Με ειρωνεία αντιμετωπίζεται πια το σύνθημα στο καπέλο του Ντ. Τραμπ
Του Τίμοθι Σνάιντερ, μετάφραση από την προσωπική του ιστοσελίδα στο Substack (πηγή: https://snyder.substack.com/p/the-weak-strongman-audio-and-text)
Οι Αμερικανοί έχουν μια ορισμένη ιδέα για την ελευθερία. Είμαστε μια χαρά έτσι όπως είμαστε και το μόνο πρόβλημα είναι τα εμπόδια που έρχονται απ’ έξω. Σε αυτήν την νοητική κατάσταση, η κατεδάφιση της κυβέρνησης από τον Μασκ μπορεί να φαίνεται δικαιολογημένη. Το άδειασμα των φίλων και η διάρρηξη των συμμαχιών από τον Τραμπ μπορεί να φαίνεται λογική επιλογή. Θα γίνουμε και πάλι ισχυροί όντα ολομόναχοι, χωρίς κανέναν να μπαίνει στον δρόμο μας.
Αυτή η φαντασίωση οδηγεί κατευθείαν στην τραγωδία. Δημιουργεί τις προϋποθέσεις για το παράδοξο του ‘ισχυρεύθραυστου’ ηγέτη.
Ο Τραμπ είναι ισχυρός υπό την έννοια ότι καθιστά τους άλλους αδύναμους. Η δύναμή του είναι σχετική –καθώς ο Μασκ καταστρέφει τους θεσμούς αυτό που απομένει είναι η παρουσία του Τραμπ. Αλλά την ίδια στιγμή οι υπόλοιπες πηγές της εξουσίας εξαφανίζονται, καθώς ο Μασκ κατακρεουργεί τα υπουργεία και τις υπηρεσίες της Αμερικανικής κυβέρνησης που έχουν να κάνουν με το χρήμα, τα όπλα, και την διαχείριση των πληροφοριών. Κι έτσι οι ΗΠΑ χάνουν σιγά σιγά τα πραγματικά εργαλεία για να αντιμετωπίσουν τον υπόλοιπο κόσμο.
Ο Τραμπ είναι αδύναμος επειδή κανείς πέραν των Ηνωμένων Πολιτειών δεν έχει τίποτε να επιθυμεί (ή να φοβηθεί) από την αυτοκαταστροφή. Και είναι αδύναμος γιατί ο Τραμπ υποκύπτει στην επιθετικότητα άλλων δυνάμεων, βάζοντας την φθίνουσα αμερικανική ισχύ πίσω από την Ρωσία.
Ο ισχυρεύθραυστος ηγέτης υπονομεύει τους κανόνες, αλλά δεν μπορεί να τους υποκαταστήσει με άλλους. Ο ρητορικός του ιμπεριαλισμός δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ισχύος: Η Αμερική θα θέσει υπό τον έλεγχό της την Γροιλανδία, τον Παναμά, το Μεξικό, τον Καναδά, την Γάζα κ.λπ. Μετά από όλα αυτά, όμως, είναι δύσκολο να πει κάτι για τους υπόλοιπους όταν εισβάλουν σε ξένες χώρες. Έτσι ο ισχυρεύθραυστος ηγέτης καταλήγει να επικροτεί τις εισβολές των άλλων κρατών, όπως συμβαίνει με την Ρωσία στην Ουκρανία. Δεν έχει την δύναμη να αντισταθεί σε αυτούς. Δεν έχει την δύναμη να επιβάλει καταναγκασμούς. Και, ειρωνικά, δεν έχει καν την δύναμη να διεξάγει από μόνος του πολέμους. Του λείπει η υπομονή, και του λείπουν τα εργαλεία για κάτι τέτοιο.
