Οικοδομικά τετράγωνα, σχολεία, νοσοκομεία και καλλιεργήσιμη γη: τίποτα δεν είναι ιερό για τους Ρώσους εισβολείς στην Ουκρανία. Αλλά η εικόνα μιας χώρας κατεστραμμένης σε όλα τα επίπεδα είναι παραπλανητική.
Των Γιούλια Μπελάν, Κλαούντια Μπότε, Γιένς Γκίζελ, Οτμάρα Γκλας, Αλεξάντερ Χανέκε, Ρόμπερτ Πούτσμπαχ, Όλιβερ Σλέμερ, Νίκλας Τσίμερμαν
Δημοσιεύθηκε στην Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε Τσάιτουνγκ στις 24 Φεβρουαρίου 2023. Μετάφραση: Αναστάσης Μπαλτατζής
Έχει περάσει ένας χρόνος από τότε που η Ρωσία ξεκίνησε την εισβολή της στην Ουκρανία. Πολλές πόλεις έχουν ισοπεδωθεί, ολόκληρες εκτάσεις γης έχουν ναρκοθετηθεί και τα δίκτυα ενέργειας που θα έπρεπε να μεταφέρουν ηλεκτρικό ρεύμα και θέρμανση στους πολίτες έχουν καταστραφεί σκόπιμα. Η Οικονομική Σχολή του Κιέβου (ΟΣΚ) υπολόγισε τις ζημιές του πολέμου στη χώρα στα 137,8 δισ. $ μόνο μέχρι τον Δεκέμβριο του 2022. Άλλοι εμπειρογνώμονες κάνουν λόγο για έως και 800 δισ. € που θα χρειαστούν για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.
Τέτοιες εκτιμήσεις συγκεντρώνονται ώστε η Ουκρανία να μπορέσει να ποσοτικοποιήσει την καταστροφή που προκάλεσε η ρωσική εισβολή. Σε δεύτερη φάση, χρησιμοποιούνται επίσης για να κερδηθεί διεθνής υποστήριξη σε διασκέψεις ανασυγκρότησης – και για να διατυπωθούν απαιτήσεις αποζημίωσης κατά της Ρωσίας. Για παράδειγμα, η ΟΣΚ συμμετέχει στην πρωτοβουλία «Η Ρωσία θα πληρώσει». Τα δεδομένα αυτά αποσκοπούν στην προετοιμασία αγωγών στα διεθνή δικαστήρια – γνωρίζοντας ότι είναι εντελώς αμφίβολο αν η Μόσχα θα τα αναγνωρίσει ποτέ.
Όσο πολυάριθμες και αν ήταν οι ρωσικές επιθέσεις κατά των μη στρατιωτικών υποδομών, δεν μπορεί κανείς να μιλήσει για εκτεταμένη καταστροφή. Οι περισσότερες ουκρανικές πόλεις – με πρώτη και καλύτερη την πρωτεύουσα Κίεβο – είναι με την πρώτη ματιά εξωτερικά αλώβητες. Το ίδιο ισχύει και για τη δυτική Ουκρανία, τμήματα της κεντρικής Ουκρανίας και τη νοτιοδυτική Ουκρανία γύρω από την Οδησσό. Η καταστροφή δεν βρίσκεται παντού, παρόλο που η Ρωσία εκτοξεύει κάθε εβδομάδα νέους πυραύλους στην Ουκρανία, οι οποίοι επανειλημμένα πλήττουν κτίρια κατοικιών. Στο Ντνίπρο, για παράδειγμα, 46 άνθρωποι σκοτώθηκαν σε μία επίθεση τον Ιανουάριο.
Κι ακόμη, ο πόλεμος καθιστά αδύνατη τη ζωή πολλών ανθρώπων και στην άλλη πλευρά του μετώπου. To επαναλαμβανόμενο ουρλιαχτό των σειρήνων τους θυμίζει τον συνεχή κίνδυνο από τον αέρα, όσο πιο ανατολικά ζουν, τόσο συχνότεροι οι συναγερμοί.
