του Edgar Morin, από το Άρδην τ. 23, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2000
Επιτέλους μια συζήτηση, ε πιτέλους ένα ξεκίνημα Μία περιορισμένη διαμάχη έφερνε σε αντιπαράθεση έως τον Νοέμβριο τους υπερασπιστές της απόλυτης εθνικής κυριαρχίας με τους οπαδούς της τεχνο-οικονομικο-εμπορικής παγκοσμιοποίησης. Η καινούργια συζήτηση τοποθετείται πέρα από την στερεότυπη αυτή αντίθεση. Αυτό που ξεπρόβαλε στο Σηάτλ είναι η συνειδητοποίηση ότι ο έλεγχος της παγκοσμιοποίησης δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιδέχεται λοιπόν έναν διαφορετικό τύπο
παγκοσμιοποίησης από αυτόν της αγοράς. Ενσωματώνει την κυριαρχία αλλά και την υπερβαίνει.
Συχνά με εξέπληττε το γεγονός ότι τίποτα δεν έμεινε από την διεθνιστική παράδοση του σοσιαλισμού, αποστεωμένη στον ευρωπαϊσμό των σοσιαλδημοκρατών ή μεταλλαγμένη σε εθνικιστική αναδίπλωση στην φάση του ετοιμοθάνατου κομμουνισμού.
Τα έμβρυα μιας πλανητικής υπηκοότητας αναδύθηκαν από την συνειδητοποίηση των κινδύνων που προκύπτουν για την βιόσφαιρα, από κινήματα όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, η Διεθνής Αμνηστία, η Γκρινπίς, η Διεθνής Σωτηρία και αναρίθμητες άλλες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. Είχαμε την αντεπίθεση, ήδη παγκο-σμιοποιημένη, με αντικείμενο την επιβολή του φόρου Τόμπιν στα διεθνώς μετακινούμενα κερδοσκοπικά κεφάλαια, που προωθείται από τις ομάδες της ATTAC, όπως και τοπικές αντιστάσεις, διάσπαρτες σε οργανώσεις για την γενετική μηχανική, κατά της υπερβιομηχάνισης της γεωργίας, της εξάπλωσης των μολυσμένων τροφών. Υπήρχαν πολλαπλές αντι-στάσεις στην πνευματική και πολιτιστική ομογενοποίηση, αλλά εκφράζονταν με την αναδίπλωση στο τοπικό και το εθνικό επίπεδο.
Αυξανόταν επίσης, η συνειδητοποίηση ότι η παγκόσμια αγορά είχε ανάγκη από ελέγχους και ρυθμίσεις και η επέκτασή της ανταποκρινόταν σε μια νέα παγκόσμια εξάπλωση του καπιταλισμού. Υπήρχε εδώ κι εκεί ζωντανό, σε ένα μικρό αριθμό διανοουμένων, ένα καθολικευτικό και ουμανιστικό πνεύμα, που άρχιζε να ριζώνει και να επικεντρώνεται σε μια ξεκάθαρα πλανητική ή γήινη συνείδηση.
Και ξαφνικά όλα αυτά που ήταν διάσπαρτα, βρέθηκαν συσπειρωμένα. Η συνάντηση ενός Γάλλου μυστακοφόρου αγρότη, ίδια
η ενσάρκωση του Αστερίξ, και της παγκόσμιας διάσκεψης του Σηάτλ, αποτέλεσε ένα γεγονός καταλυτικό. Με τρόπο σχεδόν αυθόρμητο, ξεκινώντας από τους συνεταιρισμούς, τις ΜΚΟ, τις τοπικές εμπειρίες, συγκροτήθηκε μια πολιτική διεθνής έξω από τα κόμματα.
