Του Φρανσουά Κολοζιμό. Απόσπασμα από το βιβλίο «Το ξίφος και το σαρίκι» που θα κυκλοφορήσει τον Δεκέμβριο του 2021 από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις σε μετάφραση Χριστίνας Σταματοπούλου
Εφημερίδα Ρήξη Νοεμβρίου, φ. 173
Η πολεμοχαρής φιλοδοξία του προέδρου Ερντογάν είναι προφανής. Αναπτύσσεται σε όλα τα μέτωπα της ανακατάκτησης από τα οποία είχε υποχρεωθεί να παραιτηθεί ο Ατατούρκ. Επιδιώκει να καταλάβει κάθε ένα από τα παλιά αυτοκρατορικά σύνορα ώστε να επιβεβαιώσει εκ νέου την αποστολή του Τούρκου να κυριαρχεί πάνω στην ιστορία. Δείχνει τους ίδιους εχθρούς που είχε και στο παρελθόν. Στο Λεβάντε, για να υποτάξει τους Κούρδους και τους Άραβες. Στη Μεσόγειο και στα Βαλκάνια, προκειμένου να πειθαναγκάσει τους Έλληνες και να παραλύσει τους Ευρωπαίους. Στην καρδιά του Καυκάσου, προκειμένου να ανταγωνιστεί τους Ρώσους, τους Ιρανούς και να αποσταθεροποιήσει τους Κινέζους. Σε παγκόσμια κλίμακα, για να απεμπλακεί από τους Αμερικανούς. […]
Το 1920, η επιχείρηση Νέμεσις, που πήρε το όνομά της από την Ελληνίδα θεά της δικαιοσύνης, δεν είχε άλλο στόχο παρά τον Νεότουρκο και πρώην Μεγάλο Βεζίρη Ταλαάτ. Παράλληλα εκτελούνται σε αντίποινα και τρεις Αζέροι, μέλη του Στρατού του Ισλάμ με επικεφαλής τον Ενβέρ Πασά που επέβλεπαν τη σφαγή των Αρμενίων στο Μπακού, την πρωτεύουσά τους, το 1918. Γύρω στη δεκαετία του 1990, τα πογκρόμ ξανάρχισαν, αρχικά στο Σουμγκάιτ, στη συνέχεια και πάλι στο Μπακού. Ενώ η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης επιτρέπει στο Αζερμπαϊτζάν και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ να διακηρύξουν ταυτόχρονα την ανεξαρτησία τους, το Μπακού και πάλι δεν αποδέχεται την αρχή αυτής της ισότητας ύπαρξης﮲ καταγγέλλει τον ακρωτηριασμό του εδάφους «του», το οποίο σχεδιάστηκε δολίως από τον Στάλιν, μπαίνει στον πόλεμο και τον χάνει. Τότε, το Αζερμπαϊτζάν επινοεί, το 1994, μια «γενοκτονία του Χοτζαλί» που φέρεται να υπέστησαν εκατοντάδες Αζέροι στο Καραμπάχ, οι οποίοι στην πραγματικότητα πέθαναν προσπαθώντας να διαφύγουν από τους συστηματικούς βομβαρδισμούς των «αδελφών» τους. Το 2015, έτος της εκατονταετηρίδας, η Ακαδημία Επιστημών του Αζερμπαϊτζάν συγκαλεί, πάλι στο Μπακού, ένα συνέδριο με θέμα τη «λεγόμενη γενοκτονία των Αρμενίων: μυθοπλασία και πραγματικότητα», το οποίο χρησιμεύει για την καταγγελία της Αρμενίας, η οποία έχει γίνει επίσης ανεξάρτητη, ως «εγκληματικού κράτους» και «εχθρού της ανθρωπότητας».