Τουλάχιστον 7.000 άμαχοι έχουν χάσει τη ζωή τους μέχρι στιγμής από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων 438 παιδιών, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ. Οι πιο αισθητές συνέπειες των επιθέσεων για τους περισσότερους ανθρώπους είναι ότι η Ρωσία βάζει στο στόχαστρο τις μη στρατιωτικές υποδομές της Ουκρανίας και οι άνθρωποι είναι χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και θέρμανση. Οι συνεχείς διακοπές στο διαδίκτυο δυσχεραίνουν επίσης τη λειτουργία των επιχειρήσεων. Περίπου οκτώ από τα 40 εκατομμύρια Ουκρανών έχουν φύγει στο εξωτερικό για να γλιτώσουν από τον πόλεμο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, άλλα 5,3 εκατομμύρια έχουν αναζητήσει σήμερα καταφύγιο ως εσωτερικά εκτοπισμένοι σε άλλα μέρη της χώρας. Προέρχονται κυρίως από την ιδιαίτερα ταλαιπωρημένη ανατολική και νότια Ουκρανία.
Για να ταξινομήσουμε τις υλικές ζημιές στην Ουκρανία, πρέπει πρώτα να ανακεφαλαιώσουμε την πορεία του πολέμου. Τις πρώτες ημέρες της εισβολής στα τέλη Φεβρουαρίου του 2022, οι Ρώσοι επιτιθέμενοι διείσδυσαν βαθιά στη χώρα μέχρι που τελικά ανακόπηκαν από τους Ουκρανούς υπερασπιστές: Στο νότο, αυτό συνέβη μπροστά από το Μικολάιβ και τη Μαριούπολη, στα ανατολικά μπροστά από το Χάρκοβο και στα βόρεια γύρω από το Τσέρνιγκοφ και στα προάστια της πρωτεύουσας Κίεβο. Κατά μήκος αυτών των γραμμών του μετώπου, οι Ρώσοι χρησιμοποίησαν το ισχυρό πυροβολικό τους για να καταστρέψουν ολόκληρα χωριά και συνοικίες, ώστε να καταστρέψουν την ουκρανική αντίσταση.
Αλλά εκτός από τη Χερσώνα και τη Μαριούπολη, η οποία καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό και τελικά κατακτήθηκε μετά από μάχη εβδομάδων, η Ρωσία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη μάχη για τις άλλες μεγάλες πόλεις. Μόνο στα τέλη Μαρτίου απέσυρε τα στρατεύματα εισβολής από την ενδοχώρα του Κιέβου και ολόκληρη τη βόρεια Ουκρανία.
Τον Σεπτέμβριο, οι δυνάμεις κατοχής αποσύρθηκαν από την περιοχή γύρω από το Χάρκοβο στα ανατολικά και τέλος από την περιφερειακή πρωτεύουσα Χερσώνα στα νότια τον Νοέμβριο. Πέρα από το εναπομείναν μέτωπο στην ανατολική Ουκρανία, οι καταστροφές συντελούνται πλέον από στοχευμένες πυραυλικές επιθέσεις, κυρίως σε μη στρατιωτικές υποδομές.
Καταστροφή κατοικιών
Όπου οι ρωσικές χερσαίες δυνάμεις συνάντησαν αντίσταση, άφησαν πίσω τους ιδιαίτερα εκτεταμένες καταστροφές. Για παράδειγμα, στο Ίρπιν, λίγα χιλιόμετρα δυτικά του Κιέβου. Η μάχη του Ίρπιν διήρκεσε περίπου ένα μήνα. Σε αυτήν, οι Ουκρανοί απέτρεψαν τους Ρώσους από το να προελάσουν στο Κίεβο και να καταλάβουν την ουκρανική πρωτεύουσα.
Κατά μήκος της γραμμής του μετώπου εκείνη την εποχή, ολόκληροι δρόμοι, οικισμοί και εμπορικές περιοχές στο Ίρπιν καταστράφηκαν ολοσχερώς. Οι Ρώσοι επιτιθέμενοι είχαν ήδη καταλάβει τις περιοχές γύρω από τη γειτονική πόλη Μπούτσα στα τέλη Φεβρουαρίου του 2022. Ως εκ τούτου, εισήλθαν στο Ίρπιν από τα βόρεια.