Ασφαλώς, το κίνημα σύντομα γέμισε με παράσιτα τροτσκιστών, ελευθεριακών, κομμουνιστών και ως συνήθως οι μελλοντικές συγκρούσεις και ο σχηματισμός πυρήνων ανάμεσα στις σέκτες το απειλούν με παραμόρφωση και διάλυση. Αλλά ήδη το ίδιο το κίνημα βρήκε και διακήρυξε μια θαυμάσια πρόταση που εκφράζει με ένα τρόπο πιο συνοπτικό την ουσία της συζήτησης: «Οκόσμος δεν είναι εμπόρευμα». Η θέση αυτή πιστοποιεί το αληθές της προφητείας του Μαρξ που αποκάλυπτε την σταδιακή εμπορευματοποίηση όλων των πραγμάτων, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων. Καταγγέλλει έμμεσα την λογιστική λογική του, η οποία κυριαρχεί στην σκέψη των τεχνοκρατών και εικονοκρατών, και η οποία είναι τυφλή απέναντι στα όντα, στα πάθη, στα συναισθήματα, στις δυστυχίες και ευτυχίες του ανθρώπου. Και επιτέλους αναλαμβάνει την ευθύνη του κόσμου.
Πράγματι, οι επιμέρους συ-
νειδητοποιήσεις συνενώθηκαν στο Σηάτλ και παγκοσμιοποιήθη-καν. Στην πραγματικότητα η τε-χνο-οικονομική παγκοσμιοποίηση της δεκαετίας του ’90 αποτελούσε ένα νέο στάδιο μιας διαδικασίας που είχε αφετηρία τον 16ο αιώνα, με την κατάκτηση της Αμερικής, και ακολουθήθηκε από τον αποικισμό του πλανήτη από τους Δυτικοευρωπαίους, ενώ μετά την αποαποικιοποίηση υφίσταται την τεχνικο-οικονομική ηγεμονία των ΗΠΑ.
Όπως έχω υποδείξει αλλού, η διαδικασία αυτή συνοδεύτηκε και αμφισβητήθηκε από μια δεύτερη παγκοσμιοποίηση, πάντα μειοψηφική, που εμφανιζόταν με την αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στους Ινδιάνους της Αμερικής (Βαρθολομαίος ντε Λας Κάζας) και της νομιμότητας των μη ευρωπαϊκών πολιτισμών (από τον Μοντένιο ως τον Βολτέρο).
Αυτή η δεύτερη παγκοσμιοποίηση συνεχίστηκε με τη διάδοση των ιδεών των ουμανιστών και ουνιβερσαλιστών, από τις ιδέες που προωθήθηκαν από την Γαλλική Επανάσταση και έπειτα από τις ιδέες των διεθνιστών και των πρώ-των φιλοδοξιών για τις Παγκόσμιες Ενωμένες Πολιτείες (Βίκτωρ Ουγκώ).
Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, παρά την αποσύνθεση και τον εκφυλισμό των διεθνιστών και παρά τον εθνικιστικό παροξυσμό και τους θρησκευτικούς φανατισμούς, μπορεί κάποιος να δει τα πολλαπλά παρακλάδια μιας πλανητικής υπηκοότητας, πρελούδιο της συνειδητοποίησης ότι η «Γη είναι Πατρίδα» μας, που θα πρέπει να ριζώσει σε όλες τις σκέψεις, χωρίς παρ’ όλα αυτά να καταργεί τις αρετές των διαφορετικών και πολλών εθνικών πατρίδων. Οα πρέπει στο εξής να συνδέσουμε, όχι μόνο με τρόπο τε-χνικό-οικονομικό αλλά ιδιαίτερα με τρόπο διανοητικό, ηθικό και συναισθηματικό, τα διασκορπισμένα τμήματα του ανθρώπινου είδους.
Το Σηάτλ, που υποτίθεται ότι θα καθιέρωνε την ακαταμάχητη πρόοδο της τεχνικο-οικονομικής
παγκοσμιοποίησης, είδε την γέννηση ενός νέου κινήματος σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτό το καινούργιο κίνημα συνδέει την κυριαρχία της εντοπιότητας, της κουλτούρας και του πολιτισμού (αν και αναγνωρίζει το έθνος κράτος, δεν είναι καθόλου κρατικιστικά εθνικιστικό) με μια αυθεντική συνειδητοποίηση των παγκόσμιων προβλημάτων καθώς και μια νέα θέληση να δράσει στο εξής στο επίπεδο του συντονισμού όλων εκείνων που απειλούνται από την ηγεμονία του ποσοτικού, της αποδοτικότητας, του κέρδους, της μεγιστοποίησης.
