Του Max Hastings από το capital.gr
Η επικείμενη ορκωμοσία του προέδρου των ΗΠΑ ρίχνει μια μακρά σκιά. Μια σημαντική πηγή αβεβαιότητας που τροφοδοτεί τους φόβους αφορά στον ρόλο του στενού συνεργάτη του Ντόναλντ Τραμπ, Έλον Μασκ, τον πλουσιότερο άνθρωπο στον κόσμο.
Ο Μασκ είναι ακόμη πιο γνωστός από τον μελλοντικό πρόεδρο για τον απερίσκεπτο λόγο του, ειδικά όσον αφορά στη Βρετανία, για την οποία φαίνεται να τρέφει μια περίεργα βίαιη εχθρότητα. Χαρακτηρίζει τη χώρα μας ως ένα “τυραννικό αστυνομικό κράτος” και πιστεύει ότι “γινόμαστε σαν τον Στάλιν”, ενώ προβλέπει ότι “ο εμφύλιος πόλεμος είναι αναπόφευκτος”.
Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, το χρήμα πάντα “μιλούσε”. Για αιώνες, οι πλούσιοι αγόραζαν πολιτικούς ή μερίδια αυτών. Μπορεί ο Ρούπερτ Μέρντοχ να μην δωροδοκεί τους κυβερνήτες μας, εξασφαλίζει ωστόσο την υποταγή πολλών μέσω του φόβου τους για την τεράστια αυτοκρατορία των μέσων ενημέρωσης που διαθέτει. Αυτό που φαίνεται αξιοσημείωτο το 2025 είναι ότι οι υπερπλούσιοι βγαίνουν από τις κρυψώνες τους, ή μάλλον από τους χρυσοποίκιλτους πύργους από τους οποίους διοικούν τις εταιρείες τους, για να ασκήσουν εξουσία ως μέλη κυβερνήσεων, ή τουλάχιστον να επιδιώξουν να το κάνουν.
Ο Μασκ φαίνεται να συζήτησε μια πιθανή δωρεά προς το ακροδεξιό κόμμα Reform της Βρετανίας, ύψους 100 εκατομμυρίων λιρών (125 εκατομμυρίων δολαρίων), τη μεγαλύτερη πολιτική δωρεά στη βρετανική ιστορία και μια κατάφωρη απόπειρα εξαγοράς εκλογών. Η προοπτική αυτή απομακρύνθηκε όταν ο Μασκ εξέφρασε περιφρόνηση για τον ηγέτη του Reform Νάιτζελ Φάρατζ. Ωστόσο, και μόνο η ιδέα μιας τέτοιας κίνησης προκάλεσε αναταραχή, τροφοδοτώντας τη συζήτηση για τον ρόλο των πλουσίων στην πολιτική. Ο Μασκ αποτελεί το πιο απρόβλεπτο φύλλο στην τράπουλα που θα αρχίσει να μοιράζεται στις 20 Ιανουαρίου.
Ποζάροντας καθημερινά στο πλευρό του επερχόμενου επικεφαλής, ο Μασκ δεν κρύβει την ανυπομονησία του να μεταφράσει την απόκτηση δισεκατομμυρίων σε εξουσία πάνω στις τύχες των εθνών, κυρίως – προφανώς – των ΗΠΑ.
Είναι αδύνατον να αμφισβητήσει κανείς την αλλοπρόσαλλη ιδιοφυΐα του, η οποία αντικατοπτρίζεται όχι μόνο στην επιτυχία του στην αυτοκινητοβιομηχανία της Tesla αλλά και στο έργο της SpaceX. Ωστόσο, ο Μασκ, σε αντίθεση με τον Τραμπ, δεν έχει θέσει ποτέ τον εαυτό του σε οποιαδήποτε ψηφοφορία. Ποτέ δεν ζήτησε από τον αμερικανικό λαό, πόσο δε μάλλον από οποιαδήποτε άλλη χώρα, κάποια εντολή.
