του Ν. Ντάσιου, από το Άρδην τ. 44, Νοέμβριος 2003
Ο αγροτικος κοςμος, τόοο στην Ευρώπη όσο και στο αναπτυσσόμενο κόσμο, βρίσκεται σε δεινή θέση. Η δυνατότητα να αποκτά ένα ικανοποιητικό εισόδημα για τη ζωή του συνεχώς συρρικνώνεται με το πέρασμα των χρόνων. Το μοντέλο καλλιέργειας γίνεται όλο και λιγότερο βιώσιμο με αρνητικές συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Η Κοινή Αγροτική Πολιτική αποτελεί το βασικό ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο που επηρεάζει την άσκηση αγροτικής πολιτικής των Εθνικών Κυβερνήσεων. Πλαίσιο που επίσης επηρεάζεται από τους κανόνες και τις αποφάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Η Αγροτική πολιτική και η πολιτική παραγωγής και διάθεσης των τροφίμων είναι η πιο ενδεικτική περίπτωση για το πώς το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα παρεμβαίνει στα καθημερινά μας ζητήματα αφήνοντας όλο και λιγότερο χώρο για την άσκηση αυτόνομων πολιτικών που να εκπορεύονται από τις τοπικές κοινωνίες -ακόμη και από τις ίδιες τις Κυβερνήσεις- με γνώμονα την κάλυψη των πραγματικών ανθρώπινων αναγκών.
Η Κοινή Αγροτική Πολιτική, που θεσμοθετήθηκε στα 1958 για να αυξήσει την παραγωγικότητα του ευρωπαϊκού αγροτικού τομέα, είχε σαν αρχικό στόχο να εξασφαλίζει την διατροφική ασφάλεια και την προστασία των καταναλωτών. Η εφαρμογή της Κ.Α.Π. πράγματι οδήγησε σε μια κατακόρυφη αύξηση των παραγόμενων αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων στην Ευρώπη. Πολλοί είναι αυτοί που μιλούν για τα πλεονάσματα βουτύρου και δημητριακών σαν αποτέλεσμα της εφαρμογής της Κ.Α.Π. Παρά δε την υπερσυσσώρευση των παραγόμενων προϊόντων ακόμα σήμερα ο κεντρικός στόχος της Κ.Α.Π. παραμένει «…η αύξηση της γεωργικής παραγωγικότητας με την προώθηση της αντίστοιχης τεχνολογικής προόδου… καθώς και ο εκσυγχρονισμός των βασικών συντελεστών παραγωγής -και ιδιαίτερα της εργασίας- για την επίτευξη του παραπάνω στόχου….» . Με την πάροδο των χρόνων και με την εμμονή στην παραγωγικότητα, ο στόχος της «ασφάλειας των τροφίμων» και πολύ περισσότερο της Αυτονομίας των Κρατών μελών στην άσκηση αγροτικής πολιτικής υποβαθμίστηκαν ιδιαίτερα.
Η εφαρμογή της Κ.Α.Π. εστιάζεται σε δύο βασικούς πυλώνες: Ο 1 ος Πυλώνας αφορά την άμεση υποστήριξη των τιμών μέσω επιδοτήσεων και ο 2ος Πυλώνας αφορά την έμμεση υποστήριξη στην ανάπτυξη της υπαίθρου. Η ποσότητα των επιδοτήσεων του 1 ου Πυλώνα εξαρτάται από την παραγωγή -όσο περισσότερο παράγεις τόσα περισσότερα εισπράττεις. Η κατεύθυνση αυτή ευνοεί πάραυτα την εντατική καλλιέργεια και την υπερ-παραγωγή. Η αύξηση της παραγωγής και τα υψηλά αποθέματα προϊόντων οδηγούν σε dumping, δηλ. σε πωλήσεις προϊόντων σε χαμηλές τιμές σε τρίτες χώρες. Ακριβώς αυτή η διαδικασία είναι που συντελεί στην αποδιάρθρωση των καλλιεργειών στις αναπτυσσόμενες χώρες και οδηγεί σε εξαθλίωση ένα μεγάλο ποσοστό του αγροτικού πληθυσμού που ζει σ’ αυτές. Η ίδια ακριβώς πολιτική στην εξαγωγή των αγροτικών προϊόντων εφαρμόζεται και από τις ΗΠΑ. Για παράδειγμα, η Ε.Ε εξάγει σιτάρι κατά 34% κάτω από το κόστος παραγωγής και η ΗΠΑ κατά 46% . Η ζάχαρη εξάγεται κατά 25% πιο κάτω από το κόστος παραγωγής! Εδώ φαίνεται πραγματικά η υποκρισία των δυνατών του πλανήτη που πιέζουν για ακόμα περισσότερη απελευθέρωση της αγοράς των αγροτικών προϊόντων μέσω του ΠΟΕ. Είναι ξεκάθαρο πως τα χρήματα που δίνονται για την επιδότηση της επιπλέον παραγωγής, που δεν καλύπτει καμία αναγκαιότητα, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για αποκατάσταση περιοχών σε κρίση, ή για την προώθηση της οργανικής καλλιέργειας, ή για την προστασία των βιοτόπων και της βιοποικιλότητας.
