από το Άρδην τ. 24, Μάρτιος-Απρίλιος 2000
Η Αμερική δεν είναι η μοναδική χώρα που γνωρίζει πώς να δημιουργήσει και να εξάγει φαντασία. Η ινδική μαζική κουλτούρα είναι τεράστια.
Ο Τομ Κρουζ δεν περιλαμβάνεται καν στη λίστα, η Μέριλυν Μονρόε τερμάτισε ένατη και ο σερ Λόρενς Ολιβιέ δεύτερος. Σε μια παγκόσμια δημοσκόπηση που διοργάνωσε πέρυσι το BBC, στο δίκτυο, για τον μεγαλύτερο ηθοποιό του “μιλλένιουμ”, νικητής αναδείχθηκε ο 57χρονος Αμπιτάμπχ Μπατσχάν από το Αλλαχαμπάντ της Ινδίας. Ο Μπατσχάν, ή “Μεγάλος Μπ” για εκατομμύρια θαυμαστών του Ινδικού κινηματογράφου, παραμένει ένας μεγαστάρ για τρεις δεκαετίες. Οι θαυμαστές, που βρίσκονται παντού, από τα χωριά Ρατζαστάνι ως τις πόλεις της Αυστραλίας και στα προάστια του Νιού Τζέρσεϋ, είναι φανατικοί. “Όταν δεν μπορείτε να πραγματοποιήσετε ούτε το 7% των ονείρων σας, τότε μπορείτε να το κάνετε μαζί με τον Μπατουχάν” λεει ο Μοχάμμαντ Γκαλαλ, ένας 19χρονος Αιγύπτιος φοιτητής της νομικής, την ώρα που βγαίνει από τα, κατάμεστα από κόσμο, εκδοτήρια που πουλούν εισιτήρια για την ταινία του Μπαχτσάν, Υπερασπίζοντας την αγάπη. Οταν το Πλάνετ Χόλλυγουντ άνοιξε στο Ντουμπάι, το 1998, ο επενδυτής Συλβέστερ Σταλόνε εμφανίστηκε στα εγκαίνια. Δυστυχώς γι’ αυτόν, το ίδιο έκανε και ο Μπαχτσάν. Το πλήθος συνωστίζονταν για τον Ινδό ήρωα της δράσης και σχεδόν αγνόησε τον Ράμπο.
Η Δύση μπορεί να έχει τις καλύτερες θέσεις στο παγκόσμιο παζάρι των Μίντια, αλλά δεν είναι ο μοναδικός παίχτης. Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ταυτόσημη με την αμερικανο-ποίηση και η πρόσφαπι επέκταση της βιομηχανίας διασκέδασης της Ινδίας το αποδεικνύει. Για εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο είναι το Μπόλλυγουντ, η ινδική βιομηχανία του κινηματογράφου, και όχι το Χόλλυγουντ, που εξάπτει την φαντασία τους στην οθόνη. Το Μπόλλυγουντ, με έδρα το Μουμπάι, έχει γίνει παγκόσμια βιομηχανία. Οι διευθύνοντες της ψυχαγωγίας στην Ινδία δεν στοχεύουν μόνο στο δισεκατομμύριο της Νότιας Ασίας. Κάνουν επιτυχημένες·ταινίες, τραγούδια και τηλεοπτικά προγράμματα για εξαγωγή. Η ανερχόμενη μεσαία τάξη και το ευνοϊκό επενδυτικό περιβάλλον προσελκύουν τις ξένες εταιρείες που συνωθούνται στο Μπόλλυγουντ, χρηματοδοτώντας ταινίες και μουσικούς. Το εισαγόμενο χρήμα έχει ήδη βοηθήσει την ινδική ποπ κουλτούρα να φτάσει σε ακόμα ευρύτερο κοινό. Και μπορεί να έχει παράλληλα ένα ευνοϊκό αποτέλεσμα, φέρνοντας την κάθαρση στις κινηματογραφικές επιχειρήσεις, που για χρόνια ήταν σημαδεμένες από τους δεσμούς τους με τον υπόκοσμο.