Ως ιδιοκτήτης του X, πρώην Twitter, ο Μασκ διαθέτει πρόσθετη εξουσία. Μεταξύ των κινήτρων για να υποστηρίξει τον Τραμπ ήταν και η προφανής αποφασιστικότητά του να καταπολεμήσει κάθε προσπάθεια – όπως έχει συχνά προταθεί από τους Δημοκρατικούς – που επιδιώκει να διασπάσει τους πανίσχυρους κολοσσούς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Όχι μόνο η X, αλλά και η Google, η Apple και η Amazon.com διαθέτουν μεγαλύτερη επιρροή απ’ό,τι οι περισσότερες κυβερνήσεις. Αρκετά νομικά καθεστώτα τους δίνουν τη δυνατότητα να το εκμεταλλευτούν για να αποφύγουν σημαντική φορολόγηση.
Τα αφεντικά τους έλαμπαν δια της απουσίας τους στην πολιτική σκηνή – συγκριτικά με τον Μασκ – αλλά η κυριαρχία τους είναι αδιαμφισβήτητη. Ο Τζεφ Μπέζος θεωρούνταν, για περισσότερο από μια δεκαετία μετά την αγορά της Washington Post, ένας μορφωμένος, μη παρεμβατικός ιδιοκτήτης. Αλλά στις πρόσφατες αμερικανικές εκλογές, προκάλεσε σοκ στον κόσμο των μέσων ενημέρωσης, δίνοντας εντολή στην Post να μην υποστηρίξει κάποιον υποψήφιο.
Λίγοι αμφέβαλαν ότι το κίνητρό του ήταν να προστατεύσει την Amazon από έναν εκδικητικό πρόεδρο Τραμπ. Ομοίως, μετά τις εκλογές μια “πομπή” των πλουσιότερων Αμερικανών συνέρρευσαν στο Μαρ-α-Λάγκο ή στον Πύργο Τραμπ για να φιλήσουν το δαχτυλίδι του νικητή, στον οποίο πολλοί παρείχαν χρηματοδότηση για την προεκλογική εκστρατεία.
Έψαξα στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, για να εξετάσω κατά πόσο αυτό που συμβαίνει είναι πρωτοφανές. Η επιρροή των επιχειρήσεων στη δημοκρατική πολιτική είναι μια δύναμη που υπάρχει εδώ και αιώνες. Πολλοί ειδήμονες έχουν στηλιτεύσει την προθυμία των κυβερνήσεων να χαϊδέψουν το χέρι του πλούτου, είτε αυτού που έχει αποκτηθεί έντιμα, είτε μέσω απάτης. Το 1873, ο Βρετανός μυθιστοριογράφος Άντονι Τρόλοπ έγραψε μια λαμπρή, οργισμένη καταγγελία της λατρείας του χρήματος, με τίτλο “The Way We Live Now”:
Μια ορισμένη κατηγορία ανεντιμότητας, ανεντιμότητα μεγαλειώδης στις αναλογίες της και αναρριχώμενη σε υψηλές θέσεις, έχει γίνει ταυτόχρονα τόσο ανεξέλεγκτη και τόσο λαμπρή, που φαίνεται να υπάρχει λόγος να φοβόμαστε ότι οι άνδρες και οι γυναίκες θα διδαχθούν να αισθάνονται ότι η ανεντιμότητα, αν μπορεί να γίνει λαμπρή, θα πάψει να είναι αποτροπιαστική.
Αν η ανεντιμότητα μπορεί να ζει σε ένα πανέμορφο παλάτι με πίνακες σε όλους τους τοίχους του, και πολύτιμους λίθους σε όλα τα ντουλάπια του, με μάρμαρο και ελεφαντόδοντο σε όλες τις γωνίες του, και μπορεί να παραθέτει μεγάλα δείπνα και να μπαίνει στο κοινοβούλιο και να συναλλάσσεται με εκατομμύρια, τότε η ανεντιμότητα δεν είναι επαίσχυντη, και ο άνθρωπος που είναι ανέντιμος με τέτοιο τρόπο δεν είναι ένας αχρείος.
Κάθε αναγνώστης του βιβλίου της Ντόρις Κέρνς Γκούντγουιν “The Bully Pulpit”, μιας εξαιρετικής μελέτης του 2014 για την εποχή του Θίοντορ Ρούζβελτ, γνωρίζει τη δύναμη που ασκούσαν οι Κάρνεγκι, οι Ροκφέλερ και άλλοι αδίστακτοι Αμερικανοί μονοπωλιστές στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.