«Δύο χώρες, ένα έθνος»: Χάρη στο μουσουλμανικό και τουρκόφωνο Αζερμπαϊτζάν, η Τουρκία μπορεί να νιώθει σαν στο σπίτι της στον Καύκασο. Άλλωστε η οθωμανική Αυτοκρατορίαυ εξισλάμισε οριστικά, τον 15ο αι., μεγάλα τμήματα αυτής της περιοχής, μία από τις πιο ποικιλόμορφες στον κόσμο.
Αν το δούμε από τη σκοπιά του Μπακού και της Άγκυρας, η εκμετάλλευση της πανδημίας το 2020 προκειμένου να αναζωπυρώσουν τον πόλεμο με τους Αρμένιους φαντάζει, αν τολμάει να το πει κανείς, μια λεπτομέρεια.
Ήδη από τη δεκαετία του 1990, επιβεβαιώνεται η ακλόνητη αλληλεγγύη των δύο χωρών. Η Τουρκία έκλεισε τα σύνορά της και διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις της με την ήδη τρομακτικά περικυκλωμένη Αρμενία…. H Άγκυρα έχει επενδύσει μαζικά στο Μπακού και το Μπακού, αντιστοίχως, στην Άγκυρα. Οι αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου σφράγισαν αυτή την ενότητα. Χωρίς ωστόσο να αρθεί το φυσικό εμπόδιο, η χωρική ασυνέχεια, η ανέφικτη ένωση του διαδρόμου λόγω της παρεμβολής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Το φθινόπωρο του 2020, ο ισχυρός τουρκο-αζερικός συνασπισμός εξορμά στο μικροσκοπικό Καραμπάχ και τη μικρή Αρμενία αναπτύσσοντας όλα τα τελευταίας τεχνολογίας όπλα. Ο όρος είναι συνθηκολόγηση ή σφαγή. Στην πράξη και τα δύο. Εισχωρώντας στο καυκασιανό σταυροδρόμι, ο Τούρκος δυνάστης βρήκε στον Αζέρο δεσπότη έναν πιστό μαθητή του όχι για τη μάχη, αλλά για τη λεηλασία. Προσφέροντας στον Αλίεφ έναν κατακλυσμό πυρός, που δεν διέθετε ο τελευταίος, ο Ερντογάν έδειξε πόσο πολύ πιστεύει στη δημιουργική καταστροφή και πόσο νικητής θα πρέπει να αναδειχθεί για να εξισωθεί με τον Κεμάλ. Ανακάτεψε τα χαρτιά του «Μεγάλου Παιχνιδιού» του παρελθόντος, αυτή τη φορά διακινδυνεύοντας να αψηφήσει κατά μέτωπο το ΝΑΤΟ ώστε να καταδειχτεί η πολιτική αδυναμία μιας στρατιωτικής συμμαχίας την οποία διαβρώνει από τα μέσα.
Αυτή τη φορά ιδιαίτερα, ο Ταγίπ Ερντογάν παγίδεψε τον Βλαντιμίρ Πούτιν στον δικό του αυτοκρατορικό χώρο. Ο σουλτάνος μπόρεσε να εκμεταλλευτεί τα προβλήματα του τσάρου στο Ντονμπάς, τη Λευκορωσία, το Κιργιζιστάν και την υπόθεση Ναβάλνι, η οποία μέλλει να δηλητηριάζει για καιρό την κυριαρχία του. Παγιδευμένος ανάμεσα στο δόγμα του περί μη επέμβασης, στα συμφέροντα της ρωσικής ολιγαρχίας στο Αζερμπαϊτζάν, στον χάρτη του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, ο αφέντης του Κρεμλίνου δεν υπήρξε λιγότερο κυνικός. Ροκάνισε τον χρόνο παρατηρώντας ως θεατής τους νεκρούς και την ήττα προκειμένου να ξαναφέρει στο προσκήνιο το λαβωμένο κύρος του. […]
Μέσα στην πιο ακραία μοναξιά οι Αρμένιοι πολέμησαν με θάρρος μέχρις ότου τους ήταν πλέον αδύνατο να συνεχίσουν να στέλνουν τους γιους τους, εφήβους που δεν μπορούσαν καν να χειριστούν όπλο, στη σφαγή. Έτοιμος να συμβιβαστεί με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ακόμη και αν αυτό σήμαινε να αναβάλει το μεταξύ τους ξεκαθάρισμα των λογαριασμών, ο Βλαντιμίρ Πούτιν επέβαλε τους χειρότερους όρους στην Αρμενία….
