Ο πολιτικός, ο διανοούμενος, & η εποχή του
εκδόσεις Καπόν, Αθήνα 2020
Του Σπύρου Κουτρούλη
Το μνημειώδες έργο του Μ. Μελετόπουλου για τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο (751 σελ.) αποτελεί καρπό πολύχρονης κοπιαστικής προσπάθειας του συγγραφέα για ένα πρόσωπο που, ενώ είχε παραπάνω από μισό αιώνα μια έντονη πολιτική δραστηριότητα, συγχρόνως αποτέλεσε ξεχωριστό παράδειγμα παραγωγικού φιλόσοφου και πολιτικού διανοούμενου. Όμως ο αναγνώστης θα παρασυρθεί από το γλαφυρό ύφος του βιβλίου και τα σωστά ελληνικά του και θα μάθει με τρόπο αξιόπιστο σημαντικά κεφάλαια της νεοελληνικής ιστορίας από τον μεσοπόλεμο μέχρι τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης.
Επιγραμματικά, κατ’ αρχάς να υπενθυμίσουμε ότι, αν δεν έχεις πάθος για αυτό που γράφεις, δεν πρόκειται καν να ξεκινήσεις, ενώ αν δεν αποστασιοποιηθείς έγκαιρα, η δουλειά σου δεν μπορεί να τελεσφορήσει. Πράγματι ο Μελέτης Μελετόπουλος γνώρισε από κοντά τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο σε νεαρή ηλικία, τότε που διαμορφώνονται βασικές κατευθύνσεις της προσωπικότητας, αλλά στην εργασία του φρόντισε να πάρει κάποιες αποστάσεις, ώστε τα συμπεράσματά του να είναι αξιολογικά ουδέτερα και έγκυρα. Δίκαια τον χαρακτηρίζει αναγεννησιακή προσωπικότητα, καθώς υπήρξε ο πλέον πεπαιδευμένος και καλλιεργημένος Έλληνας πολιτικός. Η αφετηρία του, όπως μαρτυρά ο τίτλος του πρώτου κόμματος που δραστηριοποιήθηκε, ήταν ενωτικός, δηλαδή το ξεπέρασμα του διχασμού μεταξύ βενιζελικών και μοναρχικών. Ως στοχαστής επηρεάστηκε από τον Μ. Βέμπερ, τον Κ. Γιάσπερ και τον κύκλο του Σ. Γκεόργκε, ενώ γνώριζε σε βάθος το μαρξικό έργο. Δημιούργησε έναν κύκλο μαθητών από τους οποίους οι πιο σημαντικοί υπήρξαν ο Γ. Σαραντάρης και ο Δ. Καπετανάκης
Στη διάρκεια της Κατοχής, ο Π. Κανελλόπουλος, δημιούργησε δύο αντιστασιακές οργανώσεις, την ΠΕΑΝ και την Ιερά Ταξιαρχία, ενώ επιχείρησε να συνεργασθεί με την αριστερά, για το καλό του τόπου, με πιο τρανό παράδειγμα τη συνεννόηση με τον Άρη στην Πελοπόννησο ώστε να αποτραπεί η γενίκευση του εμφυλίου πολέμου. Φανέρωσε τα στοιχεία ενός γνήσιου, συνετού δημοκρατικού πολιτικού, σε αντίθεση με άλλους που εύστοχα ο συγγραφέας θεωρεί ότι είχαν σουλτανικά χαρακτηριστικά. Σίγουρα δεν ήταν ένας προβλέψιμος για τον ξένο παράγοντα πολιτικός, για αυτό συχνά υπονομεύθηκε ή παρακάμφθηκε από την κυριαρχούσα ξενοκρατία. Βρέθηκε αρχηγός ενός κόμματος που δεν είχε τη νοοτροπία τη δική του και όλοι ένιωθαν εξίσου άβολα. Στο διάστημα μέχρι τη δικτατορία έκανε τα σοβαρότερα λάθη. Όμως σε αντίθεση με άλλους πολιτικούς, που έφτιαξαν ιδρύματα για να προστατέψουν την υστεροφημία τους, ο ίδιος αναφέρθηκε διεξοδικά σε αυτά και τα αποδέχθηκε. Ας μην ξεχνάμε, μέχρι το 1967 η δεξιά και η ακροδεξιά ήταν στο ίδιο κόμμα. Στην ΕΡΕ υπήρχαν υπουργοί της δικτατορίας Μεταξά, ενώ θεωρούσε θεμιτό να χρησιμοποιεί το παρακράτος κατά των αντιπάλων της. Βέβαια η νύχτα της 21ης Απριλίου 1967 ήταν ένα πικρό μάθημα για όλους, δηλαδή πως αυτοί που έκαναν τη βρόμικη δουλειά τελικά θα αναλάμβαναν την εξουσία και θα έστελναν στην εξορία όλους τους αντιφρονούντες ανεξαιρέτως, δεξιούς-κεντρώους- αριστερούς. Αλλά αν η χούντα δεν κατέρρεε με την καταστροφή της Κύπρου, είναι πολύ πιθανόν ότι πολλές από τις προδικτατορικές παθογένειες δεν θα είχαν αντιμετωπιστεί. Τελειώνω με την φράση του Π. Κανελλόπουλου που περιέχεται σε υπόμνημά του προς τον βασιλέα το διάστημα που ακολούθησε τις κυβερνήσεις των αποστατών: «Χαλασμένες συνειδήσεις δεν στηρίζουν καθεστώτα, δεν σώζουν έθνη, δεν ανορθώνουν κράτη… εδόθη εις τον Λαόν μας και ιδίως εις την κατά φυσικόν λόγον ταλαντευόμενην και δύσπιστον απέναντι όλων μας νεολαίαν, το φοβερό παράδειγμα της εξαγοράς βουλευτών με τον υπουργικόν θώκον ή με άλλα ακατανόμαστα μέσα» (σελ. 513).
