backsliding of Democracy in Today’s Greece, Friedrich Edbert Stiftung, Δεκέμβριος 2018, Γιάννης Μαυρής, «Κρατικοποιημένο κόμμα καρτέλ ο ΣΥΡΙΖΑ», ΣΚΑΙ, 14.06.2019.
[8] Gary P. Pisano, Raffaella Sadun and Michele Zanini, «Lessons from Italy’s Response to Coronovirus», Harvard Business Review, 27 Μαρτίου 2020.
[9] Όπ. παρ.
[10] Σάσκια Σάσεν, Κοινωνιολογία της Παγκοσμιοποίησης, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, 2011.
[11] Andrea Renda & Rosa J. Castro, «Chronicle of a Pandemic Foretold», CEPS, 5 Μαρτίου 2020.
[12] Ο σκοτεινός 21ος αιώνας, Ποντίκι, 24 Μαρτίου 2020.
[13] Laurie Garret, The Coming Plague: Newly Emerging Diseases in a World Out of Balance, Farrar, Straus and Giroux, Νέα Υόρκη, 1994.
[14] Ας δει κάποιος την ιστοσελίδα New Eastern outlook, https://journal-neo.org/ ή σχόλια παλαιστινιακών ιστοσελίδων στο https://www.memri.org/reports/palestinian-writers-coronavirus-biological-weapon-employed-us-israel-against-their-enemies. Με 200.000 αναμενόμενους θανάτους στις ΗΠΑ από τον ιό, είναι δύσκολο να τεκμηριωθούν βέβαια τέτοιες προσεγγίσεις.
[15] Laurie Garrett, όπ.π.
[16] Rob Wallace, Big Farms Make Big Flu: Dispatches on Infectious Disease, Agribusiness, and the Nature of Science, Monthly Review Press, 2016.
