του Γ. Καραμπελιά, από το Άρδην τ. 24, Μάρτιος-Απρίλιος 2000
Παρά την κρισιμότητα των εκλογών της 9ης πριλίου, στις οποίες θα ήταν απόλυτα αναγκαία η μείωση του ποσοστού και της επιρροής των κομμάτων της Νέας Τάξης, δεν επιτεύχθηκε, για μια ακόμα φορά, να διαμορφωθεί ένα ενιαίο μέτωπο στις εκλογές των δυνάμεων που επιθυμούν ή επιχειρούν να αντιστρατευτούν τη Νέα Τάξη.
Σε αυτή την αποτυχία διαμόρφωσης ενός ενιαίου μετώπου άλλοι έχουν μεγαλύτερο και άλλοι μικρότερο ποσοστό ευθύνης. Ωστόσο, πέρα από τις συγκυρίες, πέρα από τις μικροϊδιαιτερότητες, ατόμων, ομάδων και κομμάτων, για να μη πέσουμε στη λογική της ερμηνείας της ιστορίας με βάση τις ατομικές ιδιαιτερότητες, θα πρέπει να εντοπίσουμε κάποιες βασικές ελλείψεις κατεύθυνσης και προσανατολισμού.
Ελλείψεις και κενά τόσο σε συνολικό, πλανητικό οραματικό πεδίο, καθώς και δισεπίλυτα προβλήματα στην ίδια την πραγματικότητα της Ελλάδας.
Το τέλος μιας ιστορικής εποχής Η δεκαετία του ’90 έκλεισε με αρνητικές εξελίξεις στο άμεσο διεθνές περιβάλλον. Οι κύριοι αρνητικοί παράγοντες μπορούν να συνοψιστούν στην κατακυριάρχηση της Δύσης στα Βαλκάνια και την στρατηγική υποχώρηση της Ρωσίας σε κλίμακα χωρίς ιστορικό προηγούμενο.
Γενικότερα, τα τέλη του 20ού αιώνα σφραγίζονται γενικότερα με την λογική, την φρασεολογία ή την ρητορική του “τέλους “. Τέλος του σοσιαλισμού, τέλος της διαίρεσης σε δύο μπλοκ, εξάντληση της οικολογικής ισορροπίας του πλανήτη, τέλος του έθνους-κράτους και του κράτους πρόνοιας, τέλος του ανθρώπου ως φυσικού δημιουργήματος και είσοδος στην εποχή των τεχνητών “προσθηκών”.
Η μόνη πιθανή αντίσταση ή ανατροπή αυτού του παγκόσμιου ενοποιημένου εμπορευματικού συστήματος μπορεί να προέλθει μόνο από την ανάδειξη ενός διαφορετικού συστήματος αναγκών, που θα έχει τέτοια ισχύ και καθολικότητα ώστε να ανατρέψει το κυρίαρχο εμπορευματικό υπόδειγμα. Ενός συστήματος αναγκών με νέες ανθρωπολογικές και οντολογικές διαστάσεις που θα επιτρέψει την διατύπωση ενός νέου προτάγματος. Και αυτό το νέο πρόταγμα που δεν θα αναμασά απλώς τις εμπειρίες του παρελθόντος δεν έχει ακόμα διατυπωθεί.
Το λυκόφως του νεοέλληνα ανθρώπου
Το δεύτερο στοιχείο έχει να κάνει με την ελληνική πραγματικότητα. Είμαστε μια χώρα των συνόρων. Μια χώρα όπου δεν αρκεί η αναφορά σε μία και μόνη αντίθεση για να συγκροτήσει μια συνθετική
αντίληψη. Και αυτό θα το δούμε σε όλη μας τη διαδρομή -με ελάχιστες ευτυχείς στιγμές. Η σύνθεση ήταν πάντα εξαιρετικά δύσκολη για τις ελληνικές συνθήκες: Ανήκουμε στο Βορρά και το Νότο, μεταξύ Ανατολής και Δύσεως, ταυτόχρονα αναπτυγμένοι και υπανάπτυκτοι.