Πολλοί Αμερικάνοι φοβούνται τον Τραμπ, και έτσι φαντάζονται ότι το ίδιο θα πρέπει να συμβαίνει με όλους. Κανείς όμως εκτός Αμερικής δεν τον φοβάται. Ο μόνος τρόπος για να προκαλέσει φόβο, είναι όταν ενδύεται τον ρόλο του «εμπρηστή της γειτονιάς» και καταστρέφει εκείνο που άλλοι έχουν δημιουργήσει. Οι φίλοι των ΗΠΑ δεν τον φοβούνται, φοβούνται αυτό που όλοι έχουμε να χάσουμε εξαιτίας του. Οι εχθροί της Αμερικής δεν τον φοβούνται όταν αναποδογυρίζει το φανάρι και βάζει φωτιά στα πάντα γύρω του. Το αντίθετο: κάνει ακριβώς αυτό που εκείνοι θέλουν να γίνει.
Ο Τραμπ παριστάνει τον ισχυρό ηγέτη στην τηλεόραση, κι όντως έχει ταλέντο να τον προσποιείται. Αλλά η δύναμή του βασίζεται μόνον στην υποταγή του ακροατήριού του. Οι παραστάσεις που δίνει αναδύουν μια αύρα παθητικότητας: Ο Τραμπ θα φτιάξει τα πάντα, θα ξεφορτωθεί όλα μας τα προβλήματα, και τότε θα είμαστε και πάλι ελεύθεροι. Και βέβαια, αυτός ο τύπος του «χαρίσματικού Νοσφεράτου» αναδύει ένα είδος δύναμης, αλλά όχι του είδους που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να λύνει προβλήματα, ούτε μιας τέτοιας που έχει ευρύτερη σημασία για τον κόσμο. Ή καλύτερα: η δύναμή του είναι μόνον αρνητική. Μόλις ο Τραμπ έλθει αντιμέτωπος με κάποιον που δίνει καλύτερη παράσταση της δικτατορικής του ισχύος, όπως είναι ο Πούτιν, υποκύπτει. Στην πραγματικότητα όμως, μπορεί μόνον να διευκολύνει τον Πούτιν, δεν μπορεί να τον μιμηθεί.
Οι υποστηρικτές του Τραμπ μπορεί να πιστεύουν ότι οι ΗΠΑ δεν χρειάζονται φίλους και ότι μπορούν από μόνες τους να εκφοβίσουν τους αντιπάλους τους, εφ’ όσον αυτό κριθεί απαραίτητο. Ήδη, όμως, αυτό έχει αποδειχθεί ότι δεν ισχύει. Ο Τραμπ μπορεί να κάνει τα πράγματα χειρότερα για τον Καναδά και το Μεξικό, με την έννοια ότι αν αφήσει κανείς ένα κλαψιάρικο παιδί να πάρει την μπάλα στο σπίτι μπορεί να τα κάνει χειρότερα. Αλλά δεν είναι σε θέση να τους εκφοβίσει. Ο Τραμπ δεν έχει εκφοβίσει τη Ρωσία, έχει εκφοβιστεί από αυτήν.
Η ισχύς του Τραμπ στο εσωτερικό προέκυψε από την αγριότητα με την οποία επιτέθηκε στους κανόνες της πολιτικής ευπρέπειας και της δημοκρατικής πρακτικής. Αντίθετα απ’ οποιονδήποτε άλλον Αμερικάνο πολιτικό πριν από αυτόν, ο Τραμπ περιφρόνησε τον νόμο και επιστράτευσε μια ρητορική μίσους για να αντιμετωπίσει τους πολιτικούς του αντιπάλους στο εσωτερικό. Εδώ και χρόνια χρησιμοποιώντας ως μέσο τις αναρτήσεις του στο τουΐτερ για να υποκινήσει σε βία. Αυτό εκφοβίζει ορισμένες μερίδες Αμερικανών. Έχει, για παράδειγμα, οδηγήσει σε ένα είδος εσωτερικών εκκαθαρίσεων στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα, ανοίγοντας τον δρόμο στον Τραμπ, ή για την ακρίβεια, στον Μασκ να κυβερνήσει με την βοήθεια εξημερωμένων και απολύτως προβλέψιμων στελεχών. Το αποτέλεσμα αυτού είναι ότι οι άνθρωποι που έχουν ήδη δηλώσει την υποταγή τους να θεωρούν ότι ο Τραμπ είναι ισχυρός ηγέτης. Αλλά αυτό που στην πραγματικότητα βιώνουν είναι η δική τους αδυναμία. Και δεν υπάρχει κανένας μαγικός τρόπος ώστε να γίνει η δική τους αδυναμία, δύναμη για τον υπόλοιπο κόσμο. Το αντίθετο.
