Του Δημήτρη Γ. Μπούσμπουρα
Η συζήτηση για το περιβάλλον στην Ελλάδα περιστρέφεται αποκλειστικά γύρω από την επιδίωξη ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, την κλιματική αλλαγή και τον περιορισμό της. Στο πλαίσιο της επιδίωξης για την μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ενεργειακής αυτάρκειας αλλά και σχετικής αυτονομίας, προχωρούν και οι διαδικασίες για την δημιουργία πυρηνικού εργοστασίου στην Βουλγαρία, με την συμμετοχή της Ελλάδας.
Από αυτά φαίνεται ότι τα ζητήματα της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας βρίσκονται σε δεύτερη μοίρα, σε σχέση με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Κάποτε, και μόνο το άκουσμα της δημιουργίας πυρηνικών εργοστασίων έφτανε για να σηκωθούν οι τρίχες του κεφαλιού από τον φόβο για πυρηνικό ατύχημα, αλλά και από το σοβαρό πρόβλημα που θα φορτωνόταν στις επόμενες γενιές, λόγω των αποβλήτων. Βέβαια, σήμερα η τεχνολογία αυτή διαφοροποιείται και μπορεί να ενέχει λιγότερους κινδύνους, αλλά παραμένει εντυπωσιακό το γεγονός ότι δεν ξεσηκώνει αντιδράσεις. Αντιδράσεις προκαλούν οι εξορύξεις των υδρογονανθράκων και αυτές συσπειρώνουν έναν κύκλο ανθρώπων που καθυστερούν τις έρευνες με προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας.
Συνήθως πρόκειται για περιβαλλοντικές οργανώσεις, όπως η Greenpeace, που ασχολιόταν παλιότερα με τις φάλαινες, αλλά πλέον είναι «μονοθεματικές», ασχολούμενες κυρίως με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Δεν ασχολούνται με τα ζητήματα της βιοποικιλότητας στον ελληνικό χώρο, αλλά με τα τροπικά δάση στον Αμαζόνιο και άλλες σημαντικές περιοχές που βλέπουμε στα ντοκιμαντέρ – κι αυτό μ’ έναν τρόπο επιφανειακό. Όταν πρόκειται για κάποια συγκεκριμένη επέκταση μεγάλων εγκαταστάσεων αιολικών και φωτοβολταϊκών σε περιοχές Natura, αρχίζουν να μιλάνε για τη συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης. Στην πραγματικότητα, όταν οι πολίτες αντιστέκονται σε αυτά τα έργα, απαντούν με αμπελοφιλοσοφίες, όπως είναι συνήθως τα κείμενα των μελετών για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Ακούμε συχνά ότι είναι πολύ μεγάλες οι εκτάσεις των προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα. Είναι όμως αλήθεια αυτό; Έχει η Ελλάδα μεγαλύτερης έκτασης προστατευόμενες περιοχές από άλλες χώρες της Ε.Ε.;
Καταρχάς, το ζήτημα δεν είναι αναλογικό. Η Ελλάδα έχει συντριπτικά μεγαλύτερο αριθμό ειδών από οποιαδήποτε άλλη χώρα, τόσο σε απόλυτους αριθμούς και ακόμα περισσότερο σε σχέση με την έκτασή της. Συνεπώς, θα έπρεπε να έχει και μεγαλύτερες εκτάσεις προστατευόμενων περιοχών. Δεν έχει όμως.
Δεύτερον. Η Ελλάδα έχει πολλές εγκαταλελειμμένες ορεινές περιοχές και ακατοίκητα νησιά στο Αιγαίο. Δεν υπάρχει εκεί ουδεμία σύγκρουση μεταξύ «ανάπτυξης» και φύσης. Η αλιεία, η γεωργία και η δασοκομία που ασκούνται τοπικά είναι δραστηριότητες αρκετά συμβατές με την διατήρηση των ειδών. Αυτές οι παραγωγικές δραστηριότητες είναι συμβατές εν γένει με την διατήρηση της φύσης και μάλιστα η εγκατάλειψή τους από τον άνθρωπο μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα. Π.χ. η εγκατάλειψη των αγροτικών εκτάσεων στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές της Ελλάδας οδηγεί σε πύκνωση της δάσωσης και ομογενοποίηση του περιβάλλοντος κι αυτό είναι αρνητικό για την βιοποικιλότητα. Αυτά είναι γνωστά σε όσους ασχολούνται με την διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος. γι’ αυτό και τα διαχειριστικά μέτρα που προτείνονται συνήθως ευνοούν την ανθρώπινη παρουσία. Οι διαμαρτυρίες για την μεγάλη έκταση των προστατευόμενων περιοχών προέρχονται μόνο απ’ όσους σχεδιάζουν να εγκαταστήσουν μεγάλα αιολικά και να καλύψουν τεράστιες εκτάσεις με φωτοβολταϊκά ή από εταιρείες που θέλουν να χτίσουν μεγάλα ξενοδοχεία.
