Μ. Βεϊνάγλου, από το Άρδην τ. 40-41, Ιανουάριος-Μάρτιος 2003
Κυκλοφόρησε ο εικοστός-πρώτος τόμος των Μικρασιατικών Χρονικών, του περιοδικού συγγράμματος που εκδίδει το Τρήμα Μικρασιατικών Μελετών της Ενώσεως Σμυρναίων, με ποικίλη και ενδιαφέρουσα ύλη σε θέματα έρευνας και μελέτης που αφορούν τον Μικρασιατικό χώρο. Για την ιστορία του συγγράμματος αυτού, πρωτοπόρου στη χώρα μας στη θεμελίωση και υποστήριξη των Μικρασιατικών Σπουδών, αξίζει να αναφέρουμε τα εξής:
Ήδη από το 1936, σχεδόν ταυτόχρονα με την ίδρυση του Σωματείου της Ενώσεως Σμυρναίων, διαπιστώθηκε η ανάγκη εκδόσεως «σοβαρού περιοδικού συγγράμματος, μέλλοντος να περισώσει εκ της λήθης όλα εκείνα τα στοιχεία που απήρτιζαν τον πολιτισμό της Μ. Ασίας…» Με πρόταση του καθηγητή Αναστάσιου Αναστασιάδη, θεσπίστηκε υπό την αιγίδα της Ένωσης Σμυρναίων το «Τμήμα Μικρασιατικών Μελετών», με Συμβούλιο, ξέχωρο Οργανισμό και Ειδική Επιτροπή λογίων και καθηγητών του Πανεπιστημίου, η οποία επιμελείται τα σχετικά δημοσιεύματα για την έκδοση των Μικρασιατικών Χρονικών. 0 πρώτος τόμος κυκλοφόρησε το 1938 με 527 σελίδες. Όλοι οι τόμοι περιλαμβάνουν αξιολογότατο υλικό που αποτελεί αναντικατάστατη πηγή πληροφοριών και επιστημονικής γνώσης για τα Μικρασιατικά θέματα. Ανάμεσα σε εκείνους που εργάστηκαν πρώτοι, ενδεικτικά αναφέρουμε τον Ιωάννη Συκουτρή, τον Κ. Τενεκίδη, Μιχ. Ροδά, Β. Τατάκη, Α. Σημηριώτη, Φώτη Κόντογλου, Στ. Σεφεριάδη, Κ. Λαμέρα, Γ. Ασκητόπουλο, Δ. Πελεκίδη, Χρ. Αγγελομάτη, Α. και Δ. Φωτιάδη, Μ. Μιχαηλίδη, Αν. Αναστασιάδη, Σωκρ. Σολωμονίδη, Ν. Μηλιώρη.
Το πνευματικό περιβάλλον μέσα στο οποίο εντάσσονται σήμερα οι 21 τόμοι των Μικρασιατικών Χρονικών, είναι κατ’ αρχήν αυτό της Ένωσης Σμυρναίων. Αυτό σημαίνει ότι η επιστημονική γνώση υποστηρίζεται μέσα από το οικείο σωματειακό αρχειακό και πληροφοριακό υλικό (αρχείο κοινοτήτων, έγγραφα, δελτάρια, μουσειακά στοιχεία), από το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο και φυσικά με τη συνεπικούρηση μιας αξιόλογης βιβλιοθήκης που περιλαμβάνει βιβλία και έντυπα προερχόμενα από μικρασιατικά και ελληνικά Τυπογραφεία. Οι λοιπές αποκλειστικές εκδόσεις βιβλίων της Ένωσης Σμυρναίων (μονογραφίες, μελέτες, αυτοβιογραφίες), οι θεσμικές εκδηλώσεις, όπως απονομή βραβείων και επάθλων (παλιά κληρονομημένη συνήθεια των Μικρασιατικών κοινοτήτων), και διαλέξεις, περιστοιχίζουν τα Μικρασιατικά Χρονικά με μια αξιόλογη σωματειακή πνευματική δράση. Το σοβαρότερο στοιχείο βέβαια της δράσης αυτής στηρίζεται στο έμψυχο υλικό που πλαισιώνει ιδεολογικά και έμπρακτα το σωματείο, στα εκλεκτά τακτικά και αρωγά μέλη. Όργανο επικοινωνίας της Ένωσης με τα μέλη και τους πολυάριθμους φίλους της είναι η διμηνιαία εφημερίδα Μικρασιατική Ηχώ, (τιράζ 3000 φ.) με όχι μόνο ειδησεογραφία αλλά και λοιπή αξιοσημείωτη ύλη, λαογραφική, ιστορική, εθνολογική, λογοτεχνική και με αποδέκτες και πέρα από την Ελλάδα, μέχρι την Αμερική.