Η στοχαστική βία δεν μπορεί να ασκηθεί σε ξένους ηγέτες. Ο Τραμπ είπε ότι θα σταματήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία. Έκανε μια ανάρτηση που στόχευε στον Πούτιν· αλλά τα κεφαλαία που χρησιμοποίησε σε αυτό, μαζί με τα θαυμαστικά τους δεν άλλαξαν την συναισθηματική κατάσταση του Ρώσου ηγέτη, πόσο μάλλον την ρωσική πολιτική. Κανείς στο Ιρκούτσκ δεν πρόκειται να απειλήσει ή να βλάψει τον Πούτιν, επειδή ο Τραμπ έγραψε κάτι στο διαδίκτυο. Κάτι που λειτουργεί στις ΗΠΑ, δεν έχει καμία απολύτως σημασία στο εξωτερικό. Στην πραγματικότητα, η ανάρτηση του Τραμπ ήταν σημάδι αδυναμίας, καθώς δεν την διαδέχθηκε καμία συγκεκριμένη πολιτική. Ο Πούτιν το κατάλαβε γρήγορα αυτό. Πια, ο Τραμπ και η κυβέρνησή του απλά επαναλαμβάνουν την ρητορική του Πούτιν για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Από την άποψη αυτή, οι Ουκρανοί δεν έχουν πολλά κίνητρα για να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Ο Τραμπ μπορεί να τους απειλήσει ότι θα τους κόψει την παροχή αμερικανικών όπλων, επειδή το να σταματάει πράγματα είναι η μόνη δύναμη που έχει. Αλλά ήδη οι Ουκρανοί αναμένουν πως αυτό θα γίνει ούτως ή άλλως δεδομένης της γενικής υποταγής τους στον Πούτιν. Εάν οι ΗΠΑ σταματήσουν να στηρίζουν την Ουκρανία, τότε δεν θα έχουν κάποια άλλη επιρροή να την επηρεάσουν στον τρόπο με τον οποίον διεξάγουν τον πόλεμο. Έχω την αίσθηση ότι κανείς από την κυβέρνηση του Τραμπ δεν έχει σκεφτεί αυτήν την παράμετρο.
Μέχρι στιγμής, αυτός και ο Χέγκσεθ έχουν απλώς εκφράσει δημοσίως την συμφωνία τους με ορισμένες από τις ρωσικές θέσεις. Δεδομένου ότι με αυτόν τον τρόπο ξεκινούν τον γύρο των συνομιλιών, η Ρωσία έχει κάθε κίνητρο να συνεχίσει για να δει αν μπορεί να πάρει περισσότερα. Έτσι όπως πάνε τα πράγματα, ο Τραμπ θα είναι υπεύθυνος για τη συνέχιση και την κλιμάκωση της αιματοχυσίας, που πολύ πιθανόν να εξελιχθεί σε ευρωπαϊκή ή ακόμα και σε παγκόσμια σύγκρουση. Και φυσικά, δεν θα πάρει κανένα βραβείο επειδή δημιούργησε τις προϋποθέσεις για έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο.