Τέτοιες προσωπικότητες είναι συγκρίσιμες με τους σημερινούς μεγιστάνες. Αλλά ως πρόεδρος, ο Τέντι Ρούζβελτ έδειξε το σθένος να συρρικνώσει τη δύναμη των βαρόνων, ενώ είναι αμφίβολο αν οποιαδήποτε σύγχρονη αμερικανική κυβέρνηση θα πράξει το ίδιο. Ο ίδιος ο Τραμπ πέτυχε το μέχρι σήμερα αδιανόητο κατόρθωμα να μετατρέψει μια προεδρική υποψηφιότητα σε κέντρο κέρδους.
Εν τω μεταξύ, οι παλιοί μεγιστάνες των εφημερίδων, κυρίως ο Γουίλιαμ Ράντολφ Χερστ στις ΗΠΑ και οι λόρδοι Νόρθκλιφ, Μπίβερμπουκ και Ρόθερμιρ στη Βρετανία, χρησιμοποίησαν αδίστακτα τους τίτλους τους για να προωθήσουν πολιτικούς σκοπούς – στους οποίους συμπεριλαμβανόταν και ο φασισμός, στην περίπτωση του Ρόθερμιρ στη δεκαετία του 1930.
Ο Μπίβερμπρουκ, όταν ρωτήθηκε για τον λόγο που κατέχει εφημερίδες, απάντησε χωρίς ίχνος ντροπής: “για να κάνω προπαγάνδα”. Λέγεται ότι ο Καναδός διαμεσολαβητής εξουσίας δεν υποστήριξε ποτέ έναν σκοπό που να είναι ταυτόχρονα έντιμος και επιτυχημένος.
Ωστόσο, κανένας από εκείνη τη γενιά, ούτε οι μεγιστάνες του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης που τους διαδέχθηκαν, δεν είχαν ούτε το ένα δέκατο της δύναμης που διαθέτουν οι σύγχρονοι επικεφαλής των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Είναι χαρακτηριστικό πολλών πλουσίων με πολιτικές φιλοδοξίες ότι χρησιμοποιούν τον πλούτο τους ως ρόπαλο με το οποίο χτυπούν όσους αντιτίθενται στις επιθυμίες τους σε μικρά ή μεγάλα πράγματα.
Ένας από αυτούς που προσπάθησε να διαστρεβλώσει τη βρετανική πολιτική, ενώ ο ίδιος δεν είχε πλήρες καθεστώς φορολογούμενου στο Ηνωμένο Βασίλειο επειδή διέμενε στο εξωτερικό, ήταν ο Σερ Τζέιμς Γκόλντσμιθ, ο οποίος ίδρυσε το κόμμα Referedum, το οποίο διεξήγαγε μια πρωτοποριακή εκστρατεία για την έξοδο της Βρετανίας από την Ευρώπη.
Ο Γκόλντσμιθ ήταν ένας ξεδιάντροπος τραμπούκος. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας για τις βουλευτικές εκλογές του 1997, κατά την οποία, ως συντάκτης εφημερίδας, κατακεραύνωσα τον ίδιο και τους υποψηφίους του, οι δικηγόροι του μου τηλεφώνησαν, για να περάσουν ένα μήνυμα: “Ο Σερ Τζέιμς μας έδωσε εντολή να σας πούμε ότι όταν τελειώσουν οι εκλογές, σκοπεύει να σας καταστρέψει”. Ο Γκόλντσμιθ προσπάθησε πράγματι – ανεπιτυχώς – να με απολύσει.
Αυτή η ωμότητα κάνει πολλούς από εμάς να αισθανόμαστε άβολα βλέποντας τους δισεκατομμυριούχους να προσπαθούν να χειριστούν τους κυβερνητικούς μοχλούς. Φαίνεται πλέον απίθανο ότι ο Μασκ θα πραγματοποιήσει την απειλή του να δώσει στο βρετανικό Reform 100 εκατομμύρια λίρες, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα συνεχίσει να εκμεταλλεύεται τον δυσθεώρητο πλούτο του για να επηρεάσει τα πολιτικά αποτελέσματα. Είναι προς το συμφέρον όλων των δημοκρατιών μας ο Μασκ, αλλά και όλοι οι πλούσιοι, να ασχοληθούν με τον πλουτισμό τους και να αφήσουν τη διακυβέρνηση στους επαγγελματίες πολιτικούς και τους ψηφοφόρους. Αν και δεν το βλέπω.