Τα τελευταία εβδομήντα χρόνια υπήρξαν καταλυτικά. Οι Έλληνες ξεριζώθηκαν από χώρους στους οποίους ζούσαν για χιλιάδες χρόνια. Μικρά Ασία, Κωσταντινούπολη, Βαλκάνια, Πόντος, Μαύρη θάλασσα. Στριμώχτηκαν στην ασφυκτική φυλακή της μετριοκρατικής ψωροκώσταινας. Οι πόλεις και τα χωριά μας που, κάποτε, σε ευτυχέστερες εποχές, γέννησαν το μέτρο και την αρμονία, μεταβλήθηκαν σε άθλια εξαμβλώματα, αγχωτικά, γελοιογραφικά χρησιμοθηρικά, που αντανακλούν όλη την ερήμωση και την ασχήμια μας. Πόλεις και χωριά όπου κυριαρχεί ο βιασμός του μέτρου, η περιφρόνηση της φύσης, μιας φύσης που κατακρεουργείται βάναυσα σε όλη την ελληνική επικράτεια. Η κατανάλωση πολλαπλασιάστηκε Αλλά παράγουμε όλο και λιγότερο αυτά που καταναλώνουμε. Οι εισαγωγές μας ξεπερνούν τα 20 δισ. δολ, ενώ οι εξαγωγές δεν ξεπερνούν τα 5,5. Οι εισροές από τον τουρισμό, τις επιδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τις εισροές κεφαλαίων, τα εμβάσματα των μεταναστών, φθάνουν με τη σειρά τους άλλα 25 δισ. δολάρια (σε ένα συνολικό εθνικό εισόδημα που δεν ξεπερνάει τα 85 δισ. δολ.). Η βιομηχανία και η αγροτικτ παραγωγή παραμένουν για δεκαπέντε χρόνια στάσιμες ή ακόμα χειρότερα μειώνονται σε απόλυτα μεγέθη, ενώ για την πληρωμή των δανείων κατα-βάλλουμε ποσά που ξεπερνούν το 20 % του εθνικού εισοδήματος
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, δεν μπορεί καν να γίνει λόγος για οποιαδήποτε εθνική πολιτική -έστω για στοιχειώδη αυτονομία. Η Ελλάδα σύρεται από τους “συμμάχους” της στη μεταβολή της σε προτεκτοράτο.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση μας προσφέρει “αφειδώς”(;) τα “πακέτα Σαντέρ”, από τα οποία κάνουν τις αρπαχτές τους εργολάβοι και πολιτικοί και διαφθείρονται οι “πνευματικοί ταγοί του έθνους” Και όμως όλοι τους “ξεχνούν” να υπενθυμίσουν πως αν απορροφούμε περίπου 4-5 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο από την Ε.Ε, την ίδια στιγμή το εμπορικό μας έλλειμμα με τις χώρες της φτάνει τα 9 με 10 δισεκατομμύρια δολάρια! Ποιος λοιπόν πληρώνει τους γερμανούς βιομηχάνους, και τους έλληνες εργολάβους, πολιτικούς και διανοουμένους, με τίμημα τον πολιτιστικό και οικονομικό εξανδραποδισμό μας και την… συνετή στάση απέναντι στον μεγάλο χωροφύλακα της περιοχής, τους Τούρκους στρατοκράτες;
Η “αποστασία” των διανοουμένων
Ίσως σημαντικότερη από την έκπτωση της πολιτικής, ή τουλάχιστον ίσης αξίας, με αυτήν είναι η γενικευμένη “αποστασία” των διανοουμένων
Αυτή η εξέλιξη εντάσσεται προφανώς στην ολοκλήρωση της εμπορευματικής αλλοτρίωσης σπς χώρες της Δύσης. Το χρήμα γίνεται ο αποκλειστικός ορίζοντας ενός πολιτισμού σε παρακμή που έχει χάσει τη δυνατότητα αυτοκριτικής και ανανέωσης. Ελάχιστοι διανοούμενοι έχουν μείνει για να θυμίζουν τον παλιό τους ρόλο, όπως ο Νόαμ Τσομ-οκυ στις ΗΠΑ.