Το πρόγραμμα «RebuildUA» έχει αναπαραστήσει ψηφιακά τις ζημιές στο Ίρπιν. Χρησιμοποιώντας μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τράβηξε αεροφωτογραφίες από διάφορες γωνίες, οι οποίες ψηφιοποιήθηκαν και συμπληρώθηκαν με άλλες φωτογραφίες (όπως από δορυφόρους) και δεδομένα.
Ολόκληρο το Ίρπιν βρισκόταν εντός του βεληνεκούς του ρωσικού πυροβολικού. Σπίτια έχουν χτυπηθεί παντού στην πόλη. Ιδιαίτερα τα ψηλά κτίρια, όπως οι πολλές πολυκατοικίες που είχαν χτιστεί γύρω από την πρωτεύουσα τα χρόνια πριν από την εισβολή για τη μεσαία τάξη του Κιέβου, ήταν καλός στόχος για τα ρωσικά πυροβόλα. Νοτιότερα, η καταστροφή γίνεται μικρότερη.
Στο Ίρπιν, περισσότερα από 10.000 από τα συνολικά 22.149 κτίρια ενδέχεται να έχουν υποστεί ζημιές, 1838 σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς, 665 υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Τα περισσότερα από τα πληγέντα κτίρια ήταν κατοικίες, αλλά επλήγησαν επίσης βιομηχανικά και εμπορικά κτίρια. Για το Ίρπιν, το οποίο είχε περίπου 65.000 κατοίκους πριν από την εισβολή, η RebuildUA υπολογίζει τις ζημιές τουλάχιστον σε 921 εκατομμύρια $. Για ολόκληρη την Ουκρανία, η ΟΣΚ υπολογίζει τις ζημιές σε σπίτια σε περίπου στα 54 δις. $. Ήδη μέχρι τα τέλη του καλοκαιριού του 2022, περίπου 135.000 κατοικίες αναμένεται να έχουν υποστεί ζημιές σε όλη τη χώρα.
Ανακατασκευή σιδηροδρόμων και δρόμων
Πολλοί κάτοικοι του Ίρπιν θέλησαν να διαφύγουν για να σωθούν από τα μαζικά πυρά του πυροβολικού καθώς και από τη φαινομενικά επικείμενη ρωσική κατάληψη. Η σωτηρία έμοιαζε να είναι τόσο κοντά, με το τρένο εκκένωσης από το Κίεβο να κινείται ήδη προς τη γέφυρα πάνω από τον ποταμό στις 5 Μαρτίου 2022. Τότε ήταν που η γέφυρα δέχτηκε πυρά και κατέρρευσε.
Όταν το Ίρπιν και τα άλλα προάστια του Κιέβου απελευθερώθηκαν στις αρχές Απριλίου, τα συνεργεία ανοικοδόμησης κινήθηκαν με ρυθμούς που έκοβαν την ανάσα. Μέσα σε μόλις 29 ημέρες κατάφεραν να καταστήσουν ξανά λειτουργική τη μία από τις δύο γέφυρες. Στις 7 Μαΐου, το πρώτο τρένο του προαστιακού διέσχισε τον ποταμό Ίρπιν. Συνέδεσε όχι μόνο την ομώνυμη πόλη, αλλά και τις προηγουμένως πλήρως κατεχόμενες πόλεις Μπούτσα και Μποροντιάνκα με την ουκρανική πρωτεύουσα.
Για τον κρατικό σιδηρόδρομο Ουκρσαλίσνιτσα, η ανακατασκευασμένη γέφυρα του Ίρπιν αποτελεί σύμβολο της αποστολής του να μεταφέρει τους κατοίκους της Ουκρανίας από το σημείο Α στο σημείο Β ακόμη και υπό τις πιο αντίξοες συνθήκες. Παρουσιάζει επίσης την υπερηφάνεια του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ειδικά ο νεαρός επικεφαλής των σιδηροδρόμων Ολεξάντρ Καμίσιν μεταφέρει το σύνθημα «Λειτουργώντας τους ουκρανικούς σιδηροδρόμους εντός χρονοδιαγράμματος». Όταν η ακρίβεια των επιβατικών αμαξοστοιχιών θα φτάσει ξανά άνω του 95%, θα ενημερώσει τους ξένους φίλους του σιδηροδρόμου στο τουίτερ.
