Βρίζοντας το κοινό… αποτίμηση του θεατρικού καλοκαιριού

808

του Κώστα Σαμάντη*

Τη δεκαετία του ’60 ένας άνεμος αμφισβήτησης σάρωνε τις κοινωνίες σε Ανατολή και Δύση, άνεμος ο οποίος επεκτάθηκε και στον πολιτισμό, αμφισβητώντας φόρμα και περιεχόμενο. Σε αυτό το πλαίσιο, ήταν 8 Ιουνίου του 1966 όταν ο Αυστριακός συγγραφέας Πέτερ Χάνκε θα ανεβάσει στο φημισμένο «Θέατρο στον Πύργο» της Φραγκφούρτης, το θεατρικό του έργο «Βρίζοντας το κοινό», ένα έργο προκλητικό, ειδικά στην εποχή του.
Η προσπάθεια του συγγραφέα ήταν να σπάσει την απόσταση η οποία χώριζε κοινό και ηθοποιούς, κυρίως την παθητικότητα η οποία χαρακτηρίζει τους θεατές. Επέλεξε λοιπόν σε ένα κείμενο αγόρευσης να χρησιμοποιήσει ύβρεις όχι για να ενοχλήσει ή να προσβάλει τον θεατή, αλλά για να τον αφυπνίσει, να τον συνειδητοποιήσει και να τον καταστήσει τελικά (συνένοχο) στην παράσταση. Επιδίωξή του ήταν μέσω του θεατρικού έργου ο θεατής να φτάσει στην αυτογνωσία. Λίγο αργότερα ο εκδότης Καρλχάιντς Μπράουν θα γράψει: «Η στιγμή της γέννησης του “Θεάτρου του Πύργου” δεν ήταν άλλη από την παράσταση “Βρίζοντας το κοινό”. Οι ηθοποιοί πάλευαν με το ασυνήθιστο κείμενο που δεν υποστηριζόταν από έναν τυπικό θεατρικό χαρακτήρα».
Οι αντιδράσεις του καθυβρισθέντος κοινού υπήρξαν ποικίλες: γέλια, παρεμβάσεις (κάποιος μάλιστα ήθελε να παίξει κι αυτός και όρμησε στη σκηνή), στο τέλος σφυρίγματα και ζητωκραυγές. Ο συγγραφέας ανέβηκε στη ράμπα, διηύθυνε το χειροκρότημα και έστελνε φιλιά στο κοινό. Μετά την πρεμιέρα οι συντελεστές το γιόρτασαν σε ένα καταγώγιο, τσακώθηκαν με τους σερβιτόρους και διώχτηκαν με τις κλοτσιές. Εντωμεταξύ οι προσβεβλημένοι θεατές είχαν καλέσει την αστυνομία, ενώ ο Χάντκε και οι ηθοποιοί άρχισαν να φωνάζουν «ναζιστική αστυνομία», γεγονός που τους οδήγησε στο κρατητήριο. Μετά από αυτήν τη φασαρία το «Θέατρο στον Πύργο» έγινε διάσημο, ο Πάιμαν περιζήτητος σκηνοθέτης και ο Χάντκε «ο πρώτος ποπ σταρ ανάμεσα στους συγγραφείς στη Γερμανία», όπως σημειώνεται στο αφιέρωμα στο «Θέατρο στον Πύργο» των εκδόσεων Χένσελ, θα σημειώσει ο Δημήτρης Ελευθεράκης. Λίγα χρόνια αργότερα θα επιχειρηθεί το ανέβασμα του έργου και στην Ελλάδα της δικτατορίας, αλλά η λογοκρισία θα το απαγορεύσει μετά τις πρώτες κιόλας παραστάσεις. Ήταν το έργο αυτό με το οποίο θα εγκαινιάσει το Αντιθέατρό της το 1978 η Μαρία Ξενουδάκη και το οποίο θα συνεχίσει να ανεβάζεται μέχρι πριν λίγο καιρό.