Είναι προφανές, αλλά θα πρέπει να γίνει και σαφές: κανείς στη Μόσχα δεν πιστεύει ότι ο Τραμπ είναι ισχυρός. Κάνει αυτό ακριβώς που επιθυμεί η Ρωσία: επαναλαμβάνει τις θέσεις της, ενεργεί ουσιαστικά ως Ρώσος διπλωμάτης, και καταστρέφει τα εργαλεία της αμερικανικής ισχύος, από τους θεσμούς μέχρι το κύρος των ΗΠΑ. Κανένας Αμερικάνος πρόεδρος δεν μπορεί να μεταβάλει την εκάστοτε διεθνή κατάσταση δίχως να έχει στην διάθεσή του ορισμένα πολιτικά εργαλεία. Και τα τελευταία στηρίζονται στην λειτουργία θεσμών, καθώς και στην ύπαρξη ικανών δημοσίων υπαλλήλων. Στην θεωρία, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν πράγματι να αλλάξουν τις ισορροπίες της ισχύος εφ’ όσον στήριζαν αποφασιστικά την Ουκρανία, και αποδυνάμωναν αποφασιστικά την Ρωσία. Αλλά αυτή η θεωρία μπορεί να γίνει πράξη μόνον μέσα από συγκεκριμένες πολιτικές. Και δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς ότι οι Μασκ και Τραμπ δεν είναι σε θέση να τις ασκήσουν.
Ακόμα και αν θα ήθελε, ο Τραμπ δεν μπορεί να απειλήσει αποτελεσματικά την Ρωσία ή άλλους αντιπάλους του, όταν την ίδια στιγμή ο Μασκ αποδιαρθρώνει την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Ο εκφοβισμός στις διεθνείς σχέσεις στηρίζεται στην ρεαλιστική προοπτική μιας εφαρμοσμένης πολιτικής, κι αυτήν με την σειρά της λειτουργεί έχοντας ως προϋπόθεση ένα λειτουργικό κράτος.
Ας πάρουμε ένα μέσο της εφαρμοσμένης πολιτικής που ανέφερε ο Τραμπ στην ανάρτησή του για τον Πούτιν, τις κυρώσεις. Επί θητείας Μπάιντεν, είχαμε πολύ λίγους ανθρώπους στο Υπουργείο Οικονομικών που ασχολούνταν με αυτές. Αυτός είναι και ένας λόγος για τον οποίον οι κυρώσεις δεν δούλεψαν τόσο αποτελεσματικά εναντίον της Ρωσίας όσο θα περίμενε κανείς. Για να λειτουργήσουν οι κυρώσεις, απαιτούνται περισσότεροι άνθρωποι να κάνουν την δουλειά, όχι λιγότεροι. Και απαιτείται επίσης οι ξένες δυνάμεις να πιστεύουν ότι το Υπουργείο Οικονομικών είναι κάτι περισσότερο από το παιχνιδάκι ενός Αμερικάνου δισεκατομμυριούχου. Κάτι που δεν είναι και πολύ πιθανόν, καθώς οι μυστικές υπηρεσίες των ξένων χωρών διαβάζουν εφημερίδες.
Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τους αντιπάλους τους χωρίς ειδικευμένους δημοσίους υπαλλήλους στα τμήματα της κυβέρνησης που έχουν να κάνουν με το χρήμα, τα όπλα και την διαχείριση των πληροφοριών. Όλα όμως τα σχετικά υπουργεία έχουν υποστεί εκκαθαρίσεις ή/και διοικούνται από ανθρώπους που δεν διαθέτουν τίποτα που να θυμίζει επάρκεια.
Οι Αμερικάνοι μπορεί επιλέξουν να το αγνοήσουν αυτό, ή να το προσεγγίσουν σαν να ήταν μόνον εσωτερικό τους ζήτημα. Αλλά είναι προφανές στον οποιονδήποτε τηρεί κάποιες αποστάσεις από την κατάσταση ότι η κατεδάφιση των θεσμών άσκησης εξουσίας συνεπάγεται αδυναμία. Και δημιουργεί ένα πολύ συγκεκριμένη πλαίσιο κινήτρων. Οι Ρώσοι ήλπιζαν ότι ο Τραμπ θα επέστρεφε στην εξουσία ακριβώς επειδή πιστεύουν ότι αποδυναμώνει τις ΗΠΑ. Τώρα, καθώς βλέπουν τον ίδιον (ή τον Μασκ) να αποδιαρθρώνει την CIA και το FBI, και να διορίζει την Τούλσι Γκαμπάρ και τον Κας Πατέλ ως επικεφαλής τους, το μόνο που μπορούν να σκεφτούν είναι ότι ο χρόνος κυλάει προς το συμφέρον τους.