Εν τω μεταξύ, το σιδηροδρομικό δίκτυο λειτουργεί και πάλι σχεδόν σε όλη τη χώρα. Μετά την απελευθέρωση της Χερσώνας, η σύνδεση επανήλθε μέσα σε οκτώ ημέρες. Βέβαια, προς το παρόν κανένα τρένο δεν κινείται προς τα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη. Ούτε προς τα μαχόμενα μέρη όπως το Μπαχμούτ ή τη κοντινή πόλη Κονσταντινόβκα. Τα τρένα από το Κίεβο κάνουν αναστροφή στην περιοχή του Ντονέτσκ στο Κραματόρσκ, το οποίο είχε αποκοπεί από την κυκλοφορία μέχρι τον Οκτώβριο μετά από μια ιδιαίτερα αιματηρή επίθεση στον σιδηροδρομικό σταθμό σε ανθρώπους που προσπαθούσαν να εγκαταλείψουν την πόλη τον Απρίλιο του 2022.
Παρ’ όλη την υπερηφάνεια για ό,τι έχει ανοικοδομηθεί, οι ζημιές στις υποδομές μεταφορών είναι σημαντικές. Η ΟΣΚ υπολογίζει τις ζημιές μέχρι σήμερα σε περίπου 40 δις. $. Η μερίδα του λέοντος αυτών αναλογεί στις κατεστραμμένες οδικές συνδέσεις- μέχρι τα τέλη του καλοκαιριού του 2022 υπολογίζεται οτι είχαν καταστραφεί περίπου 25.000 χιλιόμετρα δρόμων και περισσότερες από 300 γέφυρες. Τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται στο βόρειο, ανατολικό και νότιο τμήμα της χώρας και γύρω από το Κίεβο. Αντίθετα, στα δυτικά, σε τμήματα της κεντρικής Ουκρανίας και στα νοτιοδυτικά γύρω από την Οδησσό έχουν σημειωθεί ελάχιστες καταστροφές.
Επιθέσεις στον τομέα παροχής ενέργειας
Κατεστραμμένα καλώδια ρεύματος, κατεστραμμένα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής, σκοτεινά και κρύα διαμερίσματα: Από τις 10 Οκτωβρίου, η Ρωσία βομβαρδίζει σκόπιμα τις ενεργειακές υποδομές της Ουκρανίας. Περισσότεροι από 700 πύραυλοι και μη επανδρωμένα αεροσκάφη λέγεται ότι έχουν χρησιμοποιηθεί κατά ενεργειακών εγκαταστάσεων μέχρι στιγμής. Μία από τις μεγαλύτερες επιθέσεις έγινε στις 23 Νοεμβρίου 2022. Εκείνο το βράδυ της Τετάρτης, η ηλεκτρική ενέργεια έπεσε σε πολλές περιοχές της χώρας και τρεις πυρηνικοί σταθμοί έπρεπε να τεθούν εκτός δικτύου. Σχεδόν δώδεκα εκατομμύρια Ουκρανοί είχαν αποκοπεί από την παροχή ρεύματος, ενώ δύο ημέρες αργότερα έξι εκατομμύρια εξακολουθούσαν να είναι αποκομμένοι. Διακοπές ρεύματος υπήρξαν και στη γειτονική Μολδαβία.