Την ίδια στιγμή που παρατηρείται αυτή η κατακόρυφη αύξηση τη παραγωγής, η Ευρώπη παρουσιάζει ένα μεγάλο έλλειμμα στο εμπόριο ζωοτροφών και άλλων συντελεστών κτηνοτροφικής παραγωγής. Η μεγάλη αύξηση της παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων προϋποθέτει πολύ μεγάλες αντίστοιχα χορτολιβαδικές εκτάσεις για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών των ζώων, που η Ευρώπη δεν διαθέτει. Ήδη το 70% των γεωργικών εκτάσεων στην γηραιά ήπειρο χρησιμοποιείται για την παραγωγή ζωοτροφών. Το αποτέλεσμα είναι η μεγάλη εισαγωγή ζωοτροφών από Τρίτες χώρες και κύρια από την Αργεντινή και τη Βραζιλία οι οποίες, κάτω από τις πιέσεις του ΔΝΤ και με εκβιασμό για το χρέος τους, οδηγούνται στην εκτατική μονοκαλλιέργεια για την κάλυψη των αναγκών της κτηνοτροφίας στον Βορρά. Η συνεχής επέκταση των μονοκαλλιεργειών στις χώρες αυτές ασκεί επίσης ανυπολόγιστες πιέσεις στο έδαφος και στα δασικά οικοσυστήματα – όπως αυτό του Αμαζονίου. Έτσι, για παράδειγμα, το 2000, το ευρωπαϊκό αγροτο-βιομηχανικό σύμπλεγμα εισήγαγε περίπου 50 εκατ. τόνους ζωοτροφών, συμπεριλαμβανομένων 29 εκατ. τόνων σόγιας, και παρήγαγε 201 % των αναγκών της σε γάλα! Οι εισαγόμενες ζωοτροφές ανήλθαν στο 70%! Η εξαγωγή αυτών των πλεονασμάτων κόστισε την ίδια στιγμή στον Ευρωπαίο φορολογούμενο 4,4 δισ. ευρώ ενώ οι πωλήσεις σε τιμές κάτω του κόστους οδήγησαν σε καταστροφή πολλούς μικρούς κτηνοτρόφους σε Τρίτες χώρες. Αυτός είναι ο παραλογισμός του σύγχρονου μοντέλου στον Βορρά.