******

Το καλοκαίρι που μας πέρασε ήταν ένα ιδιαίτερο θεατρικό καλοκαίρι, κυρίως λόγω των αντιδράσεων των θεατών σε κάποιες παραστάσεις. Η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών αποφάσισε να ξεκινήσει την Επίδαυρο με ένα έργο σε δική της σκηνοθεσία (sic), τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, να συνεχίσει με τις Σφήκες, σε σκηνοθεσία Λένας Κιτσοπούλου και να ακολουθήσει η αμφιλεγόμενη Μήδεια του Φρανκ Κάστορφ.
Κατά γενική ομολογία η εκκίνηση του προγράμματος της Επιδαύρου δεν υπήρξε ποτέ τόσο αποτυχημένη. Αν το κοινό παρακολούθησε τον Ιππόλυτο κάπως μουδιασμένο, ήρκεσαν οι Σφήκες της Κιτσοπούλου για να ξεσηκωθεί, σε πρωτόγνωρο επίπεδο. Στο πρώτο μισάωρο υπήρξαν μαζικές αποχωρήσεις θεατών, οι οποίες για πρώτη φορά συνοδεύονταν από διαμαρτυρίες, αλλά και σκληρά λόγια για το θέαμα που πρόσφερε το αγαπημένο παιδί της Στέγης Ωνάση, η Κιτσοπούλου. Εδώ θα πρέπει να συνυπολογίσουμε ότι το κόστος παρακολούθησης μιας παράστασης στην Επίδαυρο για ένα ζευγάρι ξεπερνά τα 200 ευρώ (εισιτήρια, κόστος βενζίνης, διόδια, διατροφή), πολύ περισσότερο δε αν συμπεριλαμβάνει και διανυκτέρευση. Κι όμως… ήταν τόσο μεγάλη η αγανάκτηση, που το κοινό εγκατέλειπε το Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου κακήν κακώς, αδιαφορώντας για το κόστος.
Το επόμενο διήμερο ακολούθησε η παράσταση του Κάστορφ, ενός διακεκριμένου σκηνοθέτη στα νιάτα του, γόνο της μπρεχτικής θεατρικής παράδοσης της Γερμανίας. Όμως… ο συγκεκριμένος πλέον έχει χάσει τη διορατικότητα που τον χαρακτήριζε στα παραγωγικά του χρόνια και πλέον αναμασά επαναλαμβανόμενες και ξεπερασμένες ιδέες τις οποίες, σε μια προσπάθεια να τις διατηρήσει φρέσκες, τις πλαισιώνει με φτηνά, εύκολα και απαράδεκτα «ευρήματα». Η αντίδραση του κοινού ίδια και μάλιστα ακόμη πιο πρόωρη. Ήδη από το πρώτο δεκάλεπτο της παράστασης οι αποχωρήσεις ήταν μαζικές, ενώ είχε προηγηθεί η δυσαρέσκεια για το σκηνικό που έβριθε από πλαστικά μπουκάλια και σκουπίδια.

*****

Όμως το μάθημα δεν έγινε πάθημα. Στο πρόγραμμα του Εθνικού Θεάτρου που ανακοινώθηκε, έβγαζε μάτια το ότι αυτό απευθύνεται «σε όλους, όλες και όλα», μια ορολογία που παραπέμπει ευθέως στην woke ιδεολογία. Στην ίδια κατεύθυνση και η προσεχής πρόταση της Κατερίνας Ευαγγελάτου, η οποία προτίθεται να ανεβάσει το έργο «The Doctor», «το οποίο εστιάζει στον διάλογο επάνω σε κρίσιμα θέματα της σύγχρονης εποχής, με τρόπο που προκαλεί τα όρια της αντίληψης ακόμη και των ίδιων των θεατών: την ηθική της έμφυλης και φυλετικής ταυτότητας, των κοινωνικών προνομίων, της θρησκείας, της ψυχικής υγείας και της σεξουαλικότητας». Από κοντά και το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, το οποίο διοργανώνει Διαπολιτισμικό Φεστιβάλ (sic), όπου συνδέει την προσφυγική ιστορία του Ταύρου με τις μαζικές και ανεξέλεκτες μετακινήσεις πληθυσμών χωρίς όριο, μέτρο και ισορροπία.

*****

Αν τη δεκαετία του ΄60 οι άνθρωποι της Τέχνης και των Γραμμάτων εξέφραζαν ανησυχίες και ερωτήματα της κοινωνίας, έστω και «βρίζοντας το κοινό» την περίοδο που διανύουμε οι πνευματικές ελίτ, σε πλήρη διάσταση με την κοινωνία, βρίζουν το κοινό χωρίς εισαγωγικά και προφάσεις θεωρώντας το υποδεέστερο και καθυστερημένο, διατηρώντας για τον εαυτό τους την ιδέα της πολιτιστικής αριστοκρατίας, σε μια άλλη εκδοχή της Μαρίας Αντουανέτας. Το τελικό συμπέρασμα πάντως είναι ότι πρωταγωνιστής στο φετινό πολιτιστικό καλοκαίρι ήταν αδιαμφισβήτητα οι θεατές, το κοινό των παραστάσεων, ενώ οι συντελεστές πλέον δεν έχουν να κάνουν απλά και μόνο με πειθήνιους καταναλωτές.

*Ο Κώστας Σαμάντης είναι υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος στον δήμο Δάφνης – Υμηττού στον συνδυασμό ΠΡΩΤΑ Η ΠΟΛΗ ΜΑΣ, με επικεφαλής τον υποψήφιο δήμαρχο Νίκο Τσιλίφη.

Ενισχύστε την προσπάθειά μας κάνοντας μια δωρεά στο Άρδην πατώντας ΕΔΩ.

Γνωρίστε τα βιβλία των Εναλλακτικών Εκδόσεων

Ακολουθήστε το Άρδην στο Facebook

Ακολουθήστε το Άρδην στο twitter

Εγγραφείτε στο κανάλι του Άρδην στο Youtube