Για τους Ινδούς, καθώς και για τους ξένους επενδυτές στον τομέα της ψυχαγωγίας, η διασπορά της Νότιας Ασίας, κάπου 25 εκατομμύρια, σχετικά εύποροι και παθιασμένοι να διατηρήσουν το πολιτισμό τους ζωντανό, είναι ένα έτοιμο κοινό. Οι ΗΠΑ και η Βρετανία, στις οποίες ζουν μεγάλοι πληθυσμοί Νοτιοασιατών, υπολογίζεται ότι αντιπροσωπέυουν το 55% των εισιτηρίων του Μπόλλυγουντ στο εξωτερικό. Όταν το ερωτικό μιούζικαλ “Τάαλ”, με την συμμετοχή της υπερστάρ της Ινδίας και πρώην μις Κόσμος Αϊσβάιρα Ράι, κυκλοφόρησε το περασμένο καλοκαίρι στην Αμερική, βρέθηκε έξι εβδομάδες στην κορυφή των πωλήσεων.
Αλλά το Μπόλλυγουντ έχει εκατομμύρια φανατικούς θαυμαστές στην Μέση Ανατολή, στην Αφρική και στην Νοτιοανατολική Ασία. Οι τσιγγάνοι Ρομ στην Ανατολική Ευρώπη παρακολουθούν την Ινδική Ψυχαγωγική Τηλεόραση Σόνυ, όπως κάνουν και οι λάτρεις των ινδικών φιλμς στα Φίτζι και στις Φιλιππίνες. Στο Ισραήλ, η επιτυχημένη επί δύο χρόνια ταινία Ο Ντιλ στο Πάγκαλ Χάι παίζεται σε κατάμεστες αίθουσες στο Τελαβίβ ως το Χαλεβ Μιστάγκια (Τρελή Καρδιά). Στις αραβικές χώρες οι οπαδοί του ινδικού κινηματογράφου υπερτερούν από αυτούς του χολιγουντιανού. “Οι επιτυχίες του Μπόλλυγουντ είναι τώρα μέρος της αραβικής κουλτούρας”, λεει με αποδοκιμασία ο Αιγύπτιος κριτικός κινηματογράφου Αχμέτ Καμάλ. Στην πρωτεύουσα της Τανζανίας, στους θερινούς κινηματογράφους, παίζονται οι πρόσφατες ρομαντικές ταινίες, με τους μεταφραστές να στέκονται μπροστά από τις οθόνες για να μεταφράζουν τους διάλογους. Στην Ζανζιβάρη οι μαθήτριες, που μιλούν σουαχίλι, κατεβαίνουν στους δρόμους τραγουδώντας τραγούδια αγάπης σε Χιντί, αν και δεν γνωρίζουν ούτε λέξη από αυτή την γλώσσα. Όπως λεει ο παραγωγός Σούμπχας Γκαι, “τα προϊόντα της ινδικής ψυχαγωγίας έχουν γίνει παγκοσμίως αποδεκτά. Κανένα άλλο πολιτιστικό προϊόν, εκτός από αυτό του Χόλλυγουντ, δεν έχει τέτοια εξάπλωση. Και ακόμη επεκτείνεται”.
Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις έχουν επιταχύνει αυτήν την ανάπτυξη. Τον περασμένο χρόνο η κυβέρνηση α-πήλλαξε από τους φόρους τα κέρδη του τομέα της ψυχαγωγίας που προέρχονται από το εξωτερικό. Σαν αποτέλεσμα οι εταιρείες των μίντια έχουν στραφεί προς τις ξένες αγορές περισσότερο από ποτέ. Τα έσοδα από τις πωλήσεις των ταινιών στο εξωτερικό πέρασαν από τα 10 εκατομμύρια δολάρια, πριν μια δεκαετία, στα 100 εκατομμύρια τον περασμένο χρόνο και μπορεί να φτάσουν τα 250 εκ., το 2000. Τα ποσά είναι ελάχιστα, συγκρινόμενα με τα 6,7 δισεκατομμύρια $ του Χόλλυγουντ, σε κέρδη στο εξωτερικό, αλλά η αγορά αναπτύσσεται ακόμη και οι πολυεθνικές, όπως η Σόνυ και η Γιουνιβέρσαλ, έχουν δείξει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ινδική βιομηχανία ψυχαγωγίας. Από την στιγμή που το Νέο Δελχί άρχισε να διευκολύνει τις ξένες επενδύσεις το 1991, έχουν ανοίξει υποκαταστήματα στην Μουμπάι, στοχεύοντας στην τοπική και διεθνή αγορά. Ο Ινδός Α-μίρ Κάννα, διευθυντής εταιρείας του τομέα, αποκαλεί την εξάπλωση της ινδικής ποπ κουλτούρας ως “Pax Indiana”, μια αυτοκρατορία της μουσικοχορευτικής δραματουργίας Ιντι-ποπ τραγουδιών και των τηλεοπτικών σαπουνόπερων σε γλώσσα Χιντί. Αν ο πρώιμος ινδικός κινηματογράφος ήταν ένα όπλο για την εκδιωξη των βρετανών, διακηρύσσει το Σουπερσίνεμα, το περιοδικό του Μπόλλυγουντ, “οι κινηματογραφιστές του 21™ αιώνα πρέπει να το. χρησιμοποιήσουν σαν ένα μέσο ψυχαγωγίας όλου του πλανήτη”.
Επιτήδειοι πωλητές και δορυφόροι τους βοηθούν να το πραγματοποιήσουν. Ζάμπλουτοι επιχειρηματίες δημιουργούν δορυφορικά κανάλια όπως το B4U (Μπόλλυγουντ φορ γιού) και το Zee Network, που μεταδίδουν ινδικά προγράμματα σε όλο τον κόσμο.
Έχοντας προσελκυσθεί από τη. αναπτυσσόμενη αγοραστική δύναμη της ινδικής μεσαίας τάξης και τις δυναμικές πωλήσεις στο εξωτερικό, το ξένο κεφάλαιο έχει επενδύσει στη. τηλεοπτική βιομηχανία. Μεταξύ αυτών και ο Μέρντοχ. Πρόσφατα το Σταρ Πλα του ανακοίνωσε νέα επιθετικά σχέδια, ανταγωνιστικά του Zee, περιλαμβάνοντας ένα μεγαλύτερο ποσοστό τοπικού αρώματος, αυξάνοντας τα προγράμματα στις γλώσσες Χιντί και Χινκγλίς (αγγλικά με ινδικές λέξεις). Καθώς η οικονομία της Ινδίας έχει ανοίξει, η “ξενοφοβία” στη. βιομηχανία της ψυχαγωγίας έχει οπισθοχωρήσει. Όταν η Σόνυ άνοιξε το υποκατάστημά της στην Ινδία, το 1991, οι δημοσιογράφοι, στις εθνικιστικές εφημερίδες, προειδοποιούσαν για τους κινδύνους της “δηλητηρίασης” της ινδικής κουλτούρας από τους, υψηλής τεχνολογίας, αποικιοκράτες. Για να καλοπιάσει τους ινδούς, η Σόνυ μετέδωσε ένα δαπανηρό βίντεο του εθνικού ύμνου “Χαίρε Μητέρα Ινδία”, με κύριο φόντο μια τεράστια ινδική σημαία, μια εικοσάδα από χορευτές με παραδοσιακά κοστούμια και τον δημοφιλή συνθέτη Α. Ραχμάν. “Από την αρχή επιθυμούσαμε να συμμετάσχουμε στην τοπική κουλτούρα και να προωθήσουμε τους Ινδούς καλλιτέχνες στον διεθνή χώρο’ λεει ο μουσικός διευθυντής της Σο-νυ.