Ανατολική Ευρώπη και ΚΑΠ
Οι αγρότες των χωρών της Αν. Ευρώπης ελπίζουν πως με την είσοδο των χωρών τους στην Ε.Ε θα λάβουν ανάλογες επιδοτήσεις με τους σημερινούς συναδέλφους τους στην Ευρώπη. Κάτι τέτοιο όμως σημαίνει παρά πολλά χρήματα δεδομένου ότι το ποσοστό των αγροτών στις χώρες αυτές είναι πολύ υψηλό. Για παράδειγμα στην Πολωνία, το ποσοστό των αγροτών είναι το 19% έναντι του 5% που είναι ο μέσος όρος στις χώρες της Ευρώπης. Είναι ευτύχημα ότι η βιο-ποικιλότητα στις χώρες αυτές είναι πολύ πιο προστατευμένη αφού η εισροή χημικών λιπασμάτων είναι κατά πολύ μικρότερη απ’ ό,τι στον Ευρωπαϊκό Βορρά. Το δίλημμα στην νέα Κ.Α.Π. είναι πάντως πολύ μεγάλο γιατί είτε θα πρέπει να αυξηθεί κατακόρυφα ο προϋπολογισμός των Διαρθρωτικών Ταμείων για την Γεωργία είτε πολλοί αγρότες στη Δ. Ευρώπη θα χάσουν μέρος από τις επιδοτήσεις τους. Μέχρι στιγμής υπάρχει μεγάλη αντίδραση από τους αγρότες τόσο της Γαλλίας όσων και άλλων Ευρωπαϊκών χωρών του Νότου. Βέβαιο υπάρχει μια μεταβατική περίοδος 10 χρόνων μέχρις ότου οι αγρότες στη Δυτική και στην Ανατολική Ευρώπη αποκτήσουν ίσα δικαιώματα. Επιπλέον, η εφαρμογή ποσοστώσεων στην παραγωγή των αγροτών των Αν. χωρών θα σημάνει παγίωση της άνισης μεταχείρισης και όξυνση της φτώχειας στην Κοινή Ευρώπη των 25.
Ένα μεγάλο μέρος των χρημάτων που θα δοθούν στις χώρες αυτές θα κατευθυνθεί στον Πυλώνα 2, ποσοστό που ανερχόταν αρχικά στο 40% των συνολικών χρηματοδοτήσεων. Το ποσοστό αυτό μειώθηκε κάπως μετά από τις πιέσεις των Πολωνών αγροτών στη Σύνοδο Κορυφής της Κοπεγχάγης.
Η μεταρρύθμιση στην Κ.Α.Π.
Τον περασμένο Ιούλιο, ο Επίτροπος για τα Αγροτικά θέματα Fischler παρήγαγε ένα κείμενο «ενδιάμεσης αξιολόγησης» της Κ.Α.Π. που συζητήθηκε ιδιαίτερα μέσα στην Ε.Ε. Το κείμενο αυτό εισηγείτο επί της ουσίας την ουσιαστική μεταφορά πόρων από τον Πυλώνα 1 στον Πυλώνα 2 της Κ.Α.Π. Η δε περικοπή των επιδοτήσεων θα γινόταν ανεξαρτήτως εισοδηματικών στοιχείων κάτι που εν τέλει θα παγιοποιούσε τις οικονομικές διαφορές και τα διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης των περιφερειών. Με την μείωση των επιδοτήσεων δε τα αγροτικά προϊόντα της Ε.Ε. θα γίνονταν ακριβότερα και θα έχαναν στον ανταγωνισμό με τα Αμερικάνικα, κάτι που για πολλούς Ευρωπαίους οφειλόταν στις πιέσεις των ΗΠΑ μέσω του ΠΟΕ στην ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική.
Τον Ιανουάριο του 2003, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε μερικές ακόμα θέσεις του Επιτρόπου με σκοπό οι μετατροπές στην Κ.Α.Π. «…να δημιουργήσουν μια πιο ανταγωνιστική και οικονομικά βιώσιμη αγροτική παραγωγή, ενισχύοντας την διαπραγματευτική θέση της Ε.Ε. στον ΠΟΕ… .»>. Την ίδια στιγμή, η μεταφορά πόρων μεταξύ των 2 Πυλώνων περιορίστηκε από το 20% (του αρχικού κειμένου) στο 6%. Η παροχή των επιδοτήσεων αποδεσμεύτηκε από τις υποχρεώσεις προστασίας του περιβάλλοντος σύμφωνα με την κείμενη Ευρωπαϊκή Νομοθεσία. Σ’ αυτές τις διολισθήσεις συνετέλεσε ιδιαίτερα το lobby των εκπροσώπων των αγροτο-βιομηχανικών συμπλεγμάτων που έχει ιδιαίτερα καλές προσβάσεις στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Οι τελικές ρυθμίσεις που συνιστούν την τελική αναθεώρηση της Κ.Α.Π. -που οριστικοποιήθηκε στα τέλη του Ιούνη – προβλέπουν την εισαγωγή ενιαίας ενίσχυσης ανεξάρτητης της παραγωγής ενώ διατηρούνται κάποιες ενισχύσεις που συνδέονται με συγκεκριμένα είδη παραγωγής. Επιχειρείται δε η μείωση των ενισχύσεων των μεγαλύτερων εκμεταλλεύσεων προκειμένου να εξευρεθούν πόροι για την χρηματοδότηση της αγροτικής ανάπτυξης.
