Της Έφης Λαμπροπούλου*
Το υπουργείο Δημόσιας Τάξης, στις πρώτες εκθέσεις του (1997, 1998) για το οργανωμένο έγκλημα/ΟΕ, έγραφε ότι οι οργανωμένες εγκληματικές ομάδες δεν παίζουν ακόμη σημαντικό ρόλο στην Ελλάδα, αν και η δράση τους διαρκώς αυξάνει. Είκοσι πέντε χρόνια μετά, η κατάσταση έχει αλλάξει δραματικά.
Οι δολοφονίες των δύο τελευταίων μηνών οι οποίες θα ήταν αδιανόητες ακόμη και πριν λίγα χρόνια, αποτελούν ενδεικτική έκφραση της εξέλιξης του ΟΕ στην Ελλάδα. Είναι, παράλληλα, εκδήλωση της ανταλλαγής τεχνογνωσίας και της δικτύωσης του εγχώριου ΟΕ με ομάδες των βαλκανικών χωρών και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και τη διάλυση του κοινωνικού ιστού σε αυτές τις χώρες, οι ομάδες του ΟΕ έχουν διεισδύσει και στην Ελλάδα. Στη συνέχεια, η κατάργηση διασυνοριακών ελέγχων και η νόμιμη μετακίνηση ατόμων από βαλκανικές χώρες οι οποίες εντάχθηκαν στην ΕΕ ή ατόμων που διευκολύνθηκε η είσοδος και έξοδός τους από τη χώρα, βοήθησε το εγχώριο ΟΕ να κάνει χρήση αυτών των ομάδων και ατόμων για συγκεκριμένες αποστολές. Η ανάπτυξη του οργανωμένου εγκλήματος ήταν ραγδαία και λόγω της ελεύθερης διακίνησης αγαθών, κεφαλαίων, και υπηρεσιών απέκτησε τάχιστα διασυνοριακό και διεθνή χαρακτήρα. Όμως, όχι μόνο εγκληματικές ομάδες από τις πρώην κομμουνιστικές χώρες έφθαναν στις δυτικές χώρες, αλλά και το αντίθετο, ενώ η ανεξέλεγκτη μετακίνηση πληθυσμών μετά το 2011, με αποκορύφωμα το 2015, αύξησε τις ευκαιρίες δράσης του ΟΕ. Εξάλλου, τώρα πλέον το 65% των εγκληματικών ομάδων που δρουν στην Ευρώπη περιλαμβάνουν άτομα πολλών εθνικοτήτων, ενώ το 70% των εγκληματικών ομάδων αναπτύσσουν δράση σε περισσότερα από 3 κράτη μέλη.
Η τελευταία έκθεση της Europol (SOCTA 2021) αξιολογεί το ΟΕ ως σοβαρή απειλή για την εσωτερική ασφάλεια της ΕΕ, περιγράφοντάς το σαν μια «σύγχρονη Ύδρα», δηλ. μια απειλή με πολλά κεφάλια, η οποία διαθέτει μεγάλη ευελιξία και προσαρμοστικότητα. Η έκθεση μάλιστα αναφέρει ότι η χρήση βίας από εγκληματίες έχει αυξηθεί τόσο από άποψη συχνότητας -60% των ομάδων χρησιμοποιούν βία στις επιχειρήσεις τους-, όσο και σοβαρότητας. Οι εγκληματίες χρησιμοποιούν τη βία αδιάκριτα, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους αθώους παρευρισκόμενους. Η απειλή έχει αυξηθεί και από τη συχνή χρήση πυροβόλων όπλων ή εκρηκτικών εναντίον του κοινού.