Οι ξένες εταιρείες κυνηγούν επίσης τους Ινδούς μουσικούς. Η βιομηχανία ποπ- μουσικής της Ινδίας πούλησε 300 εκατομμύρια δίσκους το. περασμένο χρόνο, δεύτερη στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ. “Ο κόσμος μπορεί . α αγοράσει πράγματα όπως η μουσική. Πριν, η μεσαία τάξη ήταν μικρή και δεν μπορούσε να ξοδέψει χρήματα” μας λεει ο Ρ. Β. Σρχάντε, στέλεχος της εταιρείας Ιντιαν Μιούζικ Ίντουστρι.
Με το βλέμμα στραμμένο στην παγκόσμια αγορά, οι Σόνυ, ΕΜΙ και Πόλι-γ <ραμ διατηρούν σταθερή σχέση με τους Ινδούς τραγουδιστές. Η Σόνυ αγόρασε τα δικαιώματα από το Σάουντρακ της τεράστιας επιτυχίας Κουτς Κουτς Χότα Χάι (Κάτι συμβαίνει), με πρωταγωνιστή τον Σαρουχ Χαν την Ινδική απάντηση στον Τομ Κρουζ, πριν από δύο χρόνια. Το άλμπουμ πούλησε 8 εκατομμύρια κομμάτια, πρωτοφανές για μουσική ταινίας. Στις αρχές του ’90, το κανάλι V του Μέρντοχ και το MTV άρχισαν να προβάλλουν ινδικά βίντεο σε ολόκληρη την Ασία. Στην διάρκεια της περασμένης δεκαετίας η Ιντι-ποπ, ένα μείγμα νοτιοασιατικής φολκ και δυτικής φάνκι έχει αποκτήσει τεράστια δημοτικότητα. Η μουσική βιομηχανία είχε κέρδη που ξεπέρασαν το 30% τον χρόνο.
Στο εξωτερικό, οι συναυλίες από σταρ του κινηματογράφου και της μουσικής αποκτούν φανατικούς οπαδούς. Οι Ινδοί αστέρες εμφανίζονται στις μουσικές σκηνές του Νιού Τζέρσεϋ, της Καλιφόρνια, ακόμη και της Φλόριντα ή του Σικάγο. Περίπου 11.000 ατομα συγκεντρώθηκαν για να δουν τον αστέρα Χαν, γνωστό για την διαβολεμένη γοητεία του και την δυναμική του ηθοποιία, όταν παρουσιάστηκε στο Πανεπιστήμιο του Ιλλινόι στο Σικάγο, το 1998. Πολλοί από τους θαυμαστές του ήταν ασιάτες, αλλά αυτοί έφεραν μαζί τους μη ασιάτες φίλους τους, ένα καινούργιο, πολύμορφο κοινό. “Οι θαυμαστές του είναι τρελοί για αυτόν, ακόμη και αν δεν καταλαβαίνουν τις ταινίες, ιδιαίτερα οι κυρίες”, λεει η Ναντια Χούντα. διευθύντρια του καταστήματος Βιντεοταινιών Μικρή Ινδία, στο Σικάγο.
