Του Αναστάση Μπαλτατζή
Το μεγαλεπήβολο σχέδιο της Κίνας για την κατασκευή ενός νέου εμπορικού δρόμου στα πρότυπα που παλιού «Δρόμου του Μεταξιού» έχει αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά. Το σχέδιο με όνομα One Belt One Road Initiative (OBORI) έχει τη δυναμική να αλλάξει τον κόσμο, όντας το μεγαλύτερο σχέδιο υποδομών που έχει γνωρίσει ποτέ ο πλανήτης. Σκοπός του είναι η δημιουργία ενός πλέγματος υποδομών για την εγκαθίδρυση δύο εμπορικών οδών, μίας χερσαίας και μίας θαλάσσιας . Γι’ αυτόν τον σκοπό η Κίνα δραστηριοποιείται ήδη σε πάνω από 140 χώρες σε όλες τις ηπείρους (πλην της Β. Αμερικής). Με τη χρηματοδότηση υποδομών στις μεταφορές (δρόμοι και σιδηρόδρομοι, λιμάνια και αεροδρόμια), αλλά και της ενέργειας, κερδίζει σε οικονομική πολιτική και γεωπολιτική επιρροή.
Η σημασία που δίνει η Κίνα στη δημιουργία των δύο νέων οδών φαίνεται πως ξεπερνάει τα όποια κόστη, δίνοντας προτεραιότητα στην υλοποίηση του έργου για χερσαία σύνδεσή της με την Ευρώπη και θαλάσσια με λιμάνια σε όλες τις ηπείρους (μεταξύ αυτών και ο Πειραιάς, ο οποίος έχει περάσει εδώ και χρόνια στα χέρια της COSCO). Έτσι τα κονδύλια που προσφέρει δεν έχουν ως αποδέκτη χώρες μίας συγκεκριμένης περιοχής, ούτε κατ’ ανάγκη την απαίτηση για επιστροφή των επενδυθέντων κεφαλαίων. Το Πεκίνο αποσκοπεί πρωτίστως στη δημιουργία του καινούργιου δικτύου το οποίο στη συνέχεια θα δημιουργήσει την απαιτούμενη ζήτηση.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του λιμανιού Χαμπαντότα στη Σρι Λάνκα. Η νησιωτική χώρα κατασκεύασε το λιμάνι, με δάνειο από την Κίνα. Η επιτυχία του εγχειρήματος δεν ήταν όμως η αναμενόμενη. Έτσι, η Κίνα, μιμούμενη τις μεθόδους που ακολουθούσαν κάποτε οι αποικιοκρατικές χώρες στο δικό της έδαφος, πήρε τα δικαιώματα χρήσης του λιμανιού για 99 χρόνια (μαζί με 15.000 εκτάρια γης γύρω από αυτό), δημιουργώντας έτσι και μια σφήνα στα νότια της περιφερειακής της αντιπάλου, Ινδίας. Η Σρι Λάνκα είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου· χώρες όπως η Μογγολία, το Τατζικιστάν, το Κιργιστάν και η Καμπότζη έχουν χρέη προς το κινέζικο επενδυτικό πρόγραμμα που αντιστοιχούν στο 20% του Α.Ε.Π. τους.
Η συμφωνία με το Ιράν
Η Κίνα πραγματοποίησε επίσης μια θεαματική είσοδο στη μεσανατολική σκακιέρα, κλείνοντας συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας με το Ιράν. Στις 27 Μαρτίου, Πεκίνο και Τεχεράνη συμφώνησαν για επενδύσεις 400 δισ. $ από πλευράς της Κίνας, σε βάθος εικοσιπενταετίας· η προπαρασκευή του προγράμματος είχε αρχίσει με την επίσκεψη του Κινέζου προέδρου στην Τεχεράνη το 2016. Βασικός άξονας της συμφωνίας είναι η συμμετοχή του Ιράν στον «Νέο Δρόμο του Μεταξιού», με την επένδυση δισεκατομμυρίων για τη δημιουργία και τη βελτίωση υποδομών της χώρας, ιδίως στο σιδηροδρομικό της δίκτυο. Παράλληλα ενισχύεται και η τεχνολογική συνεργασία των δύο χωρών σε τομείς όπως η πυρηνική ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες, καθώς και στην προσπάθεια αντιμετώπισης της ερημοποίησης που πλήττει πολλές περιοχές του Ιράν.
Από την πλευρά της η Κίνα εισέρχεται στον ιρανικό τραπεζικό τομέα, με τις συζητήσεις για τη δημιουργία μιας ιρανοκινεζικής τράπεζας να είναι στο τραπέζι. Το σημαντικότερο κομμάτι της συμφωνίας είναι η προμήθεια της Κίνας με ιρανικό πετρέλαιο, σε συμφέρουσα μάλιστα τιμή, ανακουφίζοντας έτσι το Ιράν από τις μονομερείς κυρώσεις που επέβαλε πριν από μερικά χρόνια ο Ντόναλντ Τραμπ.