Ειδικά στην ανατολική και νότια Ουκρανία, οι ζημιές είναι σημαντικές, αλλά και στο Κίεβο. Εκεί, στο κέντρο της πόλης αμέσως μετά την έναρξη των επιθέσεων, ο βασικός θερμοηλεκτρικός σταθμός υπέστη σημαντικές ζημιές. Ακριβώς δίπλα του, κοντά στον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό του Κιέβου, βρίσκεται ο κρατικός διαχειριστής του δικτύου ηλεκτροδότησης Ουκρένεργκο. Ο επικεφαλής του, είναι πεπεισμένος ότι ο ρωσικός στρατός συμβουλεύεται ειδικούς που γνωρίζουν καλά το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας. Άλλωστε, αυτό εξακολουθούσε να είναι συνδεδεμένο με τα δίκτυα της Ρωσίας και της Λευκορωσίας μέχρι τις 24 Φεβρουαρίου 2022. «Ξέρουν ακριβώς τι πρέπει να χτυπήσουν προκειμένου να προκαλέσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ζημιά στον ενεργειακό εφοδιασμό της ουκρανικής πρωτεύουσας», δήλωσε ο Βολόντομιρ Κουντρίτσκις στη Φρανκφούρτερ Αλγκεμάινε Τσάιτουνγκ τον Νοέμβριο.
Αλλά δεν είναι μόνο η καταστροφή το πρόβλημα, αλλά και η κατάληψη των εγκαταστάσεων από τα ρωσικά στρατεύματα. Για παράδειγμα, ο μεγαλύτερος πυρηνικός σταθμός της Ευρώπης, στη Ζαπορίζια, βρίσκεται υπό ρωσικό έλεγχο. Συνολικά, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό Ντένις Σμιχάλ, η Ουκρανία έχει χάσει το 44% των δυνατοτήτων της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, τα τρία τέταρτα των θερμικών της μονάδων και το ένα τρίτο των μονάδων συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας.
Παρ’ όλα τα προβλήματα, η Ουκρένεργκο υποστηρίζει ότι σήμερα υπάρχει αρκετή ηλεκτρική ενέργεια για όλους τους κατοίκους. Αυτό πιθανόν να οφείλεται και στη μειωμένη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας λόγω της φυγής και της καταστροφής και των εισαγωγών από τη Σλοβακία και τη Μολδαβία. Επιπλέον, οι προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας εισήγαγαν «κυλιόμενες διακοπές ρεύματος», δηλαδή, σύμφωνα με ένα σχέδιο, το ηλεκτρικό ρεύμα διακόπτεται σε ορισμένα τμήματα της πόλης για αρκετές ώρες. Όμως το βασικό πρόβλημα παραμένει. Οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και οι υποσταθμοί είναι εύκολος στόχος. Τα μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι οι υποσταθμοί πρόκειται τώρα να μεταφερθούν υπόγεια σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα. Η ΟΣΚ υπολογίζει τη συνολική ζημιά στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας σε 6,8 δις. $.
Σχολεία και νοσοκομεία στο στόχαστρο
Στα δίδυμα χωριά Στάρι Μπυκίβ και Νόβι Μπυκίβ, καταστράφηκαν αναλογικά λιγότερα σπίτια από ότι στο Ίρπιν. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του RebuildUA, τα δημόσια κτίρια, δηλαδή τα νοσοκομεία, τα σχολεία, οι παιδικοί σταθμοί και τα καταστήματα, επλήγησαν περισσότερο. Από τις 27 Φεβρουαρίου έως τις 31 Μαρτίου 2022, τα μέρη αριστερά και δεξιά της γέφυρας στον ποταμό Σούπι στην περιοχή Τσέρνιγκοφ βρίσκονταν υπό ρωσική κατοχή.
Οι κατακτητές δεν αρκέστηκαν στον έλεγχο του δρόμου προς το Κίεβο, που ήταν μόλις 100 χιλιόμετρα μακριά. Πίσω τους άφησαν την καταστροφή – για παράδειγμα στο γυμνάσιο του Νόβι Μπυκίβ. Οι εικόνες δείχνουν πώς έπιπλα καταστράφηκαν αναίτια ή χρησιμοποιήθηκαν για να οχυρώσουν το σχολείο. Το σχολείο, το οποίο προετοιμάζει περίπου 190 μαθητές από τη γύρω περιοχή για το πανεπιστήμιο και την επαγγελματική ζωή, ανακαινίστηκε το 2021.