Οι Ρώσοι μπορούν να αποδεχθούν την ιδέα του Τραμπ για μια κατάπαυση πυρός μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας, μπορεί όμως και όχι. Ακόμα και αν την δεχθούν, θα είναι για να προετοιμαστούν για την επόμενη εισβολή, καθώς είναι πλέον εντελώς πεπεισμένοι ότι οι ευνουχισμένες από τον Τραμπ και τον Μασκ ΗΠΑ δεν πρόκειται να αντιδράσουν, ότι οι Ευρωπαίοι θα τελούν σε σύγχυση, και ότι θα είναι δύσκολο για τους Ουκρανούς να κινητοποιηθούν για 2η φορά.
Ο Τραμπ δεν καταστρέφει μόνον τα πράγματα για λογαριασμό του, αλλά και τον χρησιμοποιούν για να καταστρέφει πράγματα: σε αυτήν την περίπτωση τον χρησιμοποιεί η Ρωσία για να καταστρέψει μια επιτυχημένη συμμαχία που περιόριζε την ρωσική εισβολή και απέτρεπε την γενίκευση του πολέμου.
Αυτό που ισχύει για τη Ρωσία ισχύει και για την Κίνα. Η ισχυρεύθραυστη ηγεσία είναι προς το συμφέρον του Πεκίνου. Πριν τον Τραμπ, ο χρόνος δεν λειτουργούσε πραγματικά υπέρ της Κίνας. Δεν υπήρχε κανένας λόγος ότι η Κίνα θα ξεπερνούσε τις ΗΠΑ οικονομικά, και άρα πολιτικά και στρατιωτικά. Αυτός ήταν ο μεγάλος φόβος επί δεκαετίες, αλλά στην εποχή της θητείας Μπάιντεν, αυτό δεν ήταν πλέον ξεκάθαρο, αν δεν είχε αντιστραφεί. Τώρα όμως, με τον Τραμπ (ή ακριβέστερα, τον Μασκ) που το αμερικανικό κράτος έχει μπει σε πορεία αυτοκαταστροφής, το Πεκίνο μπορεί απλώς να περιμένει ώστε να αποκτήσει εκείνο για το οποίο κάποτε θα έπρεπε να παλέψει ή να παραιτηθεί από την διεκδίκησή του.
Ένας ισχυρεύθραυστος ηγέτης είναι σε θέση να προκαλέσει μόνον απώλειες, χωρίς να αποκομίζει κέρδη. Κι έτσι αρχίσει η πτώση. Η υπονόμευση των κανόνων και των θεσμών το εσωτερικό μπορεί να κάνει τον Τραμπ να φαίνεται ισχυρός (ή τον Μασκ), υπό την έννοια ότι καθιστά όλους τους υπόλοιπους ανίσχυρους. Μέσα σε αυτήν την καλπάζουσα αδυναμία, όμως, η ιδέα ότι η ισχυρή ηγεσία μας μεταβάλει τουλάχιστον σε τιτάνα των εθνών μπορεί να είναι ελκυστική.
Αλλά το αντίθετο είναι αλήθεια. O ισχυρεύθραυστος άνδρας δεν μπορεί να αγνοήσει τον υπόλοιπο κόσμο. Η ισχυρή του πλευρά, καταστρέφει τους κανόνες, τους νόμους, και τις συμμαχίες που μέχρι τώρα συγκρατούσαν τον πόλεμο. Η αδύναμή του, τον φέρνει ολοένα και πιο κοντά.
