του Σ. Δημόπουλου, από το Άρδην τ. 32, Νοέμβριος 2001
απόφαση της Ρωσίας να συμπαραταχθεί με τις ΗΠΑ στον πόλεμο εναντίον του Αφγανιστάν, το κλείσιμο των ρωσικών βάσεων στην Κούβα και στο Βιετνάμ και η διαλλακτική στάση της στο θέμα της συμφωνίας για τους αντιβαλλιστικούς πύραυλους εξέπληξε πολλούς. Η κίνηση του Πούτιν χαιρετίστηκε από τον δυτικό τύπο με ενθουσιασμό ανάμεικτο με ολί-γη καχυποψία. Αναμφίβολα, η στάση αυτή των Ρώσων εκπορεύεται από αδυναμία λόγω των τεράστιων οικονομικών προβλημάτων και της εσωτερικής αστάθειας αλλά και από έναν σαφή καιροσκοπισμό. Στη ζυγαριά του Πούτιν τοποθετήθηκαν οι θετικές και αρνητικές επιπτώσεις της συγκεκριμένης απόφασης. Το αν θα δικαιωθεί θα το δείξει ο χρόνος. Για την ώρα μόνο εκτιμήσεις θα μπορούσαν να γίνουν.
Αναλυτικά τα οφέλη που προσδοκούν οι Ρώσοι μπορούν να καταγραφούν ως:
α) Η δυνατότητα κατατρόπωσης των Τσετσένων ανταρτών στον Καύκασο, ακόμη και με επιχειρήσεις στο έδαφος της Γεωργίας χωρίς δυτική αντίδραση, β) Η εξέλιξη αυτή θα επιτρέψει την απρόσκοπτη μεταφορά πετρελαίου από την Κασπία στην Μαύρη Θάλασσα. Η ανάγκη αξιοποίησης εναλλακτικών περιοχών εξόρυξης και μεταφοράς ενεργειακών υλών, ως αντίβαρο στην εξάρτησή τους από το αραβικό πετρέλαιο, είναι στόχος πρώτης προτεραιότητας για τις βιομηχανικές χώρες, γ) Κατ’ αυτόν τον τρόπο πρέπει να θεωρείται βέβαιη η συνέχιση της συνεργασίας των αμερικανικών εταιρειών με τους Ρώσους στην εκμετάλλευση και κυρίως στη μεταφορά πετρελαίου.
δ) Σε διπλωματικό επίπεδο, η θέση της Μόσχας εμφανίζεται ενισχυμένη στον διεθνή στίβο εφόσον οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη τις διασυνδέσεις, την εμπειρία, και αν είναι δυνατόν, και τα όπλα των Ρώσων για τις κινήσεις τους στην Κεντρική Ασία.
ε) Η νέα κατάσταση μπορεί να επιτρέψει, στα πλαίσια της τρέχουσας παγκόσμιας κρίσης, την εκταμίευση διεθνούς οικονομικής βοήθειας προς τη ρωσική οικονομία, που εμφανίζει σημάδια σχετικής ανάκαμψης. Ταυτόχρονα, όμως, περνώντας στις αρνητικές παραμέτρους και ως προς την πιο σημαντική από αυτές, πρέπει να τονιστεί ότι η παρουσία των Αμερικανών στο υπογάστριο των Ρώσων θα αποτελέσει μια σημαντικότατη ιστορική ήττα. Από τον 19ο αιώνα, η Ρωσία επιδιώκει να επεκταθεί σε αυτή την περιοχή με στόχο την έξοδό της στον Ινδικό Ωκεανό. Στην απόπειρα αυτή βρήκε αντιμέτωπη τη Μεγάλη Βρετανία που κατείχε ή είχε εντάξει στην σφαίρα επιρροής της τον ασιατικό νότο. Ο χώρος της σύγκρουσής τους ήταν το Αφγανιστάν. Η με
κάθε τρόπο διατήρηση του ελέγχου στις τουρκόφωνες κατά βάση δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας (εξαιρουμένου του Τατζικιστάν που είναι ιρανόφωνο) αποτελεί και στη μετασο-βιετική εποχή προτεραιότητα της Ρωσίας και εντάσσεται στο λεγόμενο “εγγύς εξωτερικό”. Η παρουσία αμερικανικών στρατευμάτων, τουλάχιστον, στο Ουζμπεκιστάν και στο Αφγανιστάν την επαύριον του πολέμου σημαίνει την απώλεια ελέγχου σε όλο τον κεντροασιατικό χώρο για τους Ρώσους.