Μετά την απελευθέρωση, η διοίκηση του σχολείου προσπάθησε να δημιουργήσει μια αίσθηση κανονικότητας. «Η ζωή συνεχίζεται», έγραψε στον ισότοπο της. Αλλά κατά την διάρκεια της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, πολλοί μαθητές εξακολουθούσαν να ζουν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα. Η ΟΣΚ υπολογίζει τις υλικές ζημιές στην εκπαίδευση σε περίπου 8,6 δις. $, με περίπου 2.000 σχολεία και νηπιαγωγεία να έχουν καταστραφεί. Υπάρχουν όμως και άυλες ζημιές. Το σχολείο στο Νόβι Μπυκίβ, το οποίο έκτοτε άνοιξε ξανά χάρη σε δωρεές, αναφέρθηκε σε μια σχολική χρονιά πριν και μετά τις 24 Φεβρουαρίου. 187.000 μαθητές μπόρεσαν να δώσουν απλοποιημένες απολυτήριες εξετάσεις σε περίπου 290 τοποθεσίες στην Ουκρανία και στο εξωτερικό.
Η υγειονομική περίθαλψη, από την άλλη πλευρά, δεν μπορεί να περάσει στην ψηφιακή σφαίρα. Στο Νόβι Μπυκίβ, και τα επτά κτίρια του νοσοκομείου υπέστησαν ζημιές. Τον Νοέμβριο, ο δήμος ζήτησε το ισοδύναμο περίπου 420.000 € από το Υπουργείο Υγείας του Κιέβου για την ανοικοδόμηση δύο νοσοκομείων. Οι επιθέσεις στις εγκαταστάσεις υγείας έγιναν σύμφωνα με έρευνα του ΠΟΥ τον Μάρτιο του 2022, με 376 εγκαταστάσεις να δέχονται επίθεση. Από τον Νοέμβριο, ωστόσο, δεν έχουν καταγραφεί περισσότερες από εννέα επιθέσεις κάθε μήνα.
Σχεδόν κανένας οικονομικός τομέας δεν αναπτύσσεται
Ο Χαλυβουργικός Συνεταιρισμός «Αζόφσταλ» στη Μαριούπολη ήταν ένα από τα σημαντικότερα χαλυβουργεία στην Ευρώπη και έγινε σύμβολο της αντίστασης στην Ουκρανία: χτισμένο τη δεκαετία του 1930, το εργοστάσιο με τους δρόμους μήκους χιλιομέτρων, τις υπόγειες εγκαταστάσεις και μια έκταση έντεκα τετραγωνικών χιλιομέτρων ήταν μια πόλη μέσα σε μία άλλη. Κατά τη διάρκεια της μάχης για τη Μαριούπολη την περασμένη άνοιξη, άμαχοι και Ουκρανοί μαχητές άντεξαν μέχρι τέλους στη χαλυβουργία, η οποία καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Υπάρχουν διάφορα σχέδια για την περιοχή, που κυμαίνονται από την κατασκευή βιομηχανικού πάρκου μέχρι τη δημιουργία κέντρου υγείας.
Πριν από τον πόλεμο, περισσότεροι από δέκα χιλιάδες άνθρωποι εργάζονταν στο Αζόφσταλ, η εταιρεία παρήγαγε έως και 5,7 εκατομμύρια τόνους σιδήρου και 5,3 εκατομμύρια τόνους χάλυβα ετησίως. Από το 2006, το εργοστάσιο ανήκε στον όμιλο Μετίνβεστ του Ρινάτ Αχμέτοφ. Ο πλουσιότερος ολιγάρχης της Ουκρανίας έχασε πέρυσι 9,3 δις. $, σύμφωνα με την ουκρανική έκδοση του Φορμπς. Οι εξαγωγές από τη βιομηχανία μετάλλων μειώθηκαν κατακόρυφα κατά περισσότερο από δύο τρίτα το 2022.
Το Αζόφσταλ και ο Αχμέτοφ συμβολίζουν την οικονομική ζημία που έχει προκαλέσει ο πόλεμος μέχρι στιγμής. Οι οικονομολόγοι υπολογίζουν τη μείωση του ΑΕΠ πέρυσι σε 30,2%. Η ΟΣΚ υπολογίζει ζημιές ύψους περίπου 13 δις. $ στον τομέα της μεταποίησης. Οι Γκάρι Πολούσκιν και Ρόμπερτ Κίρχνερ της οικονομικής συμβουλευτικής εταιρείας Berlin Economics κάνουν λόγο για «πρωτοφανή κατάρρευση της ουκρανικής οικονομίας». Χάρη στη συμφωνία για τα σιτηρά, μεταξύ άλλων, η έκταση δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο αναμενόταν στην αρχή της εισβολής.