Η νέα Κ.Α.Π. θα τεθεί σε ισχύ από το 2005 αν και προβλέπεται μεταβατική περίοδος 2 χρόνων για τα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν δυσκολίες.
Κ.Α.Π. και νέος γύρος διαπραγματεύσεων στον ΠΟΕ
Αυτό που όμως έχει σημασία είναι πως κανένα μέτρο πολιτικής δεν υιοθετείται για τον περιορισμό της εντατικής και εκτατικής καλλιέργειας, της βιομηχανοποίησης δηλ. του πρωτογενούς τομέα, του dumping και των αυξημένων εισαγωγών εισροών για την κτηνοτροφική παραγωγή από τις Τρίτες χώρες. Η πολύ πρόσφατη τάση εξάλλου είναι η επιλογή της μεταφοράς του συνόλου της παραγωγικής διαδικασίας -κυρίως στον κτηνοτροφικό τομέα -σε Τρίτες χώρες. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Γαλλικής Εταιρείας Doux η οποία μετέφερε την παραγωγή της στην Βραζιλία όπου τα μεροκάματα είναι πιο φτηνά αλλά και οι νομοθετικές ρυθμίσεις για το περιβάλλον πολύ πιο χαλαρές . Η διαδικασία αυτή αποδείχθηκε πολύ πιο κερδοφόρα για την εν λόγω εταιρεία και είναι προφανές ότι πολλές εταιρείες πιέζουν για περιορισμό των ορίων εισαγωγής στις ανεπτυγμένες χώρες μέσω του ΠΟΕ. Η παραγωγή στον πρωτογενή τομέα φαίνεται πως σταδιακά παίρνει τον δρόμο της υφαντουργίας, όπου τα πιο ρυπογόνα τμήμα-τά της μεταφέρθηκαν στον Νότο και από εκεί, με την βοήθεια των νόμων του Παγκόσμιου Εμπορίου, επετεύχθη με πολύ καλούς όρους η εισαγωγή των προϊόντων στα εμπορικά καταστήματα του Βορρά.
Το θέμα αυτό όπως και η περαιτέρω φιλελευθεροποίηση του εμπορίου αγροτικών προϊόντων εμπεριέχονται στο κείμενο της «Συμφωνίας για την Αγροτική Παραγωγή» που αποτελεί το επίσημο κείμενο των συνομιλιών του ΠΟΕ στο Κανκούν του Μεξικού αυτόν τον Σεπτέμβριο. Μεγάλη συζήτηση θα γίνει στον ΠΟΕ για τον περιορισμό των εξαγωγικών επιδοτήσεων που στην ουσία αποτελεί κόντρα ανάμεσα στην Αμερική από τη μία και την Ευρώπη με την Ιαπωνία από την άλλη. Οπως ήδη αναφέρθηκε, η Ευρώπη επιχειρεί μέσω της νέας Κ.Α.Π. τον περιορισμό των επιδοτήσει.. των εξαγωγών με τη μείωση των τιμών των αγροτικών προϊόντων και τις άμεσες επιδοτήσεις των αγροτών της, συνεχίζοντας έτσι την πολιτική dumping κατά των φτωχών αγροτών του Νότου! Το θέμα αφορά πολύ λιγότερο τις φτωχές χώρες του Νότου αφού οι εξαγωγικές επιδοτήσεις εκεί είναι πολύ πιο περιορισμένες, δεδομένης της οικονομικής καχεξίας ·,α. επιπλέον κάθε τέτοια ρύθμιση καταργεται από το ΔΝΤ και την Π.Τ. Επίσης το ζήτημα «εγχώριας προστασίας των παραγωγών – αναφέρει το επίσημο κείμενο (και αποκαλεί λεγόμενο «πράσινο κουτί»). δεν έχει vόημα για τις φτωχές χώρες δεδομένου ότι η δυνατότητα προστασίας των παραγωγών από τα φτηνά εισαγόμενα προϊόντα θα γινοταν μέσω εισαγωγικών απαγορεύσεων, πράγμα που το επίσημο κείμενο απαγορεύει ρητά’
Επιπλέον οι ΗΠΑ θα επιχειρήσουν μέσα από τον ΠΟΕ να κάμψουν το μορατόριουμ της Ε.Ε στα γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα πείλησαν ήδη στη συνάντηση Ευρώπης και Αργεντινής στα γραφεία του ΠΟΕ στη Γενεύη, στις 19 Ιουνίου, ότι αν κάτι τέτοιο δεν επιτευχθεί, θα προβούν σε κυρώσεις σε δεκάδες αγροτικά προϊόντα της Ε.Ε.!
