Θεόφιλος, Ο Καραϊσκάκης κυνηγώντας Τούρκους
από το Άρδην τ. 25-26, Μάιος-Ιούλιος 2000
Ποιά είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του Θεοφίλου:
Η βυζαντινή παραδοσις τοιχογραφίας ξαναγεννιέται φυσικά μέσα στο έργο του -απλότης, η γνώσις της επιφανειας ενός τοίχου, η αίσθησις ενός χρώματος επάνω σ’ ένα ασβεστωμενο ελληνικό τοίχο, η θαυματουργός ευαισθησία γενικά στο χρώμα, τα στολίδια μιας δροσερής πηγαίας φαντασίας, τέλος η αφέλεια, αυτή η δημιουργική αφέλεια, που κάνει την πρωτόγονη τέχνη ίση με την πιο εξελιγμένη κι ίσως και καλλίτερη -όλα αυτά μαζί, συνθέτουν τη φυσιογνωμία του Θεόφιλου που τ’ αλαφρογάλανα μάτια του καθρέφτιζαν θησαυρούς από χρώματα ευγενικά και δυσκολεύρετα, και τον φέρνουν στο επίπεδο όλων των “πριμιτίφ” κι όλων των πιο νεωτεριστών σημερινών ζωγράφων που την εφευρετική τόλμη των την κατείχε σε σημείο που να μας εκπλήττη.
Όταν ο Θεόφιλος ζωγραφίζει ήρωες του ’21, οι φουστανέλλες γίνονται λουλούδια στους αγρούς. Όταν ζωγραφίζει δάση πολύφυλλα εκφράζει με την πράσινη ποικιλία των όλη τη λαχτάρα ενός αγρότη για το νερό. Όταν ζωγραφίζη σκηνές από την καθημερινή ζωή, φτάνει στη συνθετική και χρωματική ενότητα των πιο σοφών ζωγράφων. Τα τοπία του κινούνται σύμφωνα με τους πιο ζωντανούς πλαστικούς ρυθμούς και το καθένα λύνει, μπορεί να πη κανείς, κι ένα πλαστικό πρόβλημα. Όταν ο Θεόφιλος ζωγραφίζει σπίτια και βρύσες. τα άστρα του έχουν τις εκφραστικες βαθύτητες του Utrillo. Οταν ζωγραφίζη σκηνές από μέρη οπού δεν επηγε ποτέ του, η ζωντάνια των αναπολήσεών του μας φέρνει στον Douanier Rousseau με τις θαυμάσιες φανταστικές περιγραφές του. Ο Utrillo ποθώντας να αποδώση την ασπραδα των τοίχων, που επιτυχαίνανε οι φίλοι του οι χτίστες, εζωγράφισε την περίφημη “λευκή περίοδο” του έργου του. Ο Rousseau ζητώντας να ζωγραφίση, όπως οι ακαδημαϊκοί ζωγράφοι, έκανε έργο παράλληλα με τα έργα των πιο κλασσικών ζωγράφων της πατρίδος του. Ο Θεόφιλος είχε πάντα μέσα του τη συγκίνησι του δημοτικού τραγουδιού και μπροστά στα μάτια του τα βυζαντινά εικονίσματα και τη λαϊκή αρχιτεκτονική, που είναι τόσο μεγάλη και τόσο σύμφωνη με τις υπέροχες διαστάσεις του ελληνικού τοπίου. Δεν ζητούσε παρά να προσφέρη στους συγχρόνους του τις χρωματικές χαρές, τα ελληνικά φώτα που είχε ο ίδιος θησαύριση ασυνείδητα στην ψυχή του και κατόρθωσε χρωματικά αριστουργήματα που πλησιάζουν την επιστημονική προσπάθεια ενός Henri Matisse. Οι κάρτες και τα οποιαδήποτε σχέδια που μεταχειριζότανε ως βάσεις πεζές για το ξεκίνημα της ζωγραφικής του φαντασίας μεταρσιώνονται, νομίζει κανείς, ανάμεσα από τα χρώματα και την πλούσια σύνθεσή του. Και ποιός ζωγράφος επραγματοποίησε καλλίτερα, μεγαλοπρεπέστερα, την αδιαφορία του για το πρώτο αίτιο, για το θέμα, για το πρόσχημα θέμα, από τον Θεόφιλο. Γι’ αυτόν, το πραγματικό θέμα, δηλαδή η ζωγραφική η ίδια και η ποίησίς της, αρχίζουν από εκεί που τελειώνει το ντοκουμέντο.
Ώστε νομίζετε ότι ο Θεόφιλος είναι ο καλλίτερος αντιπρόσωπος της ελληνικής λαϊκής ζωγραφικής;
Ο Θεόφιλος, γέννημα και θρέμμα της ελληνικής φύσεως και απόγονος άμεσος της επαναστάσεως, είναι για μένα το ευγενικότερο, το αριστοκρατικότερο σύμβολο του λαού μας, μια βεβαίωσι πως αυτός ο λαός ζη και νοιώθει βαθειά και πως, άμα του δοθή ευκαιρία με τα χαρίσματα της τέχνης να πη το λόγο του, δηλ. να εκφρασθή, κατορθώνει να ξεπερνά όλα τα επίκτητα, να φθάνη όλα τα καλά και να συγχρονίζεται κάνοντας τα άλματα εκείνα που επιτρέπει αυτός ο τόπος. Η αυθεντικότητα της τέχνης ενός Θεόφιλου πρέπει να μας γεμίζη χαρά γιατί είναι καμωμένη απ’ ό,τι διαρκεί μέσα σε μια μεγάλη ράτσα, που ζη μέσα στον πιο δυνατό τόπο του κόσμου, μέσα στο πιο ωραίο περιβάλλον που δόθηκε στον άνθρωπο. Είναι καμωμένη από στοιχεία ανάλαφρα και όχι βαρειά και βάρβαρα και καταθλιπτικά, από ευαισθησία υπερπολιτισμένη, πραγματική, ακριβόλογη, από ψυχικά νειάτα. Η αυθεντικότης ενός Θεόφιλου βρίσκεται ολόκληρη στη Ζωγραφική ευθύνη του έργου του. Και τι ικανοποιητικώτερο για τη ράτσα μας υπάρχει από το να μπορούμε να βρίσκουμε μέσα της έναν τέτοιον Ζωγράφο όταν τον χρειαζόμαστε, έναν ζωγράφο που να μας εμπνέη εμπιστοσύνη στα χέρια μας και να μας πείθη ν’ ανοίξουμε απεριόριστη πί-στωσι στο λαό μας. Όπως το Rousseau τον ανεκήρυξαν οι τολμηροί Παρισινοί ζωγράφοι του 1910, έτσι και τον Θεόφιλο θα τον βάλουνε στην πρέπουσα του θέσι, κοντά σε ό,τι υπάρχει ευγενέστερο στην ελληνική τέχνη από τους βυζαντινούς χρόνους ως σήμερα, οι Έλληνες καλλιτέχνες του 1935, που δημιουργούν σιγά-σιγά και πάντα προχωρώντας μια νέα ελληνική άνθιση. Το έργο του Θεόφιλου επικυρώνει την προσπάθειά των και δείχνει ότι μπορούν να φθάσουν στην ανώτερη έκφρασι, γιατί βγαίνουν από ράτσα που δεν έχασε το πλαστικό αίσθημα.
από την εφ. Αθηναϊκά Νέα, 20 Σεπτεμβρίου 1935.