Για τον ελληνισμό τα πράγματα ήταν σχεδόν πάντοτε προβληματικά. Οι επαναστάτες διανοούμενοι της Φιλικής Εταιρείας θα παραμεριστούν από τους Φαναριώτες. Η επανάσταση του ’21 θα σωθεί στο τέλος ως εκ θαύματος. Το ίδιο θα συμβεί στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αγωνιστές σαν τον Άρη Βελουχιώτη θα εκφράσουν το λαϊκό επαναστατικό αίσθημα, ενώ οι “πολιτικοί καθοδηγητές” του ΚΚΕ θα κρατήσουν την πολιτική ηγεμονία.
Η περίπτωση του Ρήγα Φεραίου που θα προσπαθήσει να συνδυάσει τις δύο παραδόσεις, και θα οραματιστεί μια ομοσπονδιακή Βαλκανική, θα αποτελέσει την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Όμως αυτή η έλλειψη ολοκλήρωσης, αυτός ο διχασμός λαού-διανόησης, σήμερα θα πάρει παροξυστικές διαστάσεις.
Μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, οι αριστεροί διανοούμενοι, κυνηγημένοι, θα τροφοδοτήσουν ένα κριτικό πνεύμα. Μετά τη μεταπολίτευση όμως, μεσα σε μερικά χρόνια, θα μεταβληθούν σε φιγούρες της κατεστημένης ελίτ, θα αλώσουν τα Πανεπιστήμια και τα κάθε είδους “ιδρύματα” των Τραπεζών, θα δικτυωθούν με αναρίθμητα Ευρωπαϊκά προγράμματα και θα καταλάβουν ηγεμονικές θέσεις στους θεσμούς.
Βέβαια υπάρχουν και διαφορετικές φωνές. Είναι αρκετές και σημαντικές αλλά διάσπαρτες. Τις περισσότερες θα τις συναντήσει κανείς σε τομείς της τέχνης, της λογοτεχνίας ή της μουσικής, και πιο πρόσφατα της ιστορικής έρευνας, όπου εκφράζεται περισσότερο η “ψυχή” ενός λαού. Και εδώ μπορούμε να διακρίνουμε ίσως τις πλέον ελπιδοφόρες εξελίξεις.
Σήμερα, ο κίνδυνος της συνθλιβής μας μέσω της παρασιτοποίησης προς τη Δύση και της υποταγής στην Ανατολή, την Τουρκία, είναι πολύ περισσότερο άμεσος. Και η παρασιτοποίηση και η υποταγή σημαίνουν έλλειψη ή υπανάπτυξη των κοινωνικών κινημάτων, συρρίκνωση της πολιτιστικής παραγωγής, φτώχεμα της ζωής και των αισθημάτων μας, βύθισμα στην υλική και πνευματική μιζέρια.
Αυτό είναι το βαθύτατο λογικό και θεωρητικό σφάλμα των “εκσυγχρονιστών”. Λαός χωρίς διακριτή υπόσταση και αυτονομία, λαός ισοπεδωμένος στην κοσμοπολίτικη σούπα που εκπέμπει το Χόλλυγουντ δεν μπορεί να έχει τίποτε, ούτε κοινωνικά κινήματα, ούτε οικολογικό κίνημα, ούτε πολιτισμό…
Η εξάντληση της Δύσης
Όμως, και αυτή είναι ίσως σήμερα μια βασική αιτία για τη νάρκωση που έχει καταλάβει τους Έλληνες, αν μια μάχη θεωρείται προκαταβολικά χαμένη, τότε δεν δίνεται. Δεν μπορεί να υπάρξει αντίσταση αν το τοπίο είναι τόσο ζοφερό ώστε να παραλύει κάθε αντίδραση.