Πόσο όμως θα συντελέσει μια ακόμη μεγαλύτερη φιλελευθεροποίηση του αγροτικών προϊόντων στην ασφάλεια τω. τροφίμων και στον περιορισμό της φτώχειας · οι της οικολογικής υποβάθμισης; Μια έρευνα ~ο. διεξήχθη στα 1999 από τον FAO (Οργανισμό; για την Τρόφιμα και την Γεωργία του ΟΗΕ π 16 αναπτυσσόμενες χώρες έδειξε: ότι η ασφάλεια των τροφίμων στις χώρες αυτές έπεσε κατακόρυφα λόγω των εισαγωγών φτηνων προϊόντων ενώ η παραγωγή τους μετετραπηκε κατά βάση σε εξαγωγική με εφαρμογή εντατικών μεθόδων καλλιέργειας και απομακρυνθηκε από την παραγωγή προϊόντων για την κάλυψη των εγχώριων διατροφικών αναγκών. Επιπλέον, η συμμετοχή των χωρών του Βορρά στο παγκόσμιο εμπόριο γεωργικών προϊόντων αυξήθηκε μέσα σε μια δεκαετία -παρά την υποτιθέμενη μείωση των εξαγωγικών επιδοτήσεων- ενώ οι μεγάλες Πολυεθνικές εταιρείες του Βορρά έφτασαν να ελέγχουν το 70% του εμπορίου τροφίμων και το 85% του εμπορίου των σπόρων! Αυτά λοιπόν είναι τα αποτελέσματα της 1 θετούς εφαρμογής της φιλελευθεροποίησης του εμπορίου γεωργικών προϊόντων που, για το lobby των ισχυρών που συμμετέχουν στον ΠΟΕ, πρέπει να επεκταθεί.
Ένα επίσης σημαντικό στοιχείο που περιλαμβάνεται στο κείμενο της «Συμφωνίας για την Αγροτική Παραγωγή» του ΠΟΕ είναι οι υψηλοί δασμοί που εφαρμόζονται όταν μεταποιημένα προϊόντα που παράγονται στις ανεπτυγμένες χώρες. Έτσι, για παράδειγμα, μια χώρα του Νότου παράγει προς εξαγωγή κακάο αλλά αδυνατεί λόγω των υψηλών δασμών που της επιβάλλονται να παράγει σοκολάτα, άρα παραμένει δεσμευμένη στη μονοκαλλιέργεια κακάο και υφίσταται όλες τις αστάθειες στις διακυμάνσεις των τιμών του προϊόντος αυτού στις διεθνείς αγορές. Κι όλα αυτά ενώ το οικονομικό ιερατείο στις ΗΠΑ αναφέρει ακόμα τους όρους «ελεύθερη αγορά και ελεύθερο εμπόριο» !
Είναι παράλογο να πιστεύει κανένας πως το αναπτυξιακό πακέτο μέτρων που αποφασίστηκε στη Doha και αφορά τις Τρίτες χώρες θα έχει κάποια ουσιαστική τύχη με αυτά τα οικονομικά δεδομένα. Άλλωστε στο επίσημο κείμενο επανέρχονται τα ζητήματα που αφορούν τις επενδύσεις, την υποστήριξη του εμπορίου και τη διαφάνεια, γνωστά ως τα θέματα της Σιγκαπούρης, και στα οποία αντιτίθενται σφόδρα οι Τρίτες χώρες γιατί επικεντρώνονται αποκλειστικά στη μονομερή φιλελευθεροποίηση του εμπορίου.