Προφανώς, η συμφωνία θα επηρεάσει με ποικίλους τρόπους τα γεωπολιτικά δεδομένα της περιοχής. Η θέση του Ιράν φαίνεται να ισχυροποιείται. Η απόπειρα απομόνωσής του που ξεκίνησε ο Τραμπ πέφτει στο κενό, η δε κυβέρνηση Μπάιντεν δεν προχώρησε σε άμεση άρση των κυρώσεων, δίνοντας στην Κίνα περαιτέρω χρόνο για να επιτύχει την συμφωνία.
Από την πλευρά της η Κίνα δείχνει να ακροβατεί με δεξιότητα πάνω σε ένα τεντωμένο σχοινί. Το Ιράν είναι άλλωστε ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας, χώρες οι οποίες έχουν πολύ σημαντικές οικονομικές σχέσεις με την Κίνα. Παρ’ όλα αυτά η επίσκεψη του Κινέζου ΥΠΕΞ στην Σ. Αραβία πριν μεταβεί στο Ιράν μόνο τυχαία δεν ήταν, με τον πρώτο να λαμβάνει δηλώσεις στήριξης από τον Σαουδάραβα διάδοχο.
Ο ρόλος της Τουρκίας
Το πρόγραμμα επισκέψεων του Κινέζου ΥΠΕΞ δεν θα περιλαμβάνει μια επίσκεψη στην Τουρκία. Το ενδιαφέρον του Ερντογάν για τη νέα εμπορική οδό κατά τη συνάντησή του με τον Γι Γουάνγκ ήταν παραπάνω από έκδηλο. Ο Τούρκος πρόεδρος εξήρε τη σημασία ανάδειξης της χώρας του ως μεσάζοντα (Middle Corridor) ανάμεσα στην Ασία και στην Ευρώπη, αποζητώντας παράλληλα την ενίσχυση της σινοτουρκικής συνεργασίας στους τομείς των υποδομών, των τηλεπικοινωνιών και των επενδύσεων, ενώ επιδοκίμασε το σχέδιο πέντε σημείων της Κίνας για σταθερότητα στη Μ. Ανατολή.
Οι συνθήκες δεν θα μπορούσαν να είναι πιο κατάλληλες για την Τουρκία. Το μπλοκάρισμα της διώρυγας του Σουέζ από το πλοίο Ever Green επέφερε ζημιές δισ. $ στην παγκόσμια οικονομία, επαναφέροντας στο προσκήνιο την αναζήτηση εναλλακτικών οδών. Σε αυτήν παρενέβη ο Ερντογάν προβάλλοντας τον Middle Corridor και το φιλόδοξο σχέδιό του Canal Istanbul.
Η ολοκλήρωση της σιδηροδρομικής γραμμής Μπακού-Τιφλίδα-Καρς τον Δεκέμβριο του 2020, στην εξέχουσας σημασίας περιοχή του Καυκάσου, εντάσσεται επίσης στο ίδιο πλαίσιο. Η Κίνα έχει διπλασιάσει τις εμπορικές της συναλλαγές με την περιοχή του Καυκάσου το διάστημα 2015-2019, ενώ η Τουρκία ανακτά ό,τι έχασε από το 2014 και έπειτα.
Ο πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ επέτρεψε στην Τουρκία να εδραιώσει την παρουσία της στην περιοχή και να συνάψει νέες συμφωνίες με το Αζερμπαϊτζάν, χώρα η οποία ταυτόχρονα φαίνεται να λειτουργεί ως μεσάζοντας για την εκπλήρωση του κινεζικού σχεδίου. Η τουρκική κυβέρνηση σχεδιάζει την κατασκευή 21 κέντρων κατά μήκος της εμπορικής οδού, ώστε να μπορεί να διακινεί αγαθά αξίας 2 τρισ. $ ετησίως έως το 2025. Το ζήτημα των Ουιγούρων μπορεί να αποτελεί ένα αγκάθι στις σχέσεις της Κίνας με τον Ερντογάν, ωστόσο, το διακύβευμα της σινοτουρκικής συνεργασίας παραμένει κατά πολύ μεγαλύτερο.
Η Κίνα πατάει πλέον πολύ δυνατά στην παγκόσμια σκακιέρα. Σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις βγαίνει από την πανδημία με τις μικρότερες απώλειες, θέτοντας τις βάσεις πλέον για να γίνει η μεγαλύτερη δύναμη παγκοσμίως. Η Τουρκία σπεύδει να εκμεταλλευτεί αυτή την άνοδο για λογαριασμό της, ποντάροντας στο ότι η μετατροπή της σε «ενδιάμεσο κόμβο» του κινεζικού σχεδίου θα ενισχύσει τη δική της, αυτόνομη ανάδυση στο παγκόσμιο σύστημα…