Το μελλοντικό καθεστώς του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που πνίγηκε μέσα στο Αζερμπαϊτζάν, παραμένει απροσδιόριστο. Ο διάδρομος του Λατσίν, που συνδέει τους Αρμένιους και από τις δύο πλευρές, τίθεται υπό την εποπτεία των ρωσικών στρατευμάτων. Ο διάδρομος του Μέγκρι, που διασχίζει την Αρμενία και περνάει κατά μήκος του Ιράν, ανατίθεται στους Αζέρους που απέκτησαν έτσι μια διασύνδεση με την αποκλεισμένη επαρχία του Ναχιτσεβάν (ιστορικά επίσης μοιρασμένη και αποκομμένη από την ιστορική της πορεία από τον Στάλιν). Ωστόσο, το Ναχιτσεβάν συνορεύει με την Τουρκία. Ο Ερντογάν κέρδισε τον πόλεμό του μέσω αντιπροσώπων. Η Άγκυρα διαθέτει πλέον μια λεωφόρο προς το Μπακού και έναν άξονα απέναντι στην Τεχεράνη.
Αντί να γιορτάσει τη νίκη του και να δείξει μεγαλοψυχία, ο Ιλχάμ Αλίεφ προτίμησε να καυχηθεί για το ότι «συνέτριψε και έδιωξε αυτά τα σκυλιά» που είναι γι’ αυτόν οι Αρμένιοι, επαναλαμβάνοντας το τροπάριο με τις γενοκτονικές συνηχήσεις που ακουγόταν ήδη στην Άγκυρα. Από το 1991, η δυναστεία των Αζέρων έχει αναλάβει να σβήσει κάθε ίχνος αρμενικότητας στην επικράτεια του ανεξάρτητου Αζερμπαϊτζάν. Το 2005, η χιλιόχρονη νεκρόπολη της Τζούλφα ισοπεδώθηκε από μπουλντόζες για να στηθεί ένας στρατώνας. Εκατοντάδες κασκάρ, αυτές οι λαξευμένες και σταυροειδείς πέτρινες στήλες, καταστράφηκαν. Το 2010, όταν η UNESCO ενέγραψε στην Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά την «αρμενική τέχνη του πέτρινου σταυρού», το Μπακού διαμαρτυρήθηκε απαιτώντας, αλλά ανεπιτυχώς, να κηρυχθεί επίσης ως αζέρικη (ο μιμητικός ανταγωνισμός καθοδηγεί την ιδρυτική βία). Τα κασκάρ αφθονούν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά είναι περιττό να αναρωτιόμαστε τι θα απογίνουν: άρχισαν να καταστρέφονται ήδη την επομένη της κατάπαυσης του πυρός.
Ο πόλεμος διεξάγεται με χίλιους τρόπους. Στο νησί Αχταμάρ, της λίμνης Βαν, στην Τουρκία, σε άλλο ένα περίφημο αρμενικό ιερό, η ημισέληνος αντικατέστησε εδώ και πολύ καιρό τον σταυρό, τον οποίο αποκεφάλισε με το ξίφος, μετά τη συντριβή της έσχατης αρμενικής αντίστασης, το 1917. Ο Αλίεφ δεν θα μπορούσε να κάνει τίποτα, ή ελάχιστα, χωρίς τον Ερντογάν, και ο Ερντογάν χωρίς τον Ατατούρκ, και ο Ατατούρκ χωρίς τους Νεότουρκους.