Ωστόσο, ας δούμε και τα επίσημα ποσοστά. Σύμφωνα με την «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία», η οποία είναι γνωστή στην Ελλάδα αποκλειστικά σχεδόν για τις επιταγές της σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να διατηρήσει την υπάρχουσα βιοποικιλότητα, να την αποκαταστήσει όπου χρειάζεται και ν’ αποτρέψει νέες απώλειες ειδών έως το 2030. Η «στρατηγική της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030» που ακολούθησε, προσδιορίζει ότι: τουλάχιστον το 30 % των χερσαίων και το 30 % των θαλάσσιων εκτάσεων θα πρέπει να προστατεύονται στην Ε.Ε. Επιπλέον, με απόφαση του Συμβουλίου Υπουργών της Ε.Ε. στις 23/1//2020, προσδιορίζει ότι το 10% των εκτάσεων στις προστατευόμενες περιοχές πρέπει να τίθεται σε αυστηρή προστασία(1).
Από αυτό συμπεραίνουμε ότι οι προστατευόμενες περιοχές δεν είναι περιοχές που μπαίνουν σε «γυάλα» και δεν επιτρέπονται εκεί ανθρώπινες δραστηριότητες, παραγωγικές ή άλλες. Αυτό μπορεί να συμβαίνει μόνο στο 10% της προστατευόμενης έκτασης. Όπως φάνηκε, όμως, και αυτό το ζήτημα στην Ελλάδα ενοχλεί. Γιατί κάποιοι θέλουν να κινούνται ανεξέλεγκτα καθ’ άπασαν την επικράτεια. Σε διάφορες συζητήσεις -όπου ενέπλεξαν χωροτάκτες και μελετητές περιβαλλοντικών επιπτώσεων αιολικών- προσπάθησαν να υποβαθμίσουν αυτές τις σαφέστατες αναφορές της Ε.Ε. και να ερμηνεύσουν εκ νέου τον όρο «αυστηρή προστασία». Διότι και αυτό ακόμα τους εμποδίζει, αφού πρόκειται για δημόσιες εκτάσεις, οι οποίες ευκολότερα θα τους παραχωρούνταν για να τοποθετήσουν τα αιολικά.
Ας κρατήσουμε στον νου μας αυτά τα ποσοστά. δεν είναι υπερβολικά και δεν είναι μεγαλύτερα από αυτά που ισχύουν σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Την επόμενη φορά που θ’ ακούσουμε κάποιον πολύ «ευρωπαϊστή» και ταυτοχρόνως υπέρ της «ανάπτυξης», να μπορούμε να του πούμε ότι είναι εκτός στρατηγικής της Ε.Ε. και -χρησιμοποιώντας τα ίδια του τα λόγια- να του δείξουμε ότι όλα μπορούν να γίνουν, αρκεί να υπάρχει σωστή χωροθέτηση. Καλύτερο θα ήταν ίσως να του μιλήσουμε για την «ελληνική» στάση -δηλαδή την αποτροπή της «ύβρεως» και τη διατήρηση κάποιων τόπων ως ιερών και ανεπηρέαστων- αλλά μάλλον δεν θα την καταλάβει.
Σημειώσεις
- Δίνεται μια απόδοση του ορισμού των αυστηρά προστατευόμενων περιοχών από το έγγραφο της Ε.Ε.: «Αυστηρά προστατευόμενες περιοχές είναι πλήρως και νομικά προστατευόμενες περιοχές που έχουν σχεδιαστεί για τη διατήρηση ή/και την αποκατάσταση της ακεραιότητας των πλούσιων σε βιοποικιλότητα φυσικών περιοχών με την υποκείμενη οικολογική τους δομή και την υποστήριξη των φυσικών περιβαλλοντικών διεργασιών. Επομένως, οι φυσικές διεργασίες σε αυτές παραμένουν ουσιαστικά αδιατάρακτες από τις ανθρώπινες πιέσεις και απειλές όσον αφορά τη συνολική οικολογική δομή και λειτουργία της περιοχής, ανεξάρτητα από το αν αυτές οι πιέσεις και απειλές βρίσκονται εντός ή εκτός της αυστηρά προστατευόμενης περιοχής».