Ο προσανατολισμός του Ουζμπεκιστάν προς την Δύση ήταν φανερός από την αρχή της ανεξαρτητοποίησής του. Αποτελεί την μεγαλύτερη σε πληθυσμό πρώην σοβιετική δημοκρατία της περιοχής και ταυτόχρονα είχε ανέκαθεν την φιλοδοξία να ηγεμονεύσει απέναντι στις άλλες και κυρίως επί των δύο μικρότερων, του Τατζικιστάν και της Κιργιζίας. Η σχετική αναστολή της επίτευξης των στόχων της οφείλονταν, εν μέρει, και στην ανάπτυξη του Ισλαμικού Κινήματος του Ουζμπεκιστάν, μέλη του οποίου έφτασαν μέχρι το σημείο της απόπειρας δολοφονίας του προέδρου Κορίμοφ. Η ανάγκη στήριξης της Τασκένδης, μπροστά στον ισλαμικό κίνδυνο, από την Ρωσία ήταν αναγκαία, αν και κρατήθηκε σε χαμηλά επίπεδα. Αντίθετα, στο γειτονικό Τατζικιστάν, Ρώσοι στρατιώτες φρουρούν τα σύνορά του με το Αφγανιστάν, και είναι αυτοί οι οποίοι αποκρούουν τους Τατζίκους ισλαμιστές. Οι δυτικοί γείτονες του Ουζμπεκιστάν δεν φαίνονται διατεθειμένοι να συνδράμουν στις επιδιώξεις του: Το μεν Τουρκμενι-στάν για γεωπολιτικούς λόγους καθώς στην διαμάχη του με το Αζερμπαϊτζάν για την κυριαρχία επί της Κασπίας έχει επιλέξει την συμπαράταξη με το Ιράν και τους Ρώσους, ενώ στο Καζακστάν, το σημαντικό ρωσικό στοιχείο (έως 35-40%) αποτελεί παράγοντα ανάσχεσης της επιθυμίας των Καζάχων για ολοκληρωτικά φιλοδυτική πολιτική. Στις συνθήκες αυτές η αμερικανική παρουσία στο Ουζμπεκιστάν αποτελεί δώρο εξ ουρανού, ιδιαίτερα για την ελίτ της Τασκένδης. Ταυτόχρονα αποκρούονται οι ισλαμιστικές απόπειρες, ενδυναμώνεται η επιρροή της χώρας σε όλη τη γεωπολιτική περιφέρεια και ασφαλώς εκμηδενίζεται η δυνατότητα ρωσικής παρέμβασης.
Επιπλέον, όμως, για τη Ρωσία, η αμερικανική παρουσία στην περιοχή σημαίνει και την εκμηδένιση των πιθανοτήτων για μια στενή συνεργασία με την Κίνα με στόχο τον πλήρη έλεγχο Κεντρικής Ασίας που θα κρατούσε μακριά τους Δυτικούς. Το σενάριο αυτό που προωθούνταν ήδη επί πρωθυπουργίας Πριμακόφ, με την συμμετοχή της Ινδίας και του Ιράν, δεν μπορεί πλέον να πραγματοποιηθεί. Ήδη η Ινδία, για τους δικούς της λόγους, τάσσεται στο πλευρό των ΗΠΑ με κάθε τρόπο, ενώ το σιιτικό Ιράν, αν και εχθρικό προς τους σουνίτες Ταλιμπάν, εξαιτίας της κοινής θρησκευτικής συνείδησης κατατάσσεται στους πολέμιους της δυτικής εκστρατείας στο Αφγανιστάν. Παρά τις προσπάθειες προσεταιρισμού των Ιρανών στις δυτικές θέσεις αυτό είναι μάλλον απίθανο. Η απώλεια της συμμαχίας της Ρωσίας με το Ιράν, σε ένα από τα δύο σενάρια, θα ήταν πολύ επώδυνη για την πρώτη.