Ωστόσο υπάρχουν και αντίστροφες εξελίξεις. Ήδη το κέντρο της παγκόσμιας συσσώρευσης μετατοπίζεται προς την Ανατολή και τον τελευταίο καιρό προς την Κίνα… Το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ φθάνει πάλι τα 200-250 δισ. $ το χρόνο (μόνο το εμπορικό έλλειμμα με την Κίνα θα φθάσει το 1999 τα 80 δισ. δολ.). Παράλληλα, οι ασιατικές χώρες, ενισχύουν την περιφερειακή ενσωμάτωση των οικονομιών -πάνω από το 50% των ανταλλαγών γίνεται ενδοασιατικό έναντι 30 ή 35% πριν δέκα χρόνια. Οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες ανεβάζουν και πάλι την τιμή του πετρελαίου. Οι ΗΠΑ διατηρούν την ηγεμονική οικονομική τους θέση, μόνο μέσω της παγκόσμιας στρατιωτικής και πολιτικής-πολιτισμικής ηγεμονίας, ενώ υπέστησαν μια αποφασιστική ήττα μέσα στην ίδια την Αμερική, στο Σηάτλ, όπου η διάσκεψη της Παγκόσμιας Οργάνωσης Εμπορίου (ΠΟΕ) διελύθη κυριολεκτικά κάτω από τις συντονισμένες επιθέσεις των διαδηλωτών αλλά και των…περισσότερων χωρών που συμμετείχαν στη διάσκεψη. Η χιλιετία δεν έκλεισε με τον θρίαμβο της παγκοσμιοποίησης αλλά με την πρώτη μεγάλη συμβολική και πολιτική ήττα της.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες διαγράφονται οι όροι και οι πιθανότητες να μπορέσουν οι Έλληνες να κοιτάξουν γύρω τους για τη διαμόρφωση των προτύπων και των συμπεριφορών τους και να ξεφύγουν από τη μυθολογική και μυθοποιητική ταύτισή τους με τη Δύση. Και παρά το ότι οι “εκσυγχρονιστές” αριστεροί διανοούμενοι επαναλαμβάνουν εν χορώ “ανήκουμε στη Δύση”, ανακαλύπτουμε και πάλι τα Βαλκάνια, αρχίζουμε ένα νέο “ταξίδι του Οδυσσέα”, στον Πόντο, τη Μαύρη θάλασσα, αύριο και πάλι στη Μέση Ανατολή. Ίσως ανοίγονται οι δυνατότητες να ξανασυναντήσουμε ξεχασμένες μορφές της ταυτότητάς μας, την κοινότητα των Ελλήνων, τη ζάντρουγκα των Σλάβων χωρικών, μια άλλη σχέση ανάμεσα στον τεχνόκοσμο και τη φύση. Μια καινούργια σχέση ανάμεσα στον ορθολογισμό και την ανθρώπινη υπόσταση την οποία κατέστρεψε η ίδια η ύστερη Δύση, μεταβάλλοντας τον διαφωτισμό σε εργαλειακό ορθολογισμό και επιβάλλοντας αυτό το έκτρωμα σε πλανητική κλίμακα. Μια άλλη σχέση ανάμεσα στην εργασία και τη σχόλη, ανάμεσα στην ετερονομία και την αυτονομία.