Χωρίς να αποκλείει τις ΗΠΑ με έναν στενοκέφαλο αντιαμερικανισμό, επιτρέπει να συνδεθούν οι αγρότες και οι καταναλωτές της με τους αγρότες και τους καταναλωτές της Ευρώπης. Και όπως επιμένει ο Ζοζέ Μποβέ, στο κίνημα περικλείονται τα προβλήματα και οι αναγκαιότητες όλων των ηπείρων: η μεγάλη μάζα των ανθρώπων των «υπό ανάπτυξη» χωρών», οι οποίες βρίσκουν τις εξαγωγικές τους δυνατότητες μόνο στο πολύ χαμηλό κόστος της, στερημένης από συνδικαλιστικά δικαιώματα, χειρωνακτικής εργασίας, ο αφρικανικός κόσμος, εκπτωχευμένος από τις εισαγόμενες μονοκαλλιέργειες της Δύσης, που κατέστρεψε την γεωργία της διατροφής και έριξε τους ξεριζωμένους αγρότες στις τσιμεντουπόλεις.
Το κίνημα της δεύτερης παγκοσμιοποίησης οφείλει να αναλάβει την ευθύνη για όλους τους ανθρώπους. Το πρόβλημα με τρεις ή τέσσερις εταίρους με διιστάμενο συμφέροντα δεν είναι δυνατόν να λυθεί άμεσα, αλλά συμβιβασμοί και κατευθύνσεις μπορούν ήδη να εξεταστούν από το νέο κίνημα.
Ένας νέος κόσμος βγήκε από το ομιχλώδες τοπίο του Δεκεμβρίου του 1999.Από την μία πλευρά μπορούμε να δούμε την Λερναία Ύδρα που συγκροτείται από την σύζευξη της επιστημονικής προόδου, της τεχνολογίας, του καπιταλισμού, ήδη σε μια φοβερή σύγκλιση με την γενετική βιομηχανία. Αυτές οι εξελίξεις επιταχύνονται από την επιδίωξη του κέρδους, της μεγιστοποίησης, της αποδοτικότητας, υπακούοντας σε μια λογιστική και ντετερμινισηκή λογική, η οποία είναι εκείνη της παραγωγής και χρήσης τεχνητών μηχανών, λογική που εισχωρεί σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής.
Ο εχθρός δεν είναι μόνο ο καπιταλισμός που άλλωστε είναι αναγκαίος στην ανταγωνιστική οικονομία. Επιπλέον η Ύδρα περιλαμβάνει και ευνοϊκά στοιχεία που μπορούν να μεταβάλουν την πορεία των γεγονότων. Έτσι πολυάριθμοι επιστημονικοί τομείς ομαδοποιούνται και αναπτύσσουν μια σύνθετη συνείδηση σε αντίθεση με το απλοποιητικό και αναγωγικό ρεύμα του περασμένου αιώνα. Επιστημονικοί τομείς όλο και μεγαλύτερης σημασίας, με επικεφαλής την οικολογία, φωτίζουν την δεύτερη παγκοσμιοποίηση, όσο άλλοι τομείς ενσωματώνονται όλο και περισσότερο στην οικονομία του κέρδους. Οι τεχνικές, συμπεριλαμβανομένων των τεχνικών της πληροφόρησης/ καταμέτρησης/ επικοινωνίας όπως το Ιντερνέτ, εμπεριέχουν τόσο δυνατότητες χειραφέτησης όσο και δυνατότητες καταδυνάστευσης. Άλλωστε, η παγκοσμιοποίηση των επικοινωνιών είναι αυτή που επέτρεψε την διαμόρφωση και την συστράτευση μιας πλανητικής αμφισβήτησης στο Σηάτλ. Αλλά είναι η τυφλή υπακοή στην τεχνητή λογική και σε εκείνη του κέρδους που αποτελεί τον μεγάλο πολιτισμικό κίνδυνο και ακόμα πιο πολύ μια παγκόσμια απειλή για το ανθρώπινο είδος: τα πυρηνικά όπλα, η γενετική χειραφέτηση, η οικολογική αποσύνθεση είναι οι τρεις κόρες της ανάπτυξης της τριάδας, επιστήμη/τεχνική/βιομηχανία. Και βλέπουμε τα αλυσιδωτά αποτελέσματα αυτών των εξελίξεων.