Στα μυαλά βέβαια των Ρώσων μπορεί να υπάρχει η σκέψη, που εξάγεται από την δική τους πικρή εμπειρία, ότι οι ΗΠΑ θα εμπλακούν αε ένα χρονοβόρο και φθοροποιό πόλεμο που θα κάνει στο τέλος αδύνατη την παρουσία τους εκεί. Αν όμως δεν συμβεί αυτό;
Ένα ακόμη πρόβλημα για τους Ρώσους, εσωτερικής φύσεως αυτή τη φορά, είναι το μουσουλμανικό στοιχείο στην ίδια την Ρωσία: Τα προβλήματα του Καυκάσου είναι γνωστά. Οι μουσουλμάνοι της Τσετσενίας, της Ινγκουσετίας, του Νταγκεστάν, της Καμπαρντίνο-Βαλκαρία και της Καρατσάεβο-Τσερκασίας, δεν μπορεί παρά να αισθάνονται ότι ανήκουν σε ένα στρατόπεδο με τους μουσουλμάνους αδερφούς τους στον κόσμο. Η αίσθηση ότι πρόκειται για έναν πολιτισμικό πόλεμο κυριαρχεί στη σκέψη τους και τους κάνει να αποξενώνονται από τον χριστιανικό πληθυσμό. Η μουσουλμανική παρουσία στη Ρωσική Ομοσπονδία δεν σταματά όμως εκεί. Απλώνεται σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας και ίσως φτάνει τα 20 εκατομμύρια σε πληθυσμό 150 εκατομμυρίων. Το σημαντικότερο κέντρο μουσουλμανικών πληθυσμών, μετά τον Καύκασο, βρίσκεται στον Βόλγα και συγκεκριμένα στις δημοκρατίες του Ταταρστάν, της Τσουβασίος και του Μπαχτορτοστάν. Στο Τα-ταρστάν συγκεκριμένα, το 48% του πληθυσμού των 3.748.000 κατοίκων του είναι Τάταροι, απόγονοι της Χρυσής Ορδής, τουρκικής καταγωγής, που επηρεάζονται άμεσα από την Τουρκία. Οι ηγέτες των Τατάρων κάνουν συστηματικές προσπάθειες, αν και πιο προσεκτικές από τους Τσετσένους, για την ανεξαρτησία τους. Είναι αξιοσημείωτη η επιβολή σταδιακά του λατινικού αλφάβητου στην θέση του κυριλλικού καθώς και η ενίσχυση του Ισλάμ μέσα από το δίκτυο των ιδρυμάτων και των τζαμιών. Στη δε Τσουβασία έχει την έδρα της η Ένωση των Τουρκικών Λαών, στην οποία συμμετέχουν οργανώσεις από τη Ρωσία, την Τουρκία, τον Καύκασο και.την Κεντρική Ασία.
Η επιρροή όμως και της Σαουδικής Αραβίας δεν είναι αμελητέα, ούτε σε αυτή την περιοχή.