Η ανάγκη ενός πολιτικού άλματος
Για να γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει στην Ελλάδα να δρομολογηθούν πολιτιστικές, οικονομικές, κοινωνικές και εν τέλει πολιτικές κινήσεις που να κατατείνουν στη διαμόρφωση μιας νέας πραγματικότητας. Μιας αληθινά νέας τάξης πραγμάτων στην οποία το κέντρο βάρους της ανάπτυξης θα μεταφερθεί από τό κέντρο στην περιφέρεια, η οποία θα στηριχτεί στις λαϊκές τάξεις και όχι στις ανίκανες ελίτ, που θα αναδείξει νέες μορφές κοινωνικής αλληλεγγύης και μορφών παραγωγής. Που θα υπερασπίσει ενεργά την Κύπρο, το Αιγαίο και τη Θράκη, σε συμμαχία με τους Κούρδους και τους Βαλκανικούς λαούς. Που θα στοχεύει στο να υποχρεώσει την τουρκική άρχουσα τάξη να εγκαταλείψει τον επεκτατισμό της, ορθώνοντας απέναντι της ένα πλέγμα βαλκανικής ενότητας και ευρύτερων συμμαχιών που να φτάνουν μέχρι τη Ρωσία, πολιτική που είναι μόνη ικανή να εντάξει μακροπρόθεσμα την Τουρκία σε μια πολιτική συνεργασίας στην περιοχή.
Μια πολιτική που θα αναδεικνύει μια συνολικά διαφορετική αντίληψη για τη δημοκρατία στο επίπεδο της παραγωγής και των θεσμών, ενισχύοντας τις μορφές άμεσης δημοκρατίας. Μια πολιτική που θα ενισχύει την κοινωνική και λαϊκή συμμετοχή στον τομέα της παραγωγής και δεν θα εξοντώνει τα μικροϊδιοκτητικά στρώματα μέσα από την διαδικασία της καπιταλιστικής συγκέντρωσης. Πρόκειται για μια αντίληψη η οποία θα προσπαθήσει να δώσει μια νέα απάντηση στη σχέση ισότητας και ελευθερίας πάνω στην οποία σκόνταψαν μέχρι σήμερα όλες οι εναλλακτικές κοινωνικές απόπειρες.
Μια αντίληψη που να αναδεικνύει, την εποχή της επικοινωνιακής επανάστασης, μια νέα οπτική για την παιδεία, με μια δημοκρατική αλλά οριοθετημένη οικολογικά και κοινωνικά χρήση της τεχνολογίας, της επικοινωνίας και της βιοτεχνολογίας.
Στην οικονομία, το διαφορετικό μοντέλο που θα πρέπει να αναπτύξει στο εσωτερικό μπορεί να είναι πραγματοποιήσιμο μόνο με την ενίσχυση της αυτονομίας μας και τη συνεργασία με τις γειτονικές μας χώρες κλπ. κλπ.
Ένα κοινωνικά συνεκτικό και οικολογικά συμβατό μοντέλο κοινωνίας και “ανάπτυξης” αποτελεί ανάγκη επιβίωσης για τον ελληνισμό.
Για να ενισχυθούν λοιπόν οι οποιεσδήποτε θετικές πρωτοβουλίες και να δρομολογηθεί μια πορεία ανατροπής του κυρίαρχα αρνητικού κλίματος χρειάζονται βαθύτατες τομές στο πολιτικό σύστημα. Και δυστυχώς, όπως διαπιστώσαμε, δεν μπορεί να προέλθει από τα σπλάχνα αυτού του συστήματος.
Η Ελλάδα χρειάζεται μια αληθινή επανάσταση, μια ανατροπή του “κατεστημένου”, αλλά δεν υπάρχουν συγκροτημένες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις ικανές να την πραγματοποιήσουν.
Σε αυτό ακριβώς το πεδίο της προετοιμασίας βλέπουμε την ανάγκη δημιουργίας ενός ακόμα πόλου αντίστασης, ενός πόλου πρωτοβουλιών και ιδεών, που μπορεί να αποτελέσει ένα πανελλαδικό δίκτυο. Ξέρουμε πολύ καλά πως δεν μπορεί να είναι μια πολιτική πρωτοβουλία συγκρότησης ενός κόμματος, πως η κοινωνία έχει ακόμα ανάγκη από περισσότερη συζήτηση, ανάλυση, προβληματισμό, κινήσεις και πρωτοβουλίες σε μοριακό επίπεδο, για να αποκτήσει και περισσότερη εμπιστοσύνη στον εαυτό της και τη δυνατότητα ανατροπής του σημερινού σκηνικού.