Η πρώτη αλυσίδα καταλήγει σε ένα φαύλο κύκλο: εντατική αγροτική παραγωγή, γενετική μηχανική, παράφρονη αποδοτικότητα της γεωργίας και της οικονομίας, υποβάθμιση της ποιότητας των τροφών και της ποιότητας ζωής, ομογενοποίηση των μορφών της ζωής, αποσύνθεση της φυσικής σφαίρας, της αστικής σφαίρας, της βιόσφαιρας και της κοινωνιόσφαιρας, προσωρινότητα στην εργασία και διάλυση της κοινωνικών εγγυήσεων, αδυναμία θεώρησης των θεμελιακών και πλανητικών προβλημάτων (τα οποία, στην πλειοψηφία τους, στο εξής συμπίπτουν).
Μία άλλη αλυσίδα μπορεί να διαμορφώσει έναν ενάρετο κύκλο, συνδέοντας την βιολογία και την ορθολογική γεωργία, αναζητώντας το καλύτερο και όχι το περισσότερο, τις ποιότητες πριν από τις ποσότητες, την προτεραιότητα του είναι έναντι του έχειν, την επιθυμία της απόλαυσης της αφθονίας της ζωής, τη θέληση να προστατευτούν η βιολογική και πολιτισμική ποικιλότητα, προσπαθώντας για την αναγέννηση της βιόσφαιρας, για να εκπολιτισθούν οι πόλεις και να αναζωογονηθούν οι επαρχίες. Όλα τούτα μπορούν να συγκλίνουν στην διαμόρφωση μιας πολιτικής του πολιτισμού, παίρνοντας υπόψη όλες τις πλευρές στην συνειδητοποίηση των πλανητικών και θεμελιακών προβλημάτων για το ανθρώπινο είδος, δηλαδή τους πολίτες μιας Γης που πρέπει να γίνει πατρίδα μας.
Το ρίζωμα και η επέκταση ενός πλανητικού πατριωτισμού θα διαμορφώσουν αποτελεσματικα την ψυχή της δεύτερης παγκοσμιοποίησης που θα θέλει και θα μπορεί ίσως να δαμάσει την πρώτη και να εκπολιτίσει την Γη.
Η κατάσταση είναι θεμελιωδώς πολύπλοκη. Έχουμε πει ότι η πρώτη παγκοσμιοποίηση εμπεριέχει θετικά αντιρεύματα γεννημένα από τις ίδιες τις υπερβολές των αρνητικών ρευμάτων. Η μάχη δεν είναι μόνο μεταξύ της επίσημης διάσκεψης της πρώτης παγκοσμιοποίησης και των εκφράσεων καθώς και των πιέσεων της δεύτερης. Η μάχη πραγματοποιήθηκε και στο εσωτερικό της επίσημης διάσκεψης μεταξύ της Ευρώπης και των ΗΠΑ του Βορρά και του Νότου, των πλουσίων και των στερημένων εθνών. Η δεύτερη παγκοσμιοποίηση πρεπει να διατηρήσει μια σύνθετη συμμαχία μεταξύ της εθνικής κυριαρχίας και της νέας διεθνούς κυριαρχίας της Γης-Πατρίδας. Ο παρασιτισμός των νοσταλγών του μαρξισμού-λενινισμού βάζει σε κίνδυνο το κίνημα. Ασφαλώς περιλαμβάνει ακόμη πολλές απλουστεύσεις αλλά τι καταστροφικότερη απλούστευση υπάρχει απο την λογιστική αντίληψη και την υποταγή στην οικονομία του άλλου στρατοπέδου!
Τα μέτωπα διασταυρώθηκαν και υπερκαλύπτουν το ένα το άλλο. Αυτές είναι οι σύνθετες καταστάσεις που πρέπει να σκεφτούμε, να αντιμετωπίσουμε κα: όχι να υπεκφεύγουμε, για να διαμορφώσουμε ένα δρόμο. Ιδού Δεν είναι η τελική μάχη. Είναι η εναρκτήρια μάχη του αιώνα που έρχεται και ιχνογραφεί το πρόσωπο του: σε κλίμακα ανθρώπινη, σε κλίμακα πλανητική.
Le Monde 7/12/1999