Τα Μικρασιατικά Χρονικά αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα ενός θεσμικού και ιστορικού ιστού στον τόπο μας που, εναγώνια, από την αρχή ζητούσε την καθιέρωση παιδείας αυτογνωσίας για τους πρόσφυγες και την ίδρυση Μικρασιατικών Σπουδών με χρηματοδότηση από το προϊόν της ακαθάριστης – ακόμα και σήμερα – ανταλλάξιμης περιουσίας. Το αίτημα αυτό, ήδη από το 1930, ενισχύθηκε αυθόρμητα, με την ίδρυση μεγάλου αριθμού Σωματειακών προσφυγικών συσπειρώσεων (από Μ. Ασία, Πόντο, Αν. Θράκη), που στόχο τους είχαν τη συγκέντρωση και διάσωση ιστορικού και πολιτισμικού υλικού και τη συντήρηση της συλλογικής Μνήμης. Στους Συλλόγους αυτούς ανιχνεύονται και τα πρώτα προσφυγικά οράματα για μια Μικρασιατική Παιδεία προς τους νεότερους, μια συστηματικότερη και επιστημονική αξιοποίηση της γνώσης και του διάσπαρτου υλικού. Στο αίτημα αυτό ανανεώνονταν τακτικά οι κρατικές υποσχέσεις, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα και με τη διάθεση ελαχίστων μόνο οικονομικών πόρων, καθαρά συμβολικών. Παρ’ όλα αυτά, κάποια από αυτά τα Σωματεία προσέφεραν επιπλέον πολύτιμες υπηρεσίες στο έργο της αποκατάστασης των προσφύγων και της διάσωσης του Μικρασιατικού πολιτισμού, με υποστηρικτική δράση (παιδικές κατασκηνώσεις, κοινωνική αλληλοβοήθεια, εγκατάσταση όπως για παράδειγμα το πάντα δραστήριο Καππαδοκικό Σωματείο «η Νέα Σινασός».
Όσα πάλι εντατικοποιήθηκαν προς την κατεύθυνση της διαχείρισης της πνευματικής κληρονομιάς, όπως χαρακτηριστικά η Ένωσης Σμυρναιων δεν αντιμετώπισαν λιγότερα οικονομικά προβλήματα. Ούτε η περίφημη Ανταλλάξιμη Περιουσία η οποία, από το 1930, με διμερή ελληνοτουρκική συμφωνία, εξέπεσε από τον όρο της Διεθνούς εγγύησης και περιήλθε υπό κρατική εγγύηση. α>Λ: ούτε και το ΤΑΠ (Ταμείο Ανταλλάξιμης Περιουσίας) μετά το 1956, που υποτίθεται ότι θα στήριζε τη Μικρασιατική Παιδεία και τις Σπουδές, συνέβαλαν στο παραμικρό. Όλα όσα εντέλει σημειώθηκαν οφείλονται στη Σωματειακή δράση και την ιδιωτική προσφορά.
Σε παράλληλη τροχιά, μια εμπνευσμένη μικρασιάτισσα, η Μέλπω Μερλιέ, ίδρυσε το Μουσ.·: Λαογραφικό Αρχείο (1930), αυτό που στη συνεχεία έγινε «Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών» ~: 1946, και ΝΠΙΔ το 1962). Το Κ.Μ.Σ., αντίθετο με τους λοιπούς φορείς συσπείρωσης μικρασιατικής γνώσης, το στήριξε γενναία η οικονομική συνδρομή του Γαλλικού Ινστιτούτου κατ’ αρχήν και δευτερευόντως του Ελληνικού Κράτους. Έτσι σήμερα διαθέτει έμμισθους επιστήμονες και σειρά αξιολογων εκδόσεων, ανάμεσα στις οποίες, το απο το 1977 περιοδικά εκδιδόμενο ΔΕΛΤΙΟ του Κ.Μ.Σ. μέχρι σήμερα 13 τόμοι) αποτελεί επιστημονικά υποδειγματικό έντυπο. Είναι όμως προφανές ότι το Κ.Μ.Σ. δεν καλύπτει όλο το προς μελέτη αντικείμενο, τόσο ιδεολογικά αλλά και μεθοδολογικά, γιατί καταστατικά αλλά και από τη φύση του και την οργάνωσή του, δεν έχει δυνατότητα να απευθυνθεί προς τους πολλούς ώστε να συμβάλει ουσιαστικά στη διάδοση και διάσωση της συλλογικής μνήμης και του πολιτισμού της Μικράς Ασίας.
Η Ένωση Σμυρναίων, με τον σωματειακό της χαρακτήρα, φιλοξενεί έναν ευρύτερο ιδεολογικό και ανθρωπολογικό ορίζοντα, πέραν της προφορκής μαρτυρίας που αποτελεί το κύριο αντικείμενο μελέτης του Κ. Μ. Σ. Επιπλέον, στην επιστημονικη και άλλη δράση της Ένωσης Σμυρναίων θα πρέπει να εξάρουμε το γεγονός ότι αυτή δεν περιορίζεται από κανόνες στενού επαγγελματισμού και κατά συνέπεια στηρίζεται σε μιαν ευρύτερη και ανιδιοτελή προσφορά μελετητικού και ερευνητικου έργου, εξίσου απαραίτητου για την ανανέωση της Γνώσης αυτού του πεδίου προκειμένου να μην καταντήσει Γνώση νεκρών!
Αθήνα, 7-2-2003