Τέλος, το παράδοξο και εξοργιστικό αυτού του επίσημου κειμένου είναι η παντελής εξάλειψη της δυνατότητας των αναπτυσσόμενων χωρών να έχουν πρόσβαση στο πλούσιο γενετικό υλικό των οικοσυστημάτων τους αφού το υλικό αυτό ελέγχεται μέσω των συμφωνιών TRIPS από τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες. Είναι τραγικό μια ήπειρος σαν την Αφρική να αφανίζεται από το AIDS και να μην δίνεται η δυνατότητα χρήσης του γενετικού υλικού που βρίσκεται στους φυσικούς πόρους της για την αντιμετώπιση της μάστιγας!!
Τι θα προσδιόριζε μια πραγματική βελτίωση;
Είναι προφανές πως δεν χρειάζεται να γίνουν περισσότερες αναφορές για να εκδηλώσουμε τη ριζική μας αντίθεση σε τέτοιου είδους ρυθμίσεις που εγκαινιάζει ο ΠΟΕ στο Κανκούν.
Η γενικότερη φιλοσοφία των οργανώσεων που αντιτίθενται στον ΠΟΕ -και κυρίως των μικρών αγροτών των αναπτυσσόμενων χωρών-διέπεται από την αρχή ότι είναι προς όφελος της κοινωνικής ισορροπίας και του περιβάλλοντος η παραγωγή και η διακίνηση προϊόντων σε τοπική κλίμακα. Η επιλογή αυτή έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το εμπόριο πλανητικών διαστάσεων που μπορεί να ελεγχθεί μόνο από τις μεγάλες Πολυεθνικές και τα Υπερεθνικά όργανά τους. Η τοπική παραγωγή μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της μεγαλύτερης βιοποικιλότητας και της ποικιλίας των παραγόμενων προϊόντων. Επιπλέον συμβάλλει στον περιορισμό της χρήσης καυσίμων για τις μεταφορές και άρα στη μείωση της επιβάρυνσης του πλανήτη με C02 αλλά και μεγάλων έργων υποδομής -π.χ. δρόμων και λιμανιών- με μεγάλες επιπτώσεις στο περιβάλλον.
Είναι προφανές πως το παγκόσμιο εμπόριο θα γινόταν εντελώς ασύμφορο αν εσωτερικευόταν το τεράστιο κοινωνικό και οικολογικό κόστος που αυτό δημιουργεί. Τα χρήματα που θα εξοικονομούνταν από την εφαρμογή των δίκαιων τιμών των παραγόμενων προϊόντων θα μπορούσαν να διοχετευθούν στη χρήση βιολογικών μεθόδων παραγωγής, στη συντήρηση και διατήρηση των τοπικών σπόρων και ποικιλιών, στην προώθηση της έρευνας και της εφαρμογής προσαρμοσμένων τεχνολογιών και ήπιων μορφών ενεργείας, συμβάλλοντας έτσι στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών.
Βέβαια μια τέτοια προσέγγιση δεν καταργεί το εμπόριο. Θέτει όμως σε προτεραιότητα τη διατροφική κάλυψη των τοπικών αναγκών ενώ τα πλεονάσματα των παραγόμενων προϊόντων θα είναι αυτά που, με κανόνες δίκαιου εμπορίου, θα μπορούσαν να διατεθούν σε περιφερειακές αγορές.
Οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί στη διαχείριση των τοπικών φυσικών πόρων, στην παραγωγή των τοπικών προϊόντων και στη διάθεση των πλεονασμάτων είναι αυτοί που μπορούν να διασφαλίσουν μεγαλύτερη ασφάλεια και κοινωνική πρόοδο αφού τα κέρδη τους θα μπορούσαν να διατεθούν για έργα κοινωνικής πρόνοιας που έχουν πραγματικά ανάγκη τα πιο ασθενή κοινωνικά στρώματα ή σε υποδομές για την αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας που αποτελεί τη σημαντικότερη επένδυση στις χώρες με διαρθρωτική ανεπάρκεια.
Νίκος Ντάσιος
Αναπτυξιακός Σύμβουλος
