Του Κώστα Χατζηαντωνίου
Σε μια εποχή που το ιστορικό φαινόμενο της νέας μετανάστευσης, όπως συντελείται μαζικά, χωρίς όρους και αφομοιωτικό σχέδιο, ετοιμάζει το έδαφος όπου θα ανατραπεί κάθε κοινωνική κατάκτηση, αλλά και θα τροφοδοτηθεί, στο εγγύς μέλλον, η δράση οθωμανικών και ισλαμιστικών δικτύων (δηλαδή: κινημάτων εξωτερικής ταυτότητας), μια ευρεία επιχείρηση ιδεολογικής υπονόμευσης και ήπιας “τρομοκρατίας” βρίσκεται εν εξελίξει, με άσκηση επιθετικής προπαγάνδας ή άτυπης προληπτικής λογοκρισίας. Η επιχείρηση αυτή οργανώνεται από κεφαλαιοκρατικά πολιτισμικά ιδρύματα και free έντυπα- ατζέντηδες του εκφυλισμού, που βάλλουν συνεχώς κατά των στοιχείων της πολιτισμικής μας ταυτότητας. Είναι αλήθεια, βέβαια, πως πυκνώνουν κι οι θαρραλέες φωνές που αντιδρούν, απαιτώντας την υπεράσπιση αυτής της ταυτότητας. Μια τέτοια υπεράσπιση, για να είναι αποτελεσματική, δεν πρέπει να περιορίζεται στα φαινόμενα ή στην καταγγελία, αλλά να φωτίζει και τις αιτίες του ηθικού αφοπλισμού που κάνουν δυνατή τη λογοκρισία και την υπονόμευση. Και μια από τις κεντρικές αιτίες είναι η ιδεολογία των κυρίαρχων ελίτ που υπερπροβάλλουν τα δικαιώματα του ατόμου για να εξοβελίσουν από τον χώρο των αξιών τόσο τον λαό όσο και τα δεδομένα της φύσεως.
Σε μια δημοκρατική πολιτεία, προφανώς, έχουν θέση όλες οι απόψεις, ακόμη και αυτές που υπονομεύουν την ταυτότητά μας. Τι οδηγεί ωστόσο στο μονοπολικό κλίμα που κυριαρχεί, ειδικά στον χώρο του πολιτισμού και της ενημέρωσης; Τι αναγκάζει επιχειρηματίες που επιδεικνύουν προσήλωση στην εθνική και θρησκευτική παράδοση να χρηματοδοτούν τον εκφυλισμό; Αυτό που κυριαρχεί σε κάθε εποχή παρακμής: η ηδονή του βραχέος, του άμεσου συμφέροντος. Αυτή η στάση εμφανίζεται μάλιστα ως «αριστερή» (για να ελκύει αφελείς μάζες εργαζομένων) ενώ στην ουσία είναι βαθιά καθεστωτική. Συνεχίζοντας τον αφορισμό της Θάτσερ, «κοινωνία δεν υπάρχει», αυτό το διαλυτικό της ταυτότητας ρεύμα δεν αποδέχεται ότι τα μέλη μιας κοινωνίας έχουν κοινές αξίες. Θεωρεί πως το μόνο που τα ενώνει είναι οι κοινές ηδονές. Όταν η κοινωνία όμως θεωρείται τυχαία συνάθροιση ατόμων, που ενώνονται απλώς για να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους, αλλά εξακολουθούν να είναι αντίπαλοι ο ένας τον άλλον, δεν γεννιούνται μόνο φαινόμενα διαφθοράς, όπως αυτά που δοξάζονται στους κόλπους των ελίτ των ψευδαρίστων. Οι ηθικολογικές εκκλήσεις «όλοι μαζί», όταν δεν είναι κωμικό ευχολόγιο, γίνονται προπέτασμα άνομων πράξεων.