Η μεγαλύτερη οικονομική πρόκληση για την Ουκρανία είναι η αβεβαιότητα που προκαλεί ο πόλεμος. Όσο συνεχίζονται οι μάχες, η ανασυγκρότηση σε ευρεία κλίμακα δεν είναι ρεαλιστική, λένε οι Πολούσκιν και Κίρχνερ. Τα εκατομμύρια που έχουν φύγει στο εξωτερικό είναι επίσης απίθανο να επιστρέψουν προς το παρόν. Επιπλέον, λένε οι εμπειρογνώμονες, υπάρχει ο πληθωρισμός, ο οποίος ήταν 26,6% στα τέλη του περασμένου έτους, και τα λιμάνια που έχουν αποκλειστεί από τη Ρωσία. Το 2021, το 62% όλων των εξαγωγών από την Ουκρανία περνούσε από αυτά. Επιπλέον, η κυβέρνηση δεν έχει σχεδόν κανένα μέσο για να στηρίξει την οικονομία της- υπάρχουν λιγότερα φορολογικά έσοδα και οι αμυντικές δαπάνες έχουν αυξηθεί σε λίγο πάνω από το 14% του ΑΕΠ.
Οι Πολούσκιν και Κίρχνερ, οι οποίοι μεταξύ άλλων συμβουλεύουν την κυβέρνηση του Κιέβου για οικονομικά θέματα, είναι ωστόσο συγκρατημένα αισιόδοξοι για το τρέχον έτος. «Εάν οι διεθνείς εταίροι συνεχίσουν να στηρίζουν την Ουκρανία και καταφέρει να απελευθερώσει περισσότερα εδάφη και να χρησιμοποιήσει και πάλι όλα τα λιμάνια για εξαγωγές, θα μπορούσε να υπάρξει μια μικρή οικονομική ανάπτυξη της τάξης του 1,8%. Αυτό είναι ένα μάλλον θετικό σενάριο», λέει ο Κίρχνερ.
Υπάρχουν όμως και τομείς της οικονομίας στην Ουκρανία που αναπτύσσονται ακόμη και κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η Ένωση Πληροφορικής αναφέρει ότι ο κλάδος πραγματοποίησε αύξηση 10% στις εξαγωγές τους πρώτους δέκα μήνες του 2022 σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι, συνολικού όγκου 6 δις. $. Ο Πολούσκιν και ο Κίρχνερ βλέπουν επίσης ευκαιρίες. Η γεωργία θα μπορούσε να γίνει πιο παραγωγική και οι κατεστραμμένες ενεργειακές υποδομές θα μπορούσε να ανακατασκευαστούν πιο πράσινες.
Δυσοίωνες προοπτικές για τους αγρότες
Στις αρχές του 2022, οι Ουκρανοί αγρότες εξακολουθούσαν να είναι αισιόδοξοι για το μέλλον. Το 2021 ήταν μια χρονιά ρεκόρ, με τη σοδειά να φτάνει στο υψηλότερο επίπεδο στην ιστορία της χώρας. Χάρη στις καλές καιρικές συνθήκες και τα υγρά εδάφη, συγκεντρώθηκαν περισσότεροι από 106 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών, οσπρίων και ελαιούχων σπόρων. Πριν από τον πόλεμο, το 40% του ηλιέλαιου που διακινούνταν παγκοσμίως και το 10% του σιταριού προέρχονταν από την Ουκρανία, γνωστή και ως σιταποθήκη της Ευρώπης λόγω των εύφορων εδαφών της.