Το σεξ απήλ είναι ένας τρόπος να πουλάς ταινίες σε μη ινδικό ακροατήριο. Σε κάποιες αναπτυσσόμενες χώρες, εντούτοις, είναι η μη αμερικανική ποιότητα των ινδικών ταινιών ίου ελκύει το κοινό. Τα ονειρικά χορευτικά των ινδικών ταινιών (οι Ινδοί λογοκριτές δεν επιτρέπουν το σεξ) έχουν υψηλή επιτυχία σε πολλές συντηρητικές κοινωνίες. Όταν πρέπει να επιλέξουν μεταξύ της κωμωδίας για το διαζύγιο του Στηβ Μάρτιν και ενός μιούζικαλ για τις αρετές του Θεού και της οικογένειας, οι Αραβες, οι Αφρικανοί και οι κατοίκου της νοτιοανατολικής Ασίας συχνά επιλέγουν το δεύτερο. Οι διαφημίσεις για την επιτυχία του περασμένου χρόνου “Χουμ ΣάαθΣάαθΧέιν” (Στεκόμαστε Ενωμένοι) φέρουν το γλυκερό σύνθημα “Η οικογένεια που προσεύχεται και τρώει μαζί, στέκεται μαζί”. “Οι ινδικές ταινίες σε κάνουν να αισθάνεσαι καλά, πάντα με χάπι-έντ, τρυφερές ιστορίες αγάπης με πολλά τραγούδια και χορούς”, λεει ο Χάνα, επικεφαλής της Μουμπάι Πλας Τούνελ, που παράγει τηλεοπτικά προγράμματα, ταινίες και μουσική. “Αυτό είναι που προσελκύει το μη ινδικό κοινό σε όλο τον κόσμο”. Στην Μέση Ανατολή, ο αντι-αμερικανισμός εργάζεται σε όφελος του Μπόλλυγουντ. “Οι προκαταλήψεις κατά των αμερικανικών ταινιών έχουν αυξηθεί”, λεει ο Αιγύπτιος πολιτικός αναλυτής Ασσεμ Κάμελ.”Η πολιτική της αμερικανικής κυβέρνησης έχει επηρεάσει την δημοτικότητα των αμερικανικών ταινιών μεταξύ του αραβικού κοινού”.
Αυτό δεν εμποδίζει τους Αμερικανούς να παρακολουθούν και αυτοί τις επιτυχίες του Μπόλλυγουντ. Τα προηγούμενα τρία χρόνια, τρείς μεγάλοι Ινδοί διανομείς ταινιών έχουν ανοίξει γραφεία στις ΗΠΑ. Οι επιχειρηματίες της Σίλικον Βάλλεϊ, στο Φρήμοντ, συνωστίζονται στον πρώτο μούλτι πλεξ κινηματογράφο, Ναζ8, στην Βόρειο Αμερική, αφιερωμένο στις ταινίες του Μπόλλυγουντ, στο οποίο το κυλικείο πουλά σαμόσας και ναάν μαζί με ποπ κορν και κόκα κόλα. Ακόμη και στην Φλόριντα, οι ταινίες του Μπόλλυγουντ προβάλλονται σε 16 κινηματογράφους επτά πόλεων. Όπως λεει μια Ινδή, “πηγαίνουμε στον κινηματογράφο για να διατηρήσουμε τον πολιτισμό μας ζωντανό”. Αυτός ο πολιτισμός αλλάζει με το κοινό. Το Μπόλλυγουντ αρχίζει να τροποποιεί τις ταινίες του για το εκδυτικισμενό κοινό. Οι παραγωγοί της Μουμπάι έχουν κινηματογραφήσει εξωτικές τοποθεσίες όπως η Ελβετία και η Σκοτία, σε ονειρικές σκηνές. Σήμερα η πλοκή εξελίσσεται στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη ή περιγράφουν συμπλοκές μεταναστών Ινδών και ντόπιων. Το 1995, στην μεγάλη επιτυχία Ντιλουάλε Ντουλαχνίνια Λε Τζαγιέν-(ε (Ο θαρραλέος θα κερδίσει την νύφη), σε σκηνοθεσία Τσόπρα, πρωτοπόρου της διείσδυσης του κινηματογράφου του Μπόλλυγουντ στις ξένες αγορές, ένα αγόρι από την Ινδία που ζει στην Αγγλία έρχεται στην χώρα του και κερδίζει μια κοπέλα που ο πατέρας της προσπαθεί να την εξαναγκάσει να παντρευτεί από προξενιό. Ο Τσόπρα παρουσίασε την Βρετανία τόσο θετικά ώστε ο Βρετανικός Οργανισμός Τουρισμού του έδωσε βραβείο.