Ας το δούμε καθαρά. Μια άοπλη επανάσταση έλαβε χώρα μπροστά στα μάτια μας μετά το 1990. Κατευθυντήρια αρχή της η ατομικότητα, που είναι, υποτίθεται, φυσική κατάσταση, ενώ όλα τα άλλα (θεσμοί, παραδόσεις, έθιμα) είναι απολύτως τεχνητά. Η εποχή μας ισχυρίζεται ότι «απελευθερώνει» το άτομο με την αποδόμηση όλων των κληρονομιών. Τι κι αν μοιάζει γελοία αυτή η ιδέα αν ρίξεις μια ματιά στην Ιστορία; Τι κι αν, για το μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας, οι άνθρωποι δεν παρουσιάζονταν ποτέ ως άτομα που επικεντρώνονται μόνο στα δικά τους υλικά συμφέροντα; Αυτή η ιδέα είναι μια πολύ πρόσφατη κατασκευή στη μακρά διαδρομή των ιδεών και των νοοτροπιών. Δεν είναι ιδέα ούτε καν των φιλελεύθερων επαναστάσεων που έγιναν με σημαία την εθνική και λαϊκή απελευθέρωση και όχι τις αγορές ή την ασυδοσία του ατόμου. Ο ατομικισμός που ιδιοποιείται και διαστρέφει τη φιλελεύθερη ιδεολογία σε μια ιδεολογία ανθρώπου χωρίς αναφορές άλλες πέρα από τα πάθη του, ανθρώπου που δεν αναφέρεται πουθενά και δεν έχει ούτε κοινοτικές, ούτε φυσικές σχέσεις, του ανθρώπου που θέλει να είναι αυτός που «γουστάρει» και τίποτε άλλο, δεν συνιστά ωστόσο μόνο παρακμή, αλλά και ναρκοθέτηση οποιασδήποτε αμύνης. Η ατομικιστική αυτή ορμή, που συνεπάγεται μονόπλευρη επιβολή της ιδιωτικής σφαίρας, αδιαφορία και εχθρότητα για τις δημόσιες υποθέσεις, χαμένη μεταξύ επαναστατικών θεωριών και μηδενιστικών καταφυγών, οδήγησε τελικά όχι μόνο στη διαστρέβλωση μεγάλων ιστορικών αφηγήσεων, αλλά σε κατάρρευση της Πολιτικής, στην περιφρόνηση της πολιτισμικής κληρονομιάς και σε μετασχηματισμούς ανθρωπολογικού χαρακτήρα. Η επίθεση σε όλες τις κοινοτικές αξίες, διότι εμπόδιζαν τάχα την ελευθερία του ατόμου, δεν επέφερε μόνο αποσύνθεση της εθνικής συνείδησης, του πατριωτικού αισθήματος ή του αισθήματος κοινωνικής αλληλεγγύης. Διέλυσε κάθε επιθυμία κοινού βίου.
Αυτή η διαδικασία φτάνει πλέον στα όριά της: το κίνημα ταυτότητας που διασχίζει όλη την Ευρώπη, καθώς αυτή συνειδητοποιεί έντρομη ότι αδυνατεί πλέον να υπάρξει ανταγωνιστικά στο παγκόσμιο πεδίο, δεν μαρτυρεί απλώς την ανάγκη του ανήκειν, τον πόθο ανασύνδεσης με μια ακατάλυτη κληρονομιά. Είναι ενστικτώδης αντίδραση του ευρωπαϊκού πνεύματος μπροστά στον κίνδυνο της ιστορικής του καταστροφής. Γνωρίζουμε τη διάσημη φράση του Κρίστοφερ Λας: «Η εκρίζωση ξεριζώνει τα πάντα εκτός από την ανάγκη για ρίζες». Σε έναν κόσμο όπου όλα πλέον τα σημεία αναφοράς έχουν αποδομηθεί, δεν θα πάψει ποτέ να υπάρχει ανάγκη για ταυτότητα. Κι αυτή, αν δεν είναι η δική μας, θα είναι μια ξένη. Γιατί ο ατομικισμός δεν καταστρέφει απλώς την ταυτότητά μας. Ανοίγει και τον δρόμο της υποδούλωσης που θα μας επιβάλει μιαν άλλη, μια ξένη. Γιατί στα ερείπια πάντα επιστρέφει η άγρια φύση…