Ο ρόλος της Ρωσίας
Η πορεία του ίδιου του πολέμου και το εύρος της αντίδρασης θα αποδείξει το μέγεθος της απειλής για τη Ρωσία. Σε περίπτωση που ο ισλαμικός κόσμος αντιδράσει ενωμένος στην επίθεση των χριστιανικών κρατών εναντίον του, τότε οι Ρώσοι θα βρεθούν σε δυσχερέστατη θέση. θα έχουν ανοίξει μέτωπα στο εσωτερικό της χώρας που δεν θα περιορίζονται σε μια περιφέρεια αλλά θα εξαπλωθούν σχεδόν στο σύνολο της (ας θυμηθούμε τις τρομοκρατικές ενέργειες που σημειώθηκαν, και πριν τον τελευταίο πόλεμο στην Τσετσενία, στη Μόσχα και στην Αγία Πετρούπολη). Ένα σενάριο πραγματικά εφιαλτικό, αλλά όχι και απίθανο. Για τους Ρώοους, δυστυχώς, η εξέλιξη των γεγονότων εξαρτάται κυρίως από εξωγενείς παράγοντες: από την επιθυμία ή την δυνατότητα των Αμερικανών για την συνέχιση του πολέμου, την τροπή του και το αποτέλεσμά του. Από τις ΗΠΑ εξαρτάται αν θα επιχειρήσουν να διασπάσουν το μέτωπο των Μουσουλμάνων, ενισχύοντας τον εσωτερικό τους ανταγωνισμό -μεταξύ σουνιτών και σιι-τών και μεταξύ των τουρκογενών (με επανέκδοση του πα-ντουρανισμού) στην Κεντρική Ασία και των υπολοίπων- είτε/ και ταυτόχρονα να προχωρήσουν σε έμπρακτη απόδειξη φιλομουσουλμανικών διαθέσεων με παραχωρήσεις, όπως η αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους.
Αλλο βασικό παράγοντα αποτελούν οι παράλληλες διεργασίες στο εσωτερικό της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας, την οποία οι μουσουλμάνοι της Ρωσίας θεωρούν ως κέντρο αναφοράς τους. Η πιθανή ενίσχυση του Ισλάμ στην ίδια την Τουρκία θα σημάνει την ενίσχυση των ακραίων στοιχείων στην ίδια την Ρωσία.
Η αναιμική στάση της Ρωσίας στη διαμάχη Δύσης-Ισλάμ αποδεικνύει την κρίση του ορθόδοξου χώρου. Ανάμεσα στους δύο γιγαντιαίους γεωπολιτικούς όγκους, την προτεσταντική-καθολική Δύση και το Ισλάμ, οι Ορθόδοξοι λαοί, σε κρίση ταυτότητας, δέχονται συνεχείς ήττες για μια δεκαετία τουλάχιστον, ως αποτέλεσμα της παρακμής και της διάλυσης του κράτους-πυρήνα του πολιτισμικού χώρου τους, της ίδιας της, έστω κομμουνιστικής, Ρωσίας. Η παρακινδυνευμένη απόλυτη συμπαράταξη της Μόσχας με τους Δυτικούς απομακρύνει την πιθανότητα μιας διαφορετικής συνδιαλλαγής της με το Ισλάμ. Παρά τις διαφορές, μεγάλα τμήματα του Ισλάμ, όπως οι σιίτες, οι Σύριοι, οι Ιρακινοί και οι Παλαιστίνιοι και μέρος των μουσουλμανικών πληθυσμών του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας, για ποικίλους λόγους, τρέφουν συμπάθειες για τους Ρώσους και μπορούν να έρθουν σε συνεννόηση μαζί τους για μια διαφορετικού τύπου σχέση, που θα απέβαινε σε όφελος και των δύο.
Παράλληλα, ας σημειώσουμε ότι η σημερινή συγκυρία είναι η κατάλληλη για την μερική επανεμφάνιση της Ρωσίας στον Βαλκανικό χώρο, πράγμα που θέτει τα θεμέλια μιας συνεργασίας των ορθόδοξων λαών στην προοπτική μιας σχετικής οικονομικής και πολιτικής αυτονόμησης. Η πλήρης ταύτιση με τη Δύση δεν είναι προς το συμφέρον καμιάς από αυτές τις χώρες οι οποίες βρίσκονται σε τόσο στενή γειτνίαση με το αντίπαλο στρατόπεδο. Άλλωστε δεν είναι τυχαία και η προσεκτική στάση των περισσοτέρων όπως επίσης και οι προσπάθειες από μέρους της Ελλάδας, ακόμη και με ηγεσία που στερείται οραμάτων και πρωτοβουλιών, να αποκτήσει μια αναβαθμισμένη σχέση μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής.