Τρεις ημέρες μετά τη δολοφονία της 20χρονης μητέρας στα Γλυκά Νερά, στις 14/5/2021, ο υπουργός Δικαιοσύνης ανακοινώνει στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών τις προθέσεις του να αυξήσει τον χρόνο παραμονής στη φυλακή μέχρι την υφ’ όρον απόλυση καταδίκων βίαιων εγκλημάτων, θεωρώντας ότι αυτό θα λειτουργήσει αποτρεπτικά για τους δράστες. Στις 19/5/2021, ο υπουργός ΠΡΟ.ΠΟ παρέδωσε φάκελο για το οργανωμένο έγκλημα στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, ανακοινώνοντάς το ο ίδιος στα ΜΜΕ.
Κρατικές και κυβερνητικές αβελτηρίες
Η ερασιτεχνική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας, του ΟΕ εν προκειμένω, με απλές νομοθετικές αλλαγές και συμβολικές παραδόσεις φακέλων είναι επικίνδυνη, διότι υποτιμά τη σοβαρότητα του προβλήματος, όπως έχει αποδειχθεί διαχρονικά στην αντεγκληματική πολιτική της χώρας. Οι ληστείες, έγκλημα που απαιτεί οργάνωση, από 81 που ήταν το 1980, έφθασαν τις 600 το 1990, τις 1.800 το 2000, τις 4.415 το 2010 και τα τελευταία χρόνια (2014-19) κυμαίνονται μεταξύ 4.300-4.700 τον χρόνο, δηλ. τις 13 την ημέρα. Σχεδόν κάθε μήνα μαθαίνουμε για βίαιους ληστές σε βάρος ηλικιωμένων σε όλη την Ελλάδα. Την επαρχία λυμαίνονται συμμορίες ληστών που δεν διστάζουν για οτιδήποτε στο πέρασμά τους, σαν να ζούμε στον μεσαίωνα.
Όπως γράφει χαρακτηριστικά η αστυνομία στην τελευταία έκθεσή της (2019/20) για το ΟΕ, οι αλλεπάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις για την αποσυμφόρηση των καταστημάτων κράτησης κατά τα τελευταία έτη, οι μειώσεις ποινών με την ψήφιση νέων κωδίκων και η μετατροπή υψηλής κοινωνικής απαξίας κακουργημάτων σε πλημμελήματα οδήγησαν και θα οδηγήσουν σε αποφυλακίσεις μελών των εγκληματικών ομάδων. Παράλληλα, η μη προφυλάκισή τους, «είτε λόγω πλημμελούς προανακριτικού έργου είτε λόγω μη ορθής εκτίμησης από εισαγγελικές και ανακριτικές αρχές», επιτρέπει στις εγκληματικές ομάδες να συνεχίζουν τη δράση τους, χωρίς να επηρεάζεται σημαντικά η δομή τους.
Αυτά, σε συνδυασμό με την υποστελέχωση διωκτικών υπηρεσιών, αλλά και την «αδυναμία-ατολμία-έλλειψη διάθεσης σε βάθος έρευνας υποθέσεων και μεταξύ τους διασύνδεσης», αποτελούν ιδανικό συνδυασμό για την ανενόχλητη δράση και εξάπλωση των εγκληματικών ομάδων.
Από την εμπειρία άλλων χωρών έχει γίνει σαφές ότι το ΟΕ εδραιώνεται όταν υπάρχει απροθυμία, υποτίμηση και προγραμματισμένη αναποτελεσματικότητα κρατικών αξιωματούχων, σοβαρές ελλείψεις στον μηχανισμό δίωξης και διαφθορά στον κρατικό ή στον επίσημο μηχανισμό απονομής δικαιοσύνης. Επειδή, όπως φαίνεται, οι περισσότερες από αυτές τις προϋποθέσεις εκπληρώνονται στη χώρα μας, εάν δεν ληφθούν εγκαίρως αποτελεσματικά μέτρα για τον έλεγχο του ΟΕ και δεν αποτραπεί έγκαιρα η διείσδυσή του στους θεσμούς, τότε θα οδηγηθούμε σε ολισθηρά μονοπάτια από τα οποία δεν θα υπάρχει επιστροφή.
*Η Έφη Λαμπροπούλου είναι καθ. εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