Ο σύγχρονος κόσμος τρέχει με μεγάλη ταχύτητα. Το Ίντερνετ, που με χιλιάδες σελίδες αναπαράγει τα κουτσομπολιά του Μπόλλυγουντ, ήδη προωθεί ουσιαστικά την ποπ κουλτούρα της Ινδίας. To desiclub. com, μια ιστοσελίδα για τη νοτιοασιατική κουλτούρα, που έχει έδρα την Φιλαδέλφεια, προσφέρει στους 750.000 μηνιαίους επισκέπτες της τα πάντα, από την σαπουνόπερα του δικτύου με την ονομασία “Νέος και Ντέσι” μέχρι τις συζητήσεις για το πόσες φορές η Αϊσβαρία Ράι αλλάζει το χτένισμά της στο “Τάαλ”. Η σελίδα είναι τόσο επιτυχημένη που πρόσφατα επένδυσε 25 εκατομμύρια δολάρια σε μεικτή επιχείρηση και σχεδιάζει να ανοίξει γραφεία στην Μουμπάι και στο Λονδίνο αυτή την άνοιξη.
Μέχρι τον περασμένο χρόνο που το Νέο Δελχί ανακήρυξε την βιομηχανία ψυχαγωγίας νόμιμη επιχείρηση, το Μπόλλυγουντ κυριαρχούνταν από αφεντικά του υποκόσμου που χρηματοδοτούσαν ταινίες και έπαιρναν τεράστια ποσοστά. Οι τράπεζες είχαν απομακρυνθεί. Οι παραγωγοί και οι ηθοποιοί μονίμως απειλούνταν από τους γκάνγκστερς. Πολλοί είχαν αστυνομική συνοδεία για προστασία. Τον τελευταίο μήνα, ο παραγωγός Ρόκες Ροσάν πυροβολήθηκε και τραυματίστηκε έξω από το γραφείο του στην Μουμπάι μετά την άρνησή του να δώσει τα δικαιώματα της διανομής σε κακοποιούς, που εδρεύουν στον Κόλπο.
Οι διευθυντές της Μουμπάι δέχονται ότι μετατρέπουν ελαφρά τα παραδοσιακά και ρομαντικά θέματα για το νέο ξένο κοινό και τα γούστα των Ινδών του εξωτερικού που μεταβάλλονται. Αλλά επιμένουν ότι η ψυχή της ινδικής ποπ κουλτούρας θα παραμένει αναλλοίωτη, παρόλα τα χρήματα και το ξένο ενδιαφέρον. Το Μπόλλυγουντ ήδη πουλάει 6 δισεκατομμύρια εισιτήρια, με το 15% περίπου στο εξωτερικό. Και τα κέρδη συνεχώς αυξάνονται. Γιατί το Μπόλλυγουντ να θέλει να τα αλλάξει όλα αυτά; Το ξένο χρήμα θα συνεχίσει να ρέει, οι μεγάλοι Ινδοί σκηνοθέτες θα συνεχίζουν να γυρνούν πάνω από 800 ταινίες το χρόνο και οι ηθοποιοί θα συνεχίζουν να τραγουδούν και να χορεύουν. Αν χάσατε τις μεγάλες επιτυχίες της Μουμπάι μην φοβάστε, μπορείτε να πάτε σε ένα άλλο μιούζικαλ του Μπόλλυγουντ, που σύντομα θα παιχτεί σε έναν κινηματογράφο, κοντά σε εσάς.
Αννα Κάτσμεντ Νέα Υόρκη Γκαμέελα Ισμαήλ Κάιρο Ρομπίνα Ριτσιτιέλλο Σίλικον Βάλει Τζινάνε Μπρόουνελλ Λονδίνο Κέιτ Γκρόσμαν Σικάγο Κάθριν Σκιππ Μαϊάμι
από το περιοδικό Νιούζγουικ /Φεβρουάριος 2000