Από την έναρξη του πολέμου, η εικόνα έχει αλλάξει δραματικά – και όχι μόνο στις περιοχές που επηρεάζονται άμεσα από τις μάχες. Οι ελλείψεις καυσίμων και λιπασμάτων, καθώς και το αυξημένο κόστος, αποτελούν πρόβλημα για τους αγρότες σε ολόκληρη τη χώρα. Λιγότερο εργατικό δυναμικό είναι επίσης διαθέσιμο για εποχιακές εργασίες λόγω της μετανάστευσης και της κινητοποίησης. Ο πληθωρισμός προκαλεί υπερδιπλασιασμό του κόστους παραγωγής σε ορισμένες περιπτώσεις. Από τότε που ξεκίνησαν οι επιθέσεις στις υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας, η αποθήκευση τροφίμων γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Όταν εισάγουν μηχανήματα από το εξωτερικό, οι αγρότες πρέπει να πληρώνουν φουσκωμένες τιμές, επειδή δεν είναι δυνατόν να ανταλλάξουν υψηλά ποσά σε γρίβνα με την επίσημη συναλλαγματική ισοτιμία.
Πριν από τον πόλεμο, το 95% των εξαγωγών σιτηρών διακινούνταν μέσω θαλάσσης. Με την έναρξη της ρωσικής εισβολής, όλα τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας αποκλείστηκαν από το ρωσικό ναυτικό. Από τον Ιούλιο, τα σιτηρά εξάγονται και πάλι από τουλάχιστον τρία λιμάνια στην περιοχή της Οδησσού, λόγω μιας συμφωνίας για τα σιτηρά που επιτεύχθηκε με τη μεσολάβηση της Τουρκίας και των Ηνωμένων Εθνών.
Μέχρι σήμερα, πάνω από 740 φορτηγά πλοία με περισσότερους από 21 εκατομμύρια τόνους σιτηρών έχουν εγκαταλείψει τη χώρα με αυτόν τον τρόπο. Στην Κωνσταντινούπολη, τα πλοία επιθεωρούνται με ρωσική συμμετοχή- το Κίεβο κατηγορεί τη Ρωσία ότι επιβραδύνει σκόπιμα τις επιθεωρήσεις και απαιτεί επέκταση της συμφωνίας, και για το λιμάνι του Μικολάιβ.
Οι εξαγωγές σιτηρών έχουν επομένως εν μέρει μετατοπιστεί στις σιδηροδρομικές μεταφορές, αλλά εκεί στα δυτικά σύνορα της Ουκρανίας το διαφορετικό πλάτος των γραμμών προκαλεί προβλήματα. Πολλοί αγρότες εξάγουν πλέον τα προϊόντα τους και με φορτηγά, γι’ αυτό και σχηματίζονται ουρές χιλιομέτρων από φορτηγά σε πολλές συνοριακές διελεύσεις.
Λόγω της καταστροφής και της κατοχής της Ουκρανίας, η ΟΣΚ εκτιμά ζημιές αξίας περίπου 6,6 δις. $ στη γεωργία. Επιπλέον, σημειώθηκε σημαντική μείωση κατά 27% στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Το ένα πέμπτο της χώρας εξακολουθεί να βρίσκεται υπό ρωσική κατοχή, συμπεριλαμβανομένων των ιδιαίτερα παραγωγικών περιοχών της Μαύρης γης στα νότια και ανατολικά. Ακόμα και αν η Ρωσία αποσυρόταν από όλα τα κατεχόμενα εδάφη, αυτό δεν θα αποτελούσε οριστική απελευθέρωση για τους αγρότες. Διότι οι κατακτητές δεν έκλεψαν μόνο σιτηρά, αλλά και γεωργικό εξοπλισμό. Ειδικά σε περιοχές που ήταν προηγουμένως αμφισβητούμενες, υπάρχουν νάρκες και μόλυνση από πυρομαχικά. Σύμφωνα με ουκρανικά στοιχεία, περίπου το 40% της κρατικής επικράτειας θα μπορούσε να επηρεαστεί. Ακόμη και στην περίπτωση πλήρους απελευθέρωσης της χώρας, η γεωργία θα πρέπει να παλέψει με τις συνέπειες του πολέμου για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η εκκαθάριση θα μπορούσε να κοστίσει περισσότερα από 5 δις. $ και να διαρκέσει δεκαετίες.
