του Ν. Βεντούρα, από το Άρδην τ. 68, Φεβρουάριος-Μάρτιος 2008
Η θεωρία είναι γκρίζα, έγραψε ο Γκαίτε, αλλά το δέντρο της ζωής είναι πάντα πράσινο. Εκεί που ο υπογράφων έχει βγάλει τα συμπεράσματα του για την φθήνια του ελληνικού τύπου, να σου, αίφνης,
ένα καλοδουλεμένο κείμενο, αντάξιο των κορυφαίων ξένων εντύπων, το οποίο ανατρέπει τα δεδομένα.
ΚΑΙΤΟΙ, ΛΟΙΠΟΝ, ΕΧΩ ΒΑΛΛΕΙ πολλές φορές επικριτικά κατά προχειρογραμμένων άρθρων και φθηνών ιδεολογικών πασαλειμάτων τα οποία πλασάρονται ως θέσφατα από τυχάρπαστους επιφυλλιδογράφους, δεν μπορώ παρά να ξεχωρίσω το πρόσφατο κείμενο του Τάκη Καμπύλη στην Καθημερινή (3/2/2008) με τίτλο “Ο Θάνατος, οι τελετές και οι ιδεολογίες”.
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για μια ενδελεχή ανάλυση η οποία φωτίζει την κηδεία του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου από κοινωνιολογικής πλευράς, ενώ παράλληλα εξοικοιώνει το ελληνικό κοινό με την ιστορική εξέλιξη των νεκρικών τελετών. Και ενώ θα περίμενε κανείς μια τέτοια μεγαλεπήβολη γραφή να πλατιάζει, το κείμενο του κ. Καμπύλη είναι δομημένο σαν ένα καλό αστυνομικό. Παράδειγμα η εισαγωγή, όπου ξεκινάει με την περιγραφή της μετακομιδής των οστών του Πατριάρχη Γρηγόριου του Έ στην Ελλάδα το 1871 αλλά και του μεγάλου μουσικού Μπέλα Μπάρτοκ στην Ουγγαρία το 1988. Είναι η παλαιά καλή τεχνική της παράλληλης αφήγησης, όπου η αμηχανία του αναγνώστη για το “που το πάει ο ποιητής”, λύνεται όταν μαστόρικα φανερώνεται το νήμα που διαπλέκει τις δυο μετακομιδές: πρόκειται για ένα έξυπνο τέχνασμα προς αποπροσανατολισμό του λαού, το οποίο σχεδιάζεται ως “η απάντηση για τη (νέα) εθνική αφήγηση, η επιλογή για το μέλλον με την αξιοποίηση (και ανασκευή) του παρελθόντος”.
ΣΙΓΑ ΣΙΓΑ, Ο Κ. ΚΑΜΠΥΛΗΣ στήνει το σκηνικό του δράματος. Ένας βασιλέας, ο Γεώργιος, ο οποίος θέλει να “ισχυροποιήσει” τον εορτασμό της “πεντηκονταετηρίδας της Επανάστασης”. Ένας πατριάρχης ο οποίος “πλήρωσε ως γνωστόν τη μανία των Οθωμανών με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης”, και που -όπως μας πληροφορεί μέσω του ιστορικού κ. Εξέρτζόγλου-“μπορούσε να σηκώσει το βάρος ενός «αδέσμευτου» εθνικού ήρωα με την έννοια ότι δεν είχε συνδεθεί με κάποιες από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις της Επανάστασης.” Ο αφελής ελληνικός λαός χάβει το παραμύθι και ο Γρηγόριος “αποκαθίσταται ως μέρος της Ελληνικής Επανάστασης”, από την οποία, όπως μας πληροφορεί διαμέσο παραθέματος του ιστορικού κ. Εξέρτζόγλου, “ήταν απών”, θυμίζει ότι “Χιλιάδες λαού μετείχαν στην τελετή” ενώ αντίθετα “στην επίσημη τελετή μετακομιδής των οστών του μεγάλου Κοραή ελάχιστοι Αθηναίοι συμμετείχαν”.
ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΣΤΥΛΙΣΤΙΚΗ αρτιότητα της πρόζας εύκολα παραβλέπει κανείς ορισμένες ατέλειες. Για παράδειγμα, πως θα μπορούσε ο Γρηγόριος να ήταν παρών στην επανάσταση αφού δολοφονήθηκε κατά την “έναρξη της”; Εξάλλου δικαιούμαστε να χαρακτηρίσουμε “απόντα” τον Γρηγόριο, ο οποίος πλήρωσε με την ζωή του και να αντιδιαστείλουμε με τον “μεγάλο Κοραή”; Επίσης, μια και όπως μας ενημερώνει “οι τελετές δεν ήταν ποτέ «αθώες»” αφού αποτελούν κρατικό κόλπο αποπροσανατολισμού, πως εξηγείται η απαξίωση του κόσμου στην (επίσης “επίσημη”) τελετή μετακομιδής των οστών του Κοραή; Έχει ο αφελής λαός, ο οποίος έχαψε το κόλπο με τον Γρηγόριο, δικά του κριτήρια;
Ο ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΠΕΡΑΝ της πλοκής προσφέρει πλούσια γνώση – ανθρωπολογική, ιστορική, κοινωνιολογική. Δεν είναι τυχαίο που το άρθρο κτίσθηκε πάνω σε ογκώδη βιβλιογραφία την οποία, βέβαια, δύσκολα τιθασσεύει κανείς απόλυτα (μιλάμε για έξι ολόκληρα βιβλία, ορισμένα μάλιστα άνω των 100 σελίδων). Έτσι, συναντάμε ορισμένες αντιφάσεις. Μαθαίνουμε πχ. ότι “οι πομπές (ή νεκρικές τελετές) πρέπει -σύμφωνα με τον κορυφαίο μελετητή Μισέλ Βοβέλ- να έχουν την αρχή τους στην Αγγλία, με τον επαναπατρισμό των σορών του Τριακονταετούς Πολέμου”. Αργότερα όμως, πληροφορούμεθα “για τις πομπές τα χρόνια 1300 – 1500”. Τελικά οι πομπές -ή νεκρικές τελετές-, εμφανίστηκαν στον Τριαντακονταετή Πόλεμο ή το 1300, δηλαδή μερικούς αιώνες νωρίτερα; Δεν θα ήταν περισσότερο συμβατό με την κατεστημένη ιστορική γνώση να πούμε ότι πρόκειται για φαινόμενο πανάρχαιο; Είναι άραγε άγνωστος στον κ. Βοβέλ οι περίτεχνες Ρωμαϊκές νεκρικές πομπές ή μήπως άλλο εννοούσε και ο κ. Καμπύλης, μπροστά στο τιτάνιο έργο της τιθάσευσης έξι τόμων βιβλιογραφίας, τον παρεξήγησε;
ΕΔΩ, ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΑΝ από μηχανής θεός ο Μπένεντικτ Αντερσον, ο Πάολο Κοέλιο της παγκοσμιοποιημένης διανόησης, να μας συνδέσει όλα τα παραπάνω, πληροφορόντας μας ότι “Χρειαζόταν ένας εκκοσμικευμένος μετασχηματισμός του μοιραίου σε συνέχεια και του τυχαίου σε σημασία. Η ιδέα του έθνους ανταποκρινόταν σ’ αυτόν τον στόχο περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο. (…) Ο εθνικισμός έχει τη μαγική ικανότητα να μεταμορφώνει το τυχαίο σε πεπρωμένο”. Αυτή η μαγική ικανότητα του εθνικισμού, σύμφωνα με τον κ. Καμπύλη, εξηγεί όχι μόνο την μετακομιδή των οστών του Γρηγορίου αλλά και την κηδεία του πρώην Αρχιεπίσκοπου. Δείτε πως: “Το ακούσαμε, άλλωστε, και από κυβερνητικούς λίγο πριν από την κηδεία του Αρχιεπισκόπου: Για παράδειγμα, ο Προκοπής Παυλόπουλος μίλησε για τον πατριώτη που πρόβαλε την άρρηκτη σχέση Ορθοδοξίας και Ελληνισμού… Οπως μιλούσαν και το 1871.”. Πόσο απέχουμε από την ορθολογική αυστηρότητα του Κόναν Ντόυλ ή της Άγκαθα Κρίστι. 0 Τάκης -όπως και ο γενήτορας του αστυνομικού μυθιστορήματος Πόε- ξέρει ότι ο σύγχρονος κόσμος δεν εξηγείται πάντα γραμμικά, και πολλές φορές μια λύση τύπου “από την πόλη έρχομαι και στην κορυφή κανέλα” αντικατοπτρίζει καλύτερα την πραγματικότητα. Ή, έστω, την εσωτερική διεργασία της σκέψης του συγγραφέα.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
/ . Η οποία για λόγους γνωστούς μόνο στον διορθωτή της Καθημερινής επιγράφεται “Info”